بار دیابت چگونه کاهش می یابد

دیابت یک بیماری مزمن است که تاکنون درمانی برای آن شناخته نشده و این به آن معنا است که بیمار تا پایان عمر با این بیماری دست و پنجه نرم می کند و باید برنامه منظمی را برای مقابله با عوارض آن و مراقبت از سلامت اندام های خود ترتیب دهد. اما علاوه بر این ویژگی، دیابت ویژگی خاص دیگری نیز دارد که آن را در میان دیگر بیماری ها ممتاز کرده و آن مخرب بودن این بیماری است. دیابت را از آن جهت مخرب می نامند که در صورت عدم شناسایی و کنترل به موقع و صحیح، علاوه بر آنکه می تواند سلامت اندام های مختلف بیمار را تهدید کند، آسیب های سنگینی را برای سلامت فرد، خانواده، جامعه و اقتصاد به دنبال خواهد داشت.
بیماری های قلبی - عروقی، کوری، نارسایی کلیه، قطع عضو و سکته مغزی را می توان از جمله مهم ترین عوارض بلندمدت عدم توجه به دیابت دانست که ابتلا به هرکدام از آنها می تواند علاوه بر آنکه برای بیمار یک فاجعه تمام عیار محسوب شود، برای جامعه نیز بحران آفرین و هزینه ساز باشد. دکتر «اسدالله رجب» رئیس انجمن دیابت کشور در خصوص آمار برخی از این عوارض می گوید؛ «سالانه بیش از ۱۷ هزار نفر در سراسر کشور بر اثر دیابت قطع عضو می شوند. ۶۰ درصد افرادی که دچار سکته های قلبی و مغزی می شوند، دچار دیابت هستند و علت بستری شدن ۴۵ درصد از کسانی که در بخش مراقبت های ویژه (سی سی یو) بستری می شوند، دیابت است. ۶۵ درصد افرادی که دیالیز می شوند به دیابت مبتلا هستند.» (۱۹/۱/۱۳۸۸، خبرگزاری فارس)
این آمار، تکان دهنده است و طبیعتاً این عوارض وقتی ایجاد شد، درمان ناشی از آنها از قبیل تخت های سی سی یو به علت سکته های قلبی، دستگاه های دیالیز، معاینه های چشمی و پیوندهای کلیه و... باید حتماً به اندازه کافی باشد. بنابراین عوارضی همچون ضرورت توسعه بخش های دیالیز مراکز درمانی کشور، اشغال شدن بیش از حد تخت های بیمارستانی و عوارض معلولیت را نیز باید به هزینه های مستقیم دیابت بیفزاییم.
متاسفانه خیلی از مردم هنوز معنای واقعی هزینه های بالای عدم کنترل دیابت را نمی دانند. دکتر «علیرضا استقامتی» عضو کمیته کشوری دیابت در این زمینه می گوید؛ «در مطالعه یی که ما انجام دادیم، میزان عوارض دیابتی ها در مقایسه با غیر دیابتی ها به این صورت است؛ سکته های مغزی ۱۳ برابر، سکته های قلبی۵/۹ برابر، عوارض کلیوی ۵/۱۲ برابر، عوارض چشمی ۵/۵ برابر، اورژانس ها ۵/۸ برابر و قطع اندام ۴ برابر.»
اما هزینه های نامحسوسی نظیر تحمیل ناتوانی، درد، رنج و اضطراب به افراد، شیوع افسردگی و خستگی مزمن در خانواده و از دست دادن نیروی کار مفید جامعه نیز وجود دارد که باید به موارد فوق اضافه کرد.
بر این اساس از آنجا که دیابت، هم روی کیفیت زندگی فرد اثر می گذارد، هم کیفیت زندگی جامعه را مختل می کند و هم هزینه های گوناگونی را بر بودجه محدود درمانی کشور تحمیل می کند، می توان شیوع آن را یک فاجعه ملی در کشور نام نهاد. لذا همچون بسیاری از بیماری ها، بهترین راه درمان این بیماری و پیشگیری از این هزینه های هنگفت، پیشگیری از ابتلا به این بیماری و شیوع آن است.
