بررسی شبهه فقهی عملیات بورس بازی در بورس معاملات آتی نفت

بورس بازی از نظر لغوی به معنای «تأمل، تصور، حدس و گمان، پیش بینی، قمار و سفته بازی» است.
الف) مفاهیم بورس بازی
بورس بازی به خطر انداختن کالا یا سرمایه در رویارویی با یک «عدم اطمینان» است که تصمیم گیری در آن شرایط، حدسی است. پر واضح است که درجه ای از بورس بازی در تمام تصمیم های انسانی وارد می شود. بورس بازی در صورتی قابل تأمل است که معاملات غرری باشد یا به عبارت دیگر، پذیرش ریسک بدون چشم انداز مثبت به آینده و در حالت جهل صورت گیرد.
یکی دیگر از اعمالی که بورس بازان انجام می دهند، دست کاری در قیمت هاست و با عرضه و تقاضای غیر حقیقی قیمت ها را به سمتی غیر واقعی سوق می دهند.
عمده اشکال های فقهی بورس بازی شامل مفاهیم معاملات غرر و قمار است که به بررسی آن می پردازیم.
ب) مقایسه غرر و عملیات بورس بازی
غرر از نظر لغوی به معنای خطر، در معرض هلاکت افتادن و فریب خوردن است. غرر از نظر حقوقی به این معناست که کسی قراردادی منعقد کند و به یکی از جهات معامله جاهل باشد و از ناحیه آن جهل، برای او احتمال ضرری وجود داشته باشد.
پس، غرر نقطه مقابل شفافیت است و عملی نابخردانه و غیر معقول و در اسلام حرام است.
بعضی از فقها نیز این گونه استدلال می کنند که:
«دلیل مخالفت با معامله غرری جلوگیری از خطری است که به اختلاف می انجامد و صلح اجتماعی را به خطر می اندازد.»
اگر در بازار مالی معامله گران اوراق بهادار بازار گرمی کنند و تبلیغات مثبت و منفی در بازار ایجاد کنند، چنین معامله ای در شرایط جهل طرف دیگر صورت می گیرد و از نظر اسلام اشکال دارد.
در معاملات بازار مالی اسلامی تبانی نیز نباید وجود داشته باشد. برای مثال اگر حجم شناور اوراق بهادار در بازار به اندازه کافی باشد، افراد نمی توانند با هم تبانی کنند و قیمت اوراق را به طور کاذب افزایش یا کاهش دهند. پس یکی دیگر از ویژگی های بازار مالی اسلامی بالا بودن حجم شناور اوراق بهادار است.
با توجه به مفاهیم بورس بازی نکات زیر استخراج می شود:
▪ تصمیم گیری برای انجام معاملات پر ریسک از سوی بورس بازان در صورتی که با جهل صورت نگیرد، اشکال ندارد.
▪ سرمایه گذاری برای مدتی بسیار کوتاه در صورتی که در قالب یکی از قراردادهای اسلامی مانند بیع صورت گرفته و جهل نداشته باشد، اشکالی ندارد.
▪ تصمیم گیری بر اساس شایعات در صورت وجود جهل نسبت به اوصاف مورد معامله از نظر فقهی مشروع نیست.
▪ دستکاری قیمت ها و سوق دادن آنها به قیمت های کاذب مصداق معاملات غرری و مشروع نیست.
▪ تصمیم گیری در شرایط جهل نسبت به خرید و فروش اوراق بهادار مشروع نیست.
ج) مقایسه عملیات بورس بازی و قمار
قمار در لغت به معنای کسب سود از راه بخت، اقبال و شانس با ادوات قمار است.
ویژگی های قمار به شرح زیر است:
۱) ماهیت قمار بر اساس شانس و بخت آزمایی است.
۲) اطلاعات و دانش نقشی در کسب بازدهی یا زیان ندارد.
۳) به محض شروع قمار، مدیریت بر آن وجود ندارد و قمار کننده باید صبر کند تا نتیجه که کاملا تصادفی و بر اساس شانس است، به دست آید.
۴) هدف از قمار فقط کسب بازدهی است و این عملیات هیچ گونه فایده اقتصادی در جامعه ندارد.
با توجه به بیان مفاهیم قمار در مقایسه با عملیات بورس بازی در بازار مالی، به نکات زیر می توان اشاره کرد:
۱) ماهیت اصلی معاملات بورس بازی، تحلیل آمار و اطلاعات و تصمیم گیری بر اساس اطلاعات در بازار مالی صورت می گیرد.
۲) تبیین درست از وضعیت موجود و پیش بینی دقیق تر وضعیت آتی نقش مهمی در کسب سود یا زیان دارد.
۳) به محض شروع عملیات بورس بازی مدیریت بر آن شروع می شود و با تغییر وضعیت معاملاتی یا خنثی کردن وضعیت معاملاتی مدیریت فعال بر آن اعمال می شود.
۴) هدف از بازارهای آتی، کنترل و مدیریت ریسک و پایداری تولید است و بورس بازان دراین بازار موجب افزایش نقدینگی و شفافیت بازار و کاهش ریسک یا نوسان های بازار می شوند؛ در نتیجه به مدیریت ریسک تولید کمک می کنند.
با توجه به نکات یادشده و مقایسه مفاهیم قمار و بورس بازی هیچ گونه تطابقی مشاهده نمی شود.

دکتر علی امامی میبدی، صفیه شیخ بابایی (برگرفته از مقاله امکان سنجی فقهی تأسیس بورس معاملات آتی نفت نوشته دکتر حجت الله غنیمی فرد- محمد آرام بنیار)

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا