امام حسین(ع) و دعوت کوفیان

▪ سؤال: آیا می توان گفت هدف امام حسین(ع)- از عزیمت به کوفه منحصرا خلافت بوده در این صورت چرا پس از آنکه با عدم استقبال کوفیان مواجه شد قصد بازگشت به مدینه را نکرد تا منجر به محاصره و شهادت ایشان نگردد؟
سه عامل مهم درپیدایش نهضت امام حسین(ع) تاثیر داشت:
۱) درخواست بیعت از امام حسین برای یزید و واردکردن فشار به آن حضرت، دراین عامل امام حسین حالت دفاعی داشت زیرا حکومت یزید از او با فشار بیعت می خواست و حضرت خودداری می ورزید.
۲) عامل دوم: دعوت مردم کوفه از امام - دراین عامل عکس العمل امام مثبت است و نوعی همکاری با کوفیان به شمار می رود. حضرت در مکه از نظر خودداری از بیعت یزید، دیگر وظیفه ای به عهده نداشت چون درهرحال بیعت نکرده بود، اما دعوت کوفیان بعد تازه ای به قضیه داد و وظیفه جدیدی برای امام ایجاد کرد. گویی ارزیابی امام این بود که حال که کوفیان با این همه اصرار و اشتیاق مرا دعوت کرده اند به عراق می روم اگر آنان به وعده های خود وفادار بودند که چه بهتر، و اگر چنین نبود باز به مکه برمی گردم یا به یکی از مناطق اسلامی می روم.
۳) عامل سوم: که یک عامل مهم است عامل امر به معروف و نهی از منکر است، دراین عامل منطق امام، منطق اعتراض و تهاجم بر حکومت ضداسلامی است، زیرا معتقد بود که جهان اسلام را منکرات و فساد و آلودگی فراگرفته و حکومت وقت به صورت سرچشمه فساد درآمده است او به حکم مسئولیت شرعی و وظیفه الهی خود باید قیام کند. پس معلوم می شود که دعوت مردم کوفه عامل مهم واساسی بود. وقتی خبر اوضاع پریشان کوفه به حضرت رسید امام باید دست از سخنان و مواضع خود برمی داشت و از ادامه سفر خودداری می کرد در حالی که داغ ترین و شورانگیزترین سخنان امام از اینجا شروع شد. پس عامل امر به معروف و نهی از منکر میزان توجه امام دراین قیام و نهضت است. پس معلوم می شود که هدف امام تنها دعوت مردم به کوفه نبود، بلکه اهداف دیگری هم داشته است. اما اینکه امام قصد بازگشت داشت یا نه؟ باید گفت امام حسین به دنبال استقبال عظیم مردم کوفه، پسر عمویش (مسلم بن عقیل) برای سامان دادن اوضاع کوفه روانه عراق کرد و خود پس از چند روزی در روز سه شنبه نهم ذیحجه سال (نهم یا هشتم) از مکه خارج شد. زمانی که خبر حرکت امام به یزید رسید نامه ای به ابن زیاد نوشت و با آگاه کردن وی از این دشواری که برای کوفه پیش خواهدآمد دستور داد که شهر را به شدت کنترل نماید. ابن زیاد به دستور یزید، مسلم بن عقیل را دستگیر و به شهادت رساند، خبر شهادت مسلم و هانی مهمترین خبر ناگوار از وضعیت کوفه بود که به امام رسید. امام حضرت هنوز به نامه ها و دعوت ها و بیعت های کوفیان امیدوار بود زیرا شیعیان زیادی دراین شهر بودند و امید آن بود که امام را یاری کنند.
امام حسین همچنان به حرکت خود به مقصد کوفه ادامه داد تا اینکه با سپاه حربن یزید ریاحی که به قصد کنترل منطقه آمده بود مواجه شد. وقتی سپاه حر به امام رسید، حضرت که امید به حمایت کوفیان داشت از حر پرسید که به کمک آنان آمده یا بر ضد آنهاست. حر گفت: برضد شما. پس از آن بود که امام درباره دعوت کوفیان و نامه های آن سخت گفت و اینکه اگر مردم از دعوت خود برگشته اند حاضر است از راهی که برآمده برگردد حر پاسخ داد: که وی از نامه ها بی خبر است و مأموریت دارد که وی را به کوفه نزد عبیدالله بن زیاد ببرد. حضرت حاضر به حرکت به سمت کوفه نشدند و به جد قصد بازگشت کردند و به طرف حجاز به راه افتادند. صحبت از بازگشت یکی از اساسی ترین نکاتی است که امام از این پس تا زمانی که فرصت طرح آن را دارد بیان می کند. پس از رسیدن دشمن و حرکت به سمت کربلا امام بارها در سخنرانی های خود درهر فرصت روی نامه های اهل کوفه تکیه دارد، به علاوه درباره ماهیت حکومت اموی سخن می گوید و امامت را از آن خود می داند و پس از آن می فرماید اگر ما را نمی خواهید و حق ما را نمی شناسید از همین جا بازمی گردم. دو سپاه امام و حربن یزید ریاحی درعرض هم در حال حرکت بودند و حر مراقب امام بود تا به حجاز بازنگردد. در این مسیر بود که امام می کوشید تا از کوفه دور شود و به سمت بادیه حرکت کند اما حر ممانعت می کرد تا به کربلا رسیدند. عبیدالله بن زیاد برای محبورکردن امام به بیعت با یزید یا جنگ کردن با وی عمربن سعد را با سپاهی روانه کربلا کرد. گفتگوهای چندی میان امام حسین(ع) عمربن سعد در روزهای حضورش در کربلا صورت گرفت که همه روی مسئله بازگشت تکیه داشت و بر آن بود که وضعیت به گونه ای درآید که بتواند از حیطه قدرت ابن زیاد خارج شود.
در منابع درباره محل پیشنهادی امام برای بازگشت مطالب مختلفی آمده است و تقریبا در همه منابع کهن این خبر آمده است که یا اجازه دهید به جایی که از آنجا آمده ام بازگردم یا آنکه به یکی از مناطق مرزی دنیای اسلام بروم.(۱) بلاذری این خبر را هم آورده است که او فقط درخواست بازگشت به مدینه را داشت.(۲)
پس نتیجه می گیریم که امام بعد از بیعت شکستن مردم کوفه قصد بازگشت را داشت و این حاکمان جور بودند که مانع حرکت امام شدند و امام را به شهادت رساندند.
برای مطالعه بیشتر به کتاب سیره پیشوایان، اثر استاد مهدی پیشوایی انتشارات موسسه تحقیقاتی امام صادق چاپ ۱۳۷۸ و کتاب تاملی درنهضت عاشورا، اثر رسول جعفریان انتشارات انصاریان، قم، چاپ دوم ۱۳۸۱ مراجعه شود.

مرکز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی
حوزه علمیه
۱-انساب الاشراف، بلاذری، ج۳، ص۲۲۵، و تاریخ طبری، ج۵، ص.۳۸۹
۲- همان، ج۳، ص.۱۸۲

منبع : روزنامه کیهان