قلب جهان همچنان منتظر بورس نفت ایران

در سال ۱۹۰۶ میلادی یك جغرافیدان بریتانیایی با نام «سرمیكندر» ۳ قاره اروپا، آسیا و آفریقا را «جزیره جهانی» نامگذاری كرد و محور مركزی این جزیره جهانی را «هارتلند» (قلب جهان) نامید.
از نظر وی، هارتلند منطقه ای وسیع بود كه از شرق به سیبری، از غرب به روسیه، از شمال به اقیانوس منجمد شمالی و از جنوب به ارتفاعات هیمالیا، ایران و مغولستان محدود می شود. بنابراین نظریه «قلب جهان» منطقه وسیعی است كه قسمت اعظم آن از ایران، افغانستان، آسیای میانه و بخشی از روسیه و دریای خزر تشكیل شده است.
در طول سا ل های گذشته همواره بسیاری از كشورهای غربی و عربی سعی بر تسلط بر این ناحیه داشته و دارند، چرا كه این كشورها بر این باورند كه تسلط بر هارتلند، كلید فتح جهان به حساب می آید.
شواهد و بررسی ها نشان می دهد ایران، علاوه بر این كه بخش مهم و اعظمی از «قلب جهان» را تشكیل می دهد، دارای ویژگی های منحصر به فردی است كه آن را در مقایسه با سایر كشورهای همجوار متمایز كرده است.
وجود منابع غنی از نفت، گاز و سایر كانی ها خود دلیلی بر وجود این ویژگی های استثنایی است. در حال حاضر ذخایر زیرزمینی نفت ایران حدود بیش از ۱۳۲ میلیارد بشكه برآورد شده و از لحاظ گازی نیز بعد از روسیه به عنوان دومین پتانسیل گازی جهان به شمار می آید. اما آن چیزی كه تمام جهانیان، ایران را با آن می شناسند، نفت است كه سبب شده در تمام دنیا ایران را چهارمین تولید كننده نفت جهان بخوانند. همین امر به همراه این كه عمده درآمدهای كشور از سوی نفت تأمین می شود، فكر ایجاد بورسی برای این كالای استراتژیك را به ذهن مسئولان انداخت. هنوز در خاورمیانه بورسی به طور رسمی برای داد وستد نفت و سایر محصولات انرژی پدید نیامده بود كه طرح بورس نفت برای نخستین بار در برنامه توسعه ۵ ساله ۲۰۰۵-۲۰۰۰ مطرح شد.
مطالعات بورس نفت از سال ۱۳۸۳ با مشاركت یك كنسرسیوم بین المللی شروع و تفاهمنامه راه اندازی این بورس در اردیبهشت ۱۳۸۳ امضا شد. در ژوئن سال ،۲۰۰۴ محمد عاصمی پور مجری طرح بورس نفت ایران، برای بازدید از بورس بین المللی نفت به انگلستان سفر كرد و با برخی از معامله گران بورس لندن به مذاكره پرداخت.
در نهایت گزارش توجیهی طرح راه اندازی بورس نفت ایران را در ۵۰۰ صفحه تقدیم وزیر اقتصاد كرد تا برای راه اندازی بورس نفت ایران از طریق شورای بورس اقدام به كسب مجوز قانونی كند، طرح بورس نفت، گاز و پتروشیمی ایران در اواخر تیر ۸۴ از سوی شورای بورس براساس ماده ۹۵ قانون برنامه چهارم توسعه به تصویب رسید. شورای بورس مجوز قانونی بورس نفت، گاز و پتروشیمی را صادر و مقرر كرد وزارت نفت اقدامات لازم را برای راه اندازی و اجرای این بورس به انجام برساند. موافقت شورای بورس با راه اندازی این نهاد، طرح تأسیس بورس نفت، گاز و پتروشیمی را وارد مرحله عملیاتی كرد.
بورس نفت و فلسفه تشكیل آن هدف های متعددی را دنبال كرد كه از جمله آن می توان به شفاف سازی معاملات، اصلاح ساختار اقتصادی و تجاری، جذب سرمایه های سرگردان و از همه مهمتر گام بزرگی در راستای خصوصی سازی و ورود به مبادلات تجاری بین المللی را نام برد.