پیشگیری اولیه دیابت شامل اصلاح شیوه زندگی مردم، خصوصاً در دو حوزه رژیم غذایی و افزایش تحرک بدنی است که تاکنون حرکت های خوبی را در مسیر فرهنگ سازی در این خصوص از سوی سیاستگذاران حوزه سلامت شاهد بوده ایم. دکتر «محمدمهدی گویا» رئیس مرکز مدیریت بیماری های وزارت بهداشت درخصوص پیشگیری از یکی از عوارض دیابت می گوید؛ «با کنترل و پیشگیری اولیه و ثانوی از ابتلا به دیابت، فقط شانس قطع پا تا حدود ۸۰ درصد کاهش می یابد و در ابعاد دیگر بخش بسیار زیادی از بار بیماری و هزینه های ناشی از آن کم می شود.»
اما پیشگیری ثانویه دیابت که شامل شناسایی زودهنگام و به موقع (غربالگری)، پایش و تنظیم قند خون بیماران و آموزش ایشان است، نیازمند تعامل چندسویه دولت، بیمار و سازمان های بیمه گر است. نباید از یاد ببریم که برخورداری از یک زندگی پرنشاط و همراه با موفقیت در انجام امور روزانه برای مبتلایان به دیابت تنها به سعی و کوشش پزشکان و کادر درمان بستگی ندارد، بلکه بزرگ ترین و مهم ترین بخش کنترل این بیماری در دست خود بیمار است. در واقع اولین رکن در پیشگیری از عوارض جبران ناپذیر دیابت و تامین زندگی شایسته، پس از شناسایی بیماری، پایش و تنظیم مستمر قند خون است که این وظیفه در همه جای دنیا بر عهده بیمار گذاشته می شود.
در یک نگاه کلی باید گفت در طول زندگی روزانه، قند خون بر اثر عوامل مختلف، مدام بالا و پایین می رود، پس بیمار دیابتی که فاقد سیستم خودکار تنظیم قند خون در بدن است باید بتواند براساس آموزش های قبلی، به صورت دستی نسبت به تنظیم قند خون خود اقدام کند. تحقیقات موید این موضوع است که تنظیم رژیم غذایی، تعادل در تحرک بدنی و مصرف مناسب داروها از اجزای اصلی کنترل قند خون است و در این رهگذر توانمندسازی بیماران در پایش و اندازه گیری قند خون از طریق فرهنگ سازی و آموزش مستمر از اهمیت خاصی برخوردار است.
متاسفانه برابر آمار، حدود نیمی از بیماران دیابتی در کشور از بیماری خود اطلاع ندارند و زمانی با این حقیقت تلخ مواجه می شوند که دچار یکی از عوارض این بیماری شده اند. دکتر «رامین حشمت» معاون پژوهشی مرکز متابولیسم و غدد دانشگاه علوم پزشکی تهران معتقد است؛ «عوارض بیماری معمولاً در میان کسانی ظاهر می شود که از بیماری خود خبر ندارند، زیرا این افراد تا به عارضه یی وخیم دچار نشوند نسبت به درمان بیماری خود اقدامی نمی کنند. به کرات شاهد هستیم زمانی که فرد با بیماری قلبی، سکته، مشکل کلیوی، زخم پا یا عفونت برای درمان مراجعه می کند، تازه متوجه بیماری دیابت خود می شود.»
از سوی دیگر، گروهی از بیماران نیز به دلیل مواجهه با مشکلات مالی، از توجه به اصول کنترل قند خون و الزامات تست قند خون تا زمان ابتلا به عوارض آن خودداری می کنند.
