تاریخچهٔ کوتاهی از تسلیحات اتمی

سلاحهای هسته‌ای، مخوف‌ترین و مخرب‌ترین سلاحهایی هستند كه تاكنون توسط بشر اختراع و ساخته شده‌اند. آنها شش دهه است كه سایهٔ تاریكی را بر روی بشریت انداخته‌اند. در پی رشد هولناك این سلاحها، جامعه بین‌الملل درصدد برآمد كه اگر نمی‌تواند آنها را به نقطه اول بازگرداند،ازطریق طرح باروك (Baruch Plan) آنها را تحت كنترل درآورد. اما آغاز جنگ سرد موجب شد تلاش برای كنترل اولین نیروی نظامی هسته‌ای، بی‌ثمر باقی بماند.
بین سالهای ۱۹۴۷ و ۱۹۶۴، اتحاد جماهیر شوروی، انگلستان، فرانسه و چین نیز به قابلیتهای سلاحهای هسته‌ای دست یافتند. همچنانكه ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی برای برتری و ساختن زرادخانه‌های عظیم هسته‌ای با یكدیگر رقابت می‌كردند، جهان در شرایطی بسر می برد كه خطر نبرد نهایی هسته‌ای، آن را تهدید می‌كرد.
بحران موشكی كوبا در سال ۱۹۶۲ و نگرانی از گسترش سلاحهای هسته‌ای به سایر كشورها، منجر به مذاكراتی شد كه نتیجه آن مذاكرات، انعقاد معاهده منع گسترش هسته‌ای (NPT) در سال ۱۹۶۸ بود. NPT از زمان اجرایش در سال ۱۹۷۰، كامل‌ترین و به لحاظ قانونی الزام‌آورترین معاهده بین‌المللی است كه كشورها را متعهد می‌كند تا از سلاحهای هسته‌ای دست بكشند و آنها را دنبال نكنند.
NPT همچنانكه كشورهایی مانند آرژانتین و برزیلرا نسبت به توقف برنامه های هته ای خود متقاعد کرد ، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، كشورهای بلاروس، اوكراین و قزاقستان را نیز به عنوان كشورهای فاقد تسلیحات هسته ای معرفی کر و همچنین اطمینان حاصل كرد كه آفریقای جنوبی از زرادخانه‌های هسته‌ای خود دست كشیده است.
اما این معاهده اكنون با چالش جدی روبرو گشته است. NPT هنوز جهان‌شمول نشده است زیرا هند، پاكستان و اسرائیل، با وجود داشتن تسلیحات هسته ای خارج از این نظام قرار دارند. به علاوه، كناره‌گیری كره‌شمالی از معاهده و برنامه‌های هسته‌ای بحث‌برانگیز ایران، نظام بین‌المللی عدم گسترش را بیشتر تضعیف كرده‌اند. و روند فزاینده تهدید تروریسم اتمی مشهود است.
آسیای شرقی نیز با شكایتهای تاریخی و مناقشات ارضی لا ینحل، كشورهای تقسیم شده و رقابت روزافزون، به عنوان یك منطقه بسیار مهم باقی مانده است. سه كشور دارنده سلاحهای اتمی، دارای منافع مهم و هنگام تعارضات، دارای منافع امنیتی مهمی در منطقه هستند. دو كشور تایوان و كره‌جنوبی، هر دو در گذشته به فكر دستیابی به سلاحهای هسته‌ای بوده‌اند.
زمانی، ژاپن نیز تغییر سیاست سلاحهای هسته‌ای خود را مورد مطالعه قرار داده بود. در این منطقهٔ مهم، ناپایدار و بحرانی، رقابت نیروهای نظامی هسته‌ای هرگز یك سناریوی تصنعی و اغراق‌آمیز نیست.
چندین اقدام باید انجام گیرد:
ابتدا كشورهای هسته‌ای باید تعهد خود مبنی بر خلع سلاح را مجددا تصدیق كنند و یك جدول زمانی قابل اعتماد و واقع‌بینانه تا رسیدن به این هدف را ارائه كنند. برای رسیدن به قوانینی الزام‌آور و نقطه عطفی قابل اثبات و اجرایی، این مذاكرات مهم باید با حضور تمام كشورهای دارای سلاحهای هسته‌ای در قالب چارچوبی توافقی باشد.
دوم، تهدید با سلاحهای اتمی و استفاده از آنها، نباید مشروعیت یابد. كشورهایی كه سلاحهای اتمی دارند باید اصل «عدم استفاده برای اولین بار» را تصویب كنند و به كشورهای دیگر تضمین امنیتی بدهند. تحقیق و توسعهٔ سلاحهای هسته‌ای جدید، فقط باعث ترغیب اقدام متقابل می‌گردد و قبح استفاده از آنها را كاهش می‌دهد.
سوم، كشورهای عضو باید تعریف مجددی از استفاده‌ صلح‌آمیز هسته‌ای مجاز و غیر مجاز ارائه كنند؛ علی‌الخصوص غنی‌سازی اورانیوم و بازفرآوری پلوتونیوم، كه مرحله مهم چرخه سوخت هسته‌ای است و می‌تواند به توسعه سلاحهای هسته‌ای كمك كند. به علاوه باید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) را تقویت كرد تا بتواند بازرسی‌ها را انجام دهد و كشورها را وادار به متابعت نماید.
چهارم، باید برای حراست از تجهیزات و مواد هسته‌ای تلاش شود تا از حمله و دستیابی گروههای تروریستی به آنها جلوگیری شود. قطعنامه ۱۵۴۰ شورای امنیت سازمان ملل از كشورهای عضو می‌خواهد تا برای جلوگیری از دسترسی تروریستها به موارد و فناوریهای مرتبط با سلاحهای كشتار جمعی، ابزارهای نظارتی را به طور كامل بر صادرات خود بکار گیرند.
در آخر، جامعه بین‌الملل باید به فقر و بی‌عدالتی، همچنین به مناقشات و رقابت بین كشورها توجه نماید؛ كه حاصل آنها، همانا سرچشمه منازعات و گسترش تسلیحات و بویژه تلاش کشورها برای دستیابی به سلاحهای اتمی و سایر تسلیحات كشتار جمعی است. اعتمادسازی، صلح و پیشرفت سهم بسزایی در پایان این نگرانیها دارند.

نویسنده : یوان ژینگ دونگ
مترجم: حامد رهبر
منبع : مرکز مطالعات منع گسترش تسلیحات

منبع : خبرگزاری ریسنا