سه صفت رنگ‌ها

هر رنگ دارای سه صفت یا سه بُعد بصری مستقلا ً تغییر پذیر است : فام ، درخشندگی و اشباع .
▪ فام، صفتی از رنگ است که جایگاه آن را در سلسله رنگی (از قرمز تا بنفش) – معادل با نور طول موج‌های مختلف در طیف مرئی – مشخص می‌کند. گفته می‌شود که تقریبا ً ۱۵۰ فام متفاوت را می‌توان تشخیص داد، ولی همه اینها به طور مساوی در طیف مرئی توزیع نشده‌اند، زیرا چشم ما برای تفکیک فام‌ها در طول موج‌های بلندتر توانایی بیشتری دارد. بلندترین طول موج‌ها در منطقه قرمز و کوتاه‌ترین طول موج‌ها در منطقه بنفش هستند. دسته بندی عمومی رنگ‌ها به بیفام (سیاه، سفید و خاکستری‌ها)، و فام‌دار (قرمز ، زرد ، سبز ،...) بر همین صفت مبتنی است. برای سهولت درک مطلب، فام را می‌توان مشخص کننده اسم عام رنگ‌ها تعریف کرد .
قرمز ، زرد و آبی را فام‌های اولیه می‌نامند و چون مبنای سایر فام‌ها هستند، رنگ‌های اصلی نیز نام گرفته‌اند. فام‌های ثانویه عبارتند از : نارنجی، سبز و بنفش که که از اختلاط مقادیر مساوی از دو فام اولیه حاصل می‌شوند. فام‌های ثالثه از اختلاط فام‌های اولیه و ثانویه به دست می‌آیند: زرد- نارنجی (پرتقالی)،
نارنجی- قرمز، قرمز- بنفش (ارغوانی)، بنفش- آبی (لاجوردی) ، آبی- سبز (فیروزه‌ای)، سبز- زرد (مغز پسته‌ای). دوازده فام نامبرده را با ترتیبی معین در چرخه رنگ، نشان می‌دهند. در چرخه رنگ‌، فام‌های ثانویه و ثالثه‌ای که بین یک زوج فام اولیه جای گرفته‌اند، دارای روابط خویشاوندی هستند و در کنارهم ساده‌ترین هماهنگی رنگی را پدید می‌آورند.
▪ درخشندگی (والوور) ، دومین صفت رنگ است و درجه نسبی تیرگی و روشنی آن را مشخص می‌کند(غالبا ً نقاشان اصطلاح رنگسایه را نیز در همین معنا به کار می‌برند). معمولا ً درخشندگی رنگ‌های فام دار را در قیاس با رنگ‌های بیفام می‌سنجند. در چرخه رنگ، زرد بیشترین درخشندگی (معادل خاکستری روشن نزدیک به سفید) و بنفش کمترین درخشندگی (معادل خاکستری تیره نزدیک به سیاه) را دارد. در سلسله رنگی، هر فام نسبت به دیگری میزان تیرگی یا روشنی ذاتی اش را می‌نمایاند. معکوس کردن این ترتیب طبیعی، ناسازگاری رنگی به بار می‌آورد (مثلا ً اگر بنفش روشن در کنار سبز زیتونی قرار گیرد، نوعی تکان بصری ایجاد می‌کند).
▪ اشباع (پرمایگی)، سومین صفت رنگ است و میزان خلوص فام آن را مشخص می‌کند (گاه واژه شدت را در این مورد به کار می‌برند). فام‌های چرخه رنگ صد در صد خالص‌اند ولی در طبیعت به ندرت می‌توان فام خالصی یافت. همچنین، کمتر رنگیزه‌ای حد اشباع فام مربوطه در چرخه رنگ را داراست.
اگر فام‌ها به هم آمیخته شوند، رنگ‌های شکسته به دست می‌آیند. اختلاط فام‌های خالص با یکدیگر یا با رنگ‌های بیفام ، باعث تغییر در پرمایگی و درخشندگی‌شان می‌شوند. به طور کلی، هر فام قابلیت ایجاد رنگ‌های متنوعی را در حوزه خود دارد که به آن تلوّن (واریاسیون) می‌گویند (مثلا ً انواع صورتی، اُخرایی وقهوه‌ای ، تلوّن در فام قرمز هستند).

منبع : شبکه رشد