هدف اصلی از تأسیس این بورس تبدیل ایران به مركز عمده مبادلات نفتی خاورمیانه بوده و هست، اما در تمام این سال ها تعلل و فرصت سوزی آن را در كورراهی برای رسیدن به هدف اصلی قرار داده است.
هم اكنون بورس نفت ایران پس از گذشت ۶ سال در راه رسیدن به مقصد تلاش می كند، اما تنها توانسته تالاری را با نام خود در كیش به ثبت برساند و اساسنامه ای برای خود داشته باشد. در حالی كه می توانست جایگاه بهتری داشته باشد.
نمی توان باور كرد تعلل و تأخیر در راه اندازی بورس نفت این سال ها ایران را با چالش روبه رو نكرده است. چرا كه جرقه تشكیل چنین بورسی از آن ایران بود، اما تعلل ایران موجب شد اعراب خلیج فارس گوی سبقت را از آن بربایند و با حمایت Nymex بورس نفتی در حد و اندازه بورس نفت ایران ایجاد كند.از سوی دیگر نیز روسیه برای عقب نماندن از دیگر كشورهای حوزه خلیج فارس در دستورالعملی وزارت اقتصاد كشور خود را مأمور به این كار كرده تا از ابتدای ماه اوت، بورس داد و ستد نفت و فرآورده های نفت را تأسیس كند و در همین راستا سعی در تشویق مؤسسات و ادارات دولتی خود كرده تا از ابتدای اكتبر دست كم ۱۵ درصد از خریدهای نفت و فرآورده های نفتی خود را از طریق این بورس انجام دهند.
اگرچه این فرصت سوزی تا حدودی ایران را از رقبا عقب انداخت، اما همین نكته كه بورس نفت كه هنوز نه میز و نه رینگی برای مبادله دارد، خود تهدیدی جدی برای كشورهای خاورمیانه به حساب می آید، كفایت می كند.
شاید كارگزاران ایرانی تجربه ای در حد و اندازه كارگزاران بورس Nymex یا IPE ندارند، اما قاعدتاً اگر نحوه برخورد و فعالیت این كارگزاران به گونه ای باشد كه ایجاد جذابیت و اطمینان برای سرمایه گذاران در بازار ایران فراهم كند پس تا حدودی باری از مشكلات پیش روی این بورس خواهد كاست.
ایران با توجه به توان تولیدی خود می تواند به الگویی در منطقه تبدیل شود، چراكه تجربه نشان داده عامل موفقیت هر بورس كالایی حجم و ارزش مبادلات در آن بورس است. شاید طرح این قضیه كه بورس نفت تاكنون موانع جدی را بر سر راه خود دیده كه راه اندازی نشده حرفی بجا باشد، اما همه این موانع در مقابل فرصت سوزی ها چالشی كوچك است. بی شك وجود یك بورس نفت در خاورمیانه برای كشورهایی مانند نروژ و انگلیس كه عمل كشف قیمت نفت را برعهده دارند، خوشایند نیست و این كشورها در صورت راه اندازی بورس نفت باز هم سنگ اندازی خواهند كرد تا مبادا رقیبی در كنار خود داشته باشند.
آنچه در این میان برای ایران اهمیت دارد، آن است كه نباید فرصت را از كف داد، حال كه ۲ وزارتخانه نفت و دارایی متولی اجرای این طرح هستند چرا هریك در انتظار دیگری برای راه اندازی بورس نفت خلیج فارس باشند، چرا كه داشتن این بورس یك طرح ملی بوده و هست و باید همه باهم در راستای تشكیل این بورس تلاش كنیم.
اگر نخواهیم به آرزوی داشتن چنین بورسی جامه عمل بپوشانیم، باید در ابتدا بر الفبای تشكیل بورس اشراف كامل داشته باشیم و در كنار آن دست از هرگونه تعلل و تأخیر برداشته و با عزمی ملی به نتیجه برسیم.
قطعاً در آینده ای نه چندان دور می توانیم به آرزوی كیش برای داشتن بورس نفت خلیج فارس جامه عمل بپوشانیم، اگر تعلل نكنیم و هرچند آهسته، اما پیوسته گام برداریم.

سارا علیاری

منبع : روزنامه ایران