پروفسور «ماریوس تراچ» عضو کمیته تحقیقات دیابت اروپا و عضو انجمن دیابت امریکا (ADA) که چندی پیش به ایران آمده بود، می گوید؛ «برخی بیماران دیابتی به دلیل محدودیت در تامین هزینه های کنترل قند خون، مواجهه علمی با دیابت را تا زمان ابتلا به عوارض دیابت به تاخیر می اندازند و این موضوع سبب تحمیل هزینه های ثانویه بسیاری بر فرد و جامعه می شود. در حالی که در صورت تامین هزینه های اولیه دستگاه ها و نوارهای کنترل قند خون توسط بیمه ها، امکان پیشگیری از هزینه های سرسام آوری چون قطع عضو، کوری، دیالیز، بیماری های قلبی و عروقی فراهم می آید که منافع آن هم برای بیماران و هم برای سازمان های بیمه گر محسوس خواهد بود.»
همچنین گروه دیگری از بیماران نیز به دلیل عدم استفاده از دستگاه های کنترل قند خون معتبر (دارای هولوگرام وزارت بهداشت، برخوردار از بیمه مسوولیت و دارای سیستم کنترل حجم خون) و عدم توجه به اصول مربوطه و آموزش های لازم، امکان اندازه گیری صحیح قند خون را از خود سلب می کنند و زمانی به این موضوع واقف می شوند که عوارض دیابت، خود را در یکی از اندام های بدن نمایان ساخته و اینجاست که علاوه بر تحمل هزینه های پایش و کنترل قند خون باید نسبت به تامین هزینه های درمان بیماری ثانویه یی که به آن مبتلا شده اند نیز اقدام کنند.
● نقش بیمه ها در کاهش بار دیابت
متاسفانه مطالعات در کشور حاکی از آن است که بیش از حدود ۹۵ درصد دیابتی ها از کنترل مطلوب قند خون برخوردار نیستند. دکتر «اسدالله رجب» رئیس انجمن دیابت ایران با اعلام این موضوع می گوید؛ «به منظور رفع این معضل فرد دیابتی باید با آموزش های مستمر در درمان خود توانمند شود چرا که درمان موفق دیابت، نیازمند همکاری بیمار و پزشک است و در این خصوص اگر بیمه ها بخش اندکی از سرمایه های خود را در زمینه فرهنگ سازی و پیشگیری از بیماری دیابت در جامعه هزینه کنند، مجبور نیستند سالانه میلیاردها تومان بابت هزینه های بیمارستانی بیماران دیابتی که دچار نارسایی کلیه، چشم و قطع دست و پا هستند پول صرف کنند.»
(۲۲/۸/۱۳۸۷، خبرگزاری ایسنا)
دکتر «محمدمهدی گویا» نیز در این خصوص معتقد است در صورتی که نگاه سازمان های بیمه گر به بیماری دیابت از نگاه درمانگر و پرداخت هزینه های دارویی به پرداخت هزینه های آموزش و پیشگیری از بروز این بیماری تغییر کند نه تنها از بار این بیماری به میزان بسیار زیادی کاسته می شود بلکه بخش قابل توجهی از هزینه های سازمان های بیمه گر که صرف عمل های جراحی و قطع عضو بیماران می شود، کاهش می یابد.
در پایان باید گفت انتظار جامعه بشری جست وجوی راهی برای حمایت از بیماران دیابتی است. آموزش و انجام آزمایش های دوره یی کنترل قند خون (SMBG) گام مهمی در کاهش مرگ ومیر و عوارض دیابت است. بیمار می تواند با کنترل روزانه قندخون خود از مبتلا شدن به عوارض سخت و پرهزینه دیابت که در کشور ما بالغ بر مبلغ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان در سال است، رهایی یابد. در واقع راه پیشگیری راهی آسان تر و کم هزینه تر در مقایسه با درمان است و اگر سازمان های بیمه گر دستگاه های تست قند خون (گلوکومتر) را تحت پوشش خود قرار دهند، هزینه های دولتی و همچنین هزینه شخصی هر بیمار بسیار ناچیز می شود و می توان سرمایه ملی کشور را در جای دیگر صرف کرد و گامی مهم در راه اصلاح الگوی مصرف پیمود.

سعید اویس

منبع : روزنامه اعتماد