مروری بر حمایت های ۸ ساله اطلاعاتی از رژیم بعثی عراق

اطلاعات نظامی از عوامل اساسی ومؤثر در پیروزی در جنگ است. در صحنه رویارویی نیروها در جنگ، آگاهی از اهداف و نیات و توانمندی دشمن و به طور كلی عنصر اطلاعات و غافلگیری و متقابلاً امكان فریب و پنهان سازی، اصلی اساسی برای دستیابی به پیروزی و شكست دشمن است.
در واقع، تسلط اطلاعاتی بر دشمن می تواند توان وخلاقیت دشمن را در طرح هایی تهاجمی تحت تأثیر قرار دهد. به همین دلیل آرایش نیروها، هدف گیری، طراحی و عملیات و محورهای پیشروی، اطلاعات از دشمن و متقابلاً پنهان سازی در برابر دشمن با فریب و غافلگیری شرط اولیه و اساس جنگ است كه در انسان از آغاز شكل گیری روحیه مخاصمه جویی و طراحی جنگ به شكل های متفاوت وجود داشته است.
عراق از ابتدای جنگ مورد حمایت اطلاعاتی بسیاری از كشورها بود. در واقع، مواضع سیاسی كشورها و اجماع موجود در حمایت از عراق در عرصه كمك اطلاعاتی به این كشور تأثیر داشت.
وفیق سامرائی، رئیس اسبق اطلاعات نظامی عراق گفت: تقریباً بخش اعظم دستگاه های اطلاعاتی جهان، اطلاعات خود را به ما می دادند.
وی از كشورهای فرانسه، آلمان، ایتالیا، اردن، كشورهای خلیج فارس، تركیه، هند وحتی پاكستان نام برده و درباره شوروی پیشین، به سابقه روابط اطلاعاتی دوكشور از سال،۱۹۷۴ اشاره كرد و افزود: در نشست دوم مبادله اطلاعاتی در ۱۹۷۹ درمسكو، سرویس اطلاعاتی شوروی از تأمین نیازهای اطلاعاتی عراق خودداری كرد ولی ما از یك منبع در سرویس اطلاعاتی روسیه استفاده كردیم و با ابتكار عمل وی، بخشی از نیازهای اطلاعاتی خود را دریافت كردیم. در این باره وفیق سامرائی بیان كرده: روسیه اطلاعات نظامی مربوط به نیروهای مسلح كشورهای خلیج فارس و نیز اطلاعات مربوط به تركیه، ایران و اسرائیل را دراختیار صدام قرار داده بود. وی افزود: من شخصاً برای چنین مأموریتی بارها عازم مسكو شدم.
روس ها با توجه به سطح كمك های ارائه شده به عراق بر این نظر بودند كه ایران توانایی ندارد شكافی عمده درخطوط دفاعی مستحكم عراق ایجاد كند.
روابط اطلاعاتی عراق و آمریكا در طول ۸ سال جنگ، متأثر از اوضاع و عوامل مختلف از نظر سطح و كیفیت اطلاعات ارسالی به سه دوره كلی تقسیم می شود.
قبل از آغاز جنگ، طبق گزارش فایننشال تایمز در پائیز۱۹۸۰ و اطلاعات سرویس اطلاعاتی آمریكا و تصاویر ماهواره ای پیش بینی می شد نیروهای ایرانی به سرعت از هم فرو خواهند پاشید. طبق گزارش این روزنامه این اطلاعات و تصاویر از طریق كشوری ثالث در اختیار صدام گذاشته شد. دراین میان، علاوه بر نقشی كه متحدان آمریكا مانند مصر، اردن و عربستان بر عهده داشتند، مقامات رژیم سابق اطلاعاتی از اوضاع ایران در اختیار عراق قرار می دادندكه بیشتر به معنای اعلام حمایت ضمنی آمریكا برای حمله عراق به ایران ارزیابی می شد.
با آغاز جنگ، آمریكا از پیامدهای جنگ و گسترش آن در منطقه نگرانی داشت. بنابراین، در اوایل اكتبر۱۹۸۰ واشنگتن چهار فروند آواكس رامأمور عملیات در خلیج فارس كرد تا با استفاده از قلمرو عربستان و تحت فرماندهی آمریكا اوضاع منطقه را كنترل كند. ارتباط نداشتن آمریكا با ایران و عراق و ضرورت مدیریت پیامدهای جنگ ایران و عراق در استفاده آمریكا از هواپیماهای آواكس تأثیر بسزایی داشت.
