ضرورت بسترسازی برای ایجاد بازار بورس نفت در ایران

هنگامی كه جرج رینولدز در سحرگاه پنجم خرداد ۱۲۸۷ (۲۶ مه ۱۹۰۸) كلاه خود را به نشانه رسیدن به نفت به آسمان پرتاب كرد و به بار نشستن تلاش هفت ساله خود در بیابان های ایران برای رسیدن به راهبردی ترین كالای قرن بیستم را جشن گرفت، شاید تصور نمی كرد كه در یك صد سال آینده این طلای سیاه، تحولی عظیم و شگرف در سیاست، اقتصاد و صنعت ایران به وجود آورد. چه آن كه از زمان تشكیل شركت نفتی ایران و انگلیس و احداث بزرگ ترین پالایشگاه جهان در آبادان در ۱۲۹۱ شمسی (۱۹۱۲ میلادی) تا شكل گیری واحدهای مستقر در عسلویه به عنوان پایتخت اقتصادی ایران، راهی بس طولانی پیموده و در این مسیر ایران چه در صحنه داخلی و چه در عرصه بین المللی، تحولات عظیمی را تجربه كرده است كه خود سبب شكل گیری عصری جدید در تاریخ نفت ایران شد.
در عرصه داخلی و پس از ملی شدن صنعت نفت ایران و كودتای ۲۸ مرداد ،۱۳۳۲ اقتصاد، سیاست و نفت پیوند ناگسستنی خود را با یكدیگر به عرصه ظهور گذاشتند تا نفت را برای مردم ایران، نه تنها به عنوان منبع درآمد كه به عنوان یكی از تاثیرگذارترین عوامل در شكل گیری سیاست و فرهنگ این مرز و بوم جلوه گر سازند.
از سوی دیگر، با تشكیل سازمان كشورهای صادركننده نفت موسوم به اوپك از سوی ایران، عراق، عربستان سعودی، ونزوئلا و كویت در سپتامبر ۱۹۶۰ كنترل بازار نفت به تدریج از دست شركت های نفتی خارج شد و به دست تولید كنندگان افتاد؛ به گونه ای كه در دهه آینده یعنی در دهه ۷۰ میلادی، این سازمان به یكی از تاثیرگذارترین عوامل تنظیم قیمت ها و بازار تبدیل شد. اما این مسیر با شوك های نفتی و فراز و فرودهای قیمت های جهانی در هر دوره شكل جدیدی را به نمایش گذاشت و این آخری، یعنی افزایش ناگهانی قیمت از اواخر سال ،۲۰۰۳ ركورد جدیدی را برای طلای سیاه به ثبت رساند؛ به طوری كه قیمت ۷۰ دلاری هر بشكه نفت برای تمام جهانیان موضوعی عادی به نظر می رسد.
● گام اول: شفاف سازی در صنعت نفت كشور
هم اكنون در بازار نفت ایران برای انجام هرگونه معامله ای می باید ده ها مرحله بوروكراتیك طی شود و صدها نفر مدیر و كارمند درگیر این فرآیند طولانی شوند. از آنجا كه در بورس نفت همه چیز در قالب نظام عرضه و تقاضا تعیین می شود شرایط یكسانی برای عوامل حاضر در بازار فراهم است كه این موضوع سبب شفافیت بیشتر در فرآیند خرید و فروش كالاهای نفتی می شود. همچنین بازار بورس نفت می تواند علاوه بر شفافیت بازار نفت زمینه ای را فراهم كند تا بر تمام فعل و انفعالات صنعت نفت نظارت گسترده و عمومی حاكم شود. وقتی شركت های مختلف نفتی در پتروشیمی، فرآورده های تولیدی خود را از طریق بازار بورس عرضه و خریداران نیز، تنها از طریق بورس به خرید محصولات عرضه شده اقدام كنند، آنگاه همه معاملات نفت در پیش چشم ناظران بازار، رسانه های عمومی و مردم انجام خواهد شد.
● گام دوم: بسترسازی برای خصوصی سازی صنعت نفت
افزون بر این، بازار بورس نفت می تواند گامی بزرگ در جهت خصوصی سازی بخش مهمی از بدنه دولت باشد. با راه اندازی بازار بورس نفت ایران، دایره خریداران محصولات مختلف نفتی گسترده تر می شود و شركت های مختلف می توانند وارد چرخه تجارت نفت شوند. به این ترتیب، بازار بورس نفت می تواند انحصار دولت را بر انجام معاملات و خرید و فروش محصولات نفت تا حد زیادی از بین ببرد و انحصار عرضه و تقاضا را از دست نهادها و شركت های دولتی خارج كند؛ در این صورت، سرمایه گذاران ایرانی برای اولین بار خواهند توانست وارد بازار نفت شوند.
● گام سوم: رقابت پذیری بیشتر در عرصه تجارت بین المللی نفت
همچنین با وارد شدن بازار بورس نفت به فرآیند تجارت بین المللی با توجه به رقابت شدید كه در تولید و عرضه نفت، گاز و پتروشیمی وجود دارد، شركت های ایرانی مجبور به اصلاح فرایندهای تولید، بهبود سیستم مدیریت و كاهش هزینه های اضافی خود خواهند شد تا بتوانند در رقابت آزادانه با دیگر شركت ها، امكان حضور فعالانه در بازار بورس را داشته باشند. این تحول به دیگر بخش ها گسترش خواهد یافت و به آماده سازی كشور برای ورود به فرآیند تجارت جهانی كمك شایانی خواهد كرد. تشكیل بازار بورس نفت، نقاط ناكارآمدی سیستم های بانكی، بیمه، گمركی، مالی و اداری كشور را در بخش های گوناگون آشكار ومشخص و آنها را به اصلاح سیستم های خود وادار خواهد كرد، همچنین سبب خواهد شد تا ضعف صنعت نفت و دولت به سیستم های حمل و نقل و ذخیره سازی و افزایش توان ملی در بخش انرژی و تقویت بازار معاملات تجهیزات صنعت نفت بیشتر توجه كنند. در این میان بی گمان بازار بورس بین المللی ایران می تواند فرصت های زیادی را برای كشورمان در عرصه اقتصادی به وجود آورد و بستری باشد برای توسعه زیرساخت مهم ترین بخش اقتصاد ایران یعنی صنعت نفت.

دكتر علی امامی میبدی

منبع : روزنامه جوان