گرایش رو به رشد بانک‌های جهان به ارایه خدمات بانکداری اسلامی

نهادهای وام‌دهنده غرب با ارایه تسهیلات و وام‌ها مطابق با شریعت اسلام شاهد افزایش مشتری‌های خود حتی مشتری‌های غیرمسلمان هستند. سال گذشته هنگامی که بانک بزرگ «HSBC» بریتانیا ارایه وام‌های مسکن طبق قوانین اسلام را در مالزی آغاز کرد، مدیران آن با تعجب مشاهده کردند تعداد کل مشتری‌ها به ویژه غیرمسلمانان افزایش یافته است. کارشناسان این بانک در پاسخ به این پرسش که «علت جذب تعداد بیش‌تری مشتری به این نوع وام‌ها چیست؟» می‌گویند: «قیمت‌گذاری رقابتی وام‌های مطابق با شریعت اسلام که بیش‌تر شبیه لیزینگ هستند تا وام ،باعث شده آن‌ها نسبت به وام‌های سنتی مبتنی بر بهره رقابتی‌تر شوند.»
در سرتاسر جهان این روند مشاهده می‌شود. هرچه زمان می‌گذرد نو بودن این نوع تسهیلات کم‌تر می‌شود و آن‌ها به روشی متعارف و فراگیر برای تامین مالی تبدیل می‌شوند. رییس شعبه بانک HSBC در مالزی می‌گوید: «مشتری‌های این نوع وام‌ها تنها مسلمانان محافظه‌کار یا رادیکال نیستند بلکه در تمام کشورهای ارایه‌دهنده این نوع تسهیلات، شاهد افزایش تمایل مردم به استفاده از آن‌ها هستیم. به همین دلیل تقریبا تمام بانک‌ها بخشی از عملیات خود را طبق قوانین اسلام انجام می‌دهند تا سهمی از این بازار رو به رشد داشته باشند.»
از جاکارتا تا جده ۲۶۵ بانک اسلامی و دیگر نهادهای مالی در حال حاضر در ۴۰ کشور مشغول فعالیت هستند و دارایی کل آن‌ها ۲۶۲ میلیارد دلار است. این میزان دارایی که سرمایه‌گذاری آن طبق شریعت اسلام و بدون دریافت یا پرداخت بهره صورت می‌گیرد، از سال ۱۹۹۴ دائما افزایش یافته است. در آن سال مالزی نخستین بازار پولی بین بانکی را به وجود آورد. امروزه بانکداری اسلامی به آن سوی مرزهای کشورهای اسلامی گسترش پیدا کرده است. در مالزی حدود یک چهارم فعالیت‌های بانکداری اسلامی توسط غیرمسلمانان انجام می‌شود. طی چند سال اخیر غیر از بانک‌های اسلامی در کشورهایی نظیر مالزی و عربستان، نهادهای مالی غربی نیز که مشتاق سهم داشتن در این بازار وسیع هستند بر سر کسب سهم بزرگ‌تر با هم رقابت می‌کنند. دو سال پیش بانک سرمایه‌گذاری «سیتی گروپ» ارایه وام‌های اسلامی را در مالزی آغاز کرد و طی این مدت به آموزش نیروی انسانی برای ارایه این‌گونه خدمات در اندونزی و عربستان نیز پرداخته است.
این بانک همچنین در خاورمیانه در کشورهایی نظیر امارات مشغول ارایه خدمات بانکداری اسلامی است. بانک HSBC در تمام کشورهای عرب شعبه دارد و خدمات بانکی اسلامی ارایه می‌دهد. در حال حاضر ۱۰ درصد کل خدمات این بانک در مالزی طبق شریعت اسلام ارایه می‌شود. از سوی دیگر، بانک UBS که از بزرگ‌ترین بانک‌های فعال در زمینه مدیریت ثروت است، سال گذشته در دوبی یک بانک خصوصی اسلامی تاسیس کرد تا از طریق آن به مشتری‌های ثروتمند خود در خاورمیانه خدمات ارایه دهد. گزارش‌ها نشان می‌دهد دارایی‌های مسلمانان که عمدتا در دست کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس است، در تمام بانک‌ها یعنی اسلامی و غیراسلامی حدود ۱۵۰۰ میلیارد دلار است و سالانه ۱۵ درصد به آن اضافه می‌شود. علت اصلی این رشد، افزایش پایای مثبت نفت است. به این ترتیب تعجبی ندارد که بانک‌های بزرگ بین‌المللی چنین رقابتی بر سر ارایه خدمات بانکی طبق قوانین اسلامی دارند.طی سال‌‌های گذشته در کنار تمام تحولاتی که در حوزه بانکداری اسلامی رخ داده، شاهد ظهور مقررات و استانداردهای جدید برای خدمات مالی اسلامی هستیم. همچنین نسبت به این خدمات آگاهی بیش‌تری به وجود آمده است. نکته جالب توجه، ارایه ‌خدمات مالی اسلامی توسط بانک‌های غربی در کشورهایشان است. برای مثال بانک لویدز TSB که چهارمین بانک بزرگ این کشور است اخیرا به ارایه خدمات و تسهیلات اسلامی پرداخته تا ۵/۲ میلیون مسلمان ساکن در این کشور تحت پوشش خدمات یاد شده قرار گیرند.