در مرحله دوم، دولت ریگان در سال۱۹۸۱ با فروش ۵ فروند آواكس به عربستان موافقت كرد و مجموعاً ۹ فروند از این هواپیما در عربستان مستقر شد كه با ناو موشك انداز، رزم ناوها و ناوشكن های نیروی دریایی آمریكا در خلیج فارس و با هواپیماهای اف۱۴ و اف۱۸ مستقر بر عرشه ناوهای هواپیمایی، ارتباط الكترونیك داشت. در واقع، پروژه آواكس ها در عربستان محور یك سیستم به هم پیوسته منطقه ای بود كه ۵۰ میلیارددلار هزینه داشت و اطلاعات ارزشمندی را برای آمریكا جمع آوری می كرد. بعدها صدام صریحاً در اظهاراتی اعلام كرد: «ما در عراق از اطلاعات آواكس ها سود برده ایم.» عراقی ها همچنین در این مرحله، از برخی اطلاعات متحدان آمریكا در منطقه استفاده می كردند.
در این مرحله، دامنه كمك و همكاری اطلاعاتی آمریكا و متحدان این كشور و سایر كشورها از عراق تا اندازه ای محدود بود. در واقع، عراق پس از تجاوز، در خاك ایران مستقر بود ولی در عین حال توان لازم را برای پیشروی مجدد در عمق خاك ایران نداشت.
در مرحله دوم، با تحولات جدید در صحنه نظامی جنگ و پیروزی های نظامی ایران و شكست ارتش عراق، كمك اطلاعاتی آمریكا به عراق آغاز شد. نخستین اقدام آمریكا در این زمینه پس از عملیات فتح المبین با این هدف آغاز شد كه عراق از قدرت وتوانایی پیش بینی تهاجمات ایران برخوردار شود.
چنان كه از اواخر مارس۱۹۸۲ نخستین نشست اطلاعاتی هیأت اعزامی آمریكا به عراق كه شامل تیمی سه نفره بود، در عراق برگزار شد. مهم ترین بخش آن عكس های ماهواره ای از اهداف نظامی ومحل استقرار نیروهای ایران بود ، به گفته یك نیروی نظامی عراق ماهواره ها همه تحركات ایرانی ها را در جبهه ها اعم از تانك ها، توپ ها و... گزارش می دادند.
در این مرحله، هیچ افسر یا كارمند آمریكایی در عراق مستقر نبود، بلكه اطلاعات در جلسات و نشست های تبادل اطلاعاتی یا از طریق كشورهای عربی در اختیار عراق قرار می گرفت و نیازهای عراق برای آگاهی از آرایش نظامی ایران، تسلیحات، نقل و انتقال و بسیج نیروها واهداف ایران از این طریق تأمین می شد.
رژیم عراق برای این كه غافلگیر نشود و با ایجاد استحكامات و آرایش مناسب از آمادگی دفاعی برخوردار شود، به اطلاعات نیاز داشت تا مانع از سقوط خطوط دفاعی ارتش خود شود؛ زیرا رژیم صدام به این نتیجه رسیده بود كه خط دفاعی ارتش عراق نباید بكشند. برای این كار باید كار مهندسی دوساله را در مدت ۴۵ روز انجام می داد. این مهم حاصل نمی شد مگر آن كه عراق از اهداف و مقاصد ایران اطلاعات لازم را داشته باشد. بنابراین، اطلاعات برای دشمن اهمیت فوق العاده ای پیدا كرد و این مهم از طریق كمك اطلاعاتی آمریكا به عراق حل شد. در نتیجه، دشمن در فاصله پس از فتح خرمشهر تا عملیات خیبر امكان رخنه را از ایران گرفت.
مرحله سوم همكاری اطلاعاتی عراق و آمریكا متعاقب تحول سیاسی و نظامی در دو صحنه جنگ ایران و عراق با عملیات خیبر و شكست آمریكا و اسرائیل در لبنان آغاز شد. سفر رامسفلد، نماینده ویژه ریگان رئیس جمهور وقت آمریكا، به عراق و مذاكراتی كه صورت گرفت زمینه تجدید روابط آمریكا وعراق و گسترش و تعمیق روابط اطلاعاتی دو كشور را ایجاد كرد، چنان كه برای نخستین بار افسران رابط در سفارت آمریكا در بغداد مستقر شدند و فعالیت خود را آغاز كردند. علاوه بر تصاویر ماهواره ای كه همچنان در اختیار عراق بود، گزارش های هفتگی و گاه دو گزارش در هفته و گاهی حتی گزارش های تقریباً روزانه درباره تحركات نیروهای ایرانی با استفاده از ماهواره و دستگاه های بی سیم جاسوسی استراتژیك و سایر وسایل فنی و منابع انسانی در اختیار عراق قرار می گرفت.
ابعاد همكاری كمك های اطلاعاتی آمریكا به عراق همچنان پنهان است و تنها بعضی مواقع به پاره ای از موارد آن به صورت محدود اشاره شده است. بدیهی است پیرامون این موضوع ندانسته ها بسیار بیشتر از دانسته هاست و حجم مطالب منتشر شده بسیار كمتر از آن است كه وجود داشته است.

حمیرا حیدریان

منبع : روزنامه ایران