با آن‌که بسیاری از کشورها از رشد بانکداری اسلامی‌شان دم می‌زنند در واقع مالزی مرکز بانکداری اسلامی جهان است.
تلاش دولت مالزی در جهت توسعه این نوع بانکداری باعث شده این کشور به تدریج به رقیبی جدی برای مراکز مالی بزرگ منطقه شرق آسیا یعنی سنگاپور و هنگ‌کنگ تبدیل شود. مالزی که در جنوب شرقی آسیا قرار دارد محل استقرار هیات مدیره خدمات مالی اسلامی (IFSB) یعنی نهادی بین‌المللی متشکل از روسای بانک‌های اسلامی جهان است وظیفه این نهاد تعیین قوانین و مقررات و نظارت بر عملکرد بانک‌های اسلامی است و با بانک بین‌المللی تسویه حساب‌ها نیز همکاری نزدیک دارد. سرمایه‌گذاری اسلامی ۱۱ درصد کل دارایی‌های بانک‌های مالزی را تشکیل می‌دهد. انتظار می‌رود تا پایان سال‌جاری این سهم به ۱۵ درصد افزایش یابد.
هدف اصلی بانک مرکزی مالزی افزایش رقم یاد شده به ۲۰ درصد تا سال ۲۰۱۰ است.از سوی دیگر با استقبال مسلمانان از خدمات بانکی اسلامی، بانک‌های فعال در این حوزه غیر از پرداخت وام‌های مسکن و سپرده‌پذیری، به انتشار کارت‌های اعتباری پرداخته‌اند. برخلاف کارت‌های اعتباری معمولی، این کارت‌های اعتباری شخصی هستند و استفاده‌کنندگان از آن در واقع از خود قرض می‌گیرند و بانک‌های منتشر کننده با دریافت کارمزد خدمات یاد شده از این روند سود می‌برند. همچنین ارزش بازار اوراق قرضه اسلامی در سال ۲۰۰۴ به ۳۰ میلیارد دلار رسید و امسال تاکنون به ۲۰ میلیارد دلار رسیده است. تازه‌ترین منتشرکنندگان اوراق قرضه اسلامی به رینگیت عبارت هستند از بانک توسعه آسیا، شرکت صنایع غذایی نستله و شرکت ساکسونی آنهالت آلمان. این شرکت آلمانی نخستین نهاد دولتی اروپایی است که به انتشار اوراق قرضه با سود شناور پرداخته است.
البته تمام انواع خدمات بانکی غربی را نمی‌توان طبق قوانین اسلام ارایه کرد. برای مثال برخی انواع سرمایه‌گذاری‌ها را نمی‌توان با سود غیرقطعی و شناور انجام داد. همچنین هنوز هم ارایه خدمات بانکی اسلامی نسبت به دیگر خدمات هزینه بالاتری دارند بنابراین بسیاری از بانک‌های غربی تمایلی به ارایه آن‌ها ندارند زیرا سوددهی‌شان تضمین شده نیست. اما واقعیت این است که اکثر مسلمانان ترجیح می‌دهند از خدمات بانکی اسلامی استفاده کنند و پایین بودن سود سپرده‌گذاری یا قطعی نبودن میزان سود برای آن‌ها چندان مهم نیست.طی چند سال اخیر حجم عظیم درآمدهای نفتی کشورهای عرب،‌ امور مالی و پولی آن‌ها را از اهمیت خاصی برخوردار کرده است. همچنین این کشورها برای دستیابی به توسعه اقتصادی به نظام بانکی کارا و توانمند نیازمند هستند به همین دلایل بخش توسعه خدمات بانکی اسلامی هم برای این کشورها و هم بانک‌های بزرگ بین‌المللی بسیار ضروری شده است. به علت رشد کند سود در غرب، بانک‌های غربی به سرمایه‌گذاری در کشورهای در حال توسعه با توانایی بالای مالی و رشد اقتصادی مناسب اقدام کرده‌اند.
به این ترتیب کارشناسان بانکی معتقدند روند رشد بانکداری اسلامی طی چند سال گذشته همچنان ادامه خواهد یافت زیرا اقتصاد اکثر کشورهای اسلامی با سرعت روبه‌رشد است و سیاست‌های اقتصادی آن‌ها، تداوم این رشد را تضمین کرده است. رشد اقتصادی توانایی مالی مردم این کشورها را بالا برده و تقاضا برای خدمات بانکی را افزایش داده است. در این میان آن دسته از بانک‌های غربی که سریع‌تر بتوانند خدمات مالی اسلامی ارایه دهند در این بازار روبه‌رشد و پررونق سهم بزرگ‌تری را نصیب خود خواهند کرد.

محمدعلی آذری‌نیا

منبع : روزنامه سرمایه