تربیت، هم مسیر کودکی است

آیا فردی که شخصیتی ناهنجار دارد یا دچار مشکلات روحی و روانی است و قادر نیست زندگی فردی و اجتماعی متعارف و سالمی داشته باشد، از ابتدا دارای این مشکلات و مسائل بوده است آیا انسانها به همراه مشکلات روحی و روانی به دنیا می آیند یا وجودعواملی موجب ایجادچنین ویژگی ها و تنگناهای رفتاری در آنها می شود اگر چنین است آیا می توان از تأثیرگذاری این عوامل، یا شکل گیری خصوصیات منفی در فرد جلوگیری کرد
● تربیت را از کودکی آغاز کنیم
دوران کودکی ، دوران حساس و مهمی است؛ زیرا اساس و پایه شخصیت انسان در همین دوره شکل می گیرد، به طوری که توجه یا بی توجهی به آن، تأثیرات عمیق و انکارناپذیری در سال های بعدی زندگی فرد برجای خواهد گذاشت.
در گذشته به تربیت کودکان توجه نمی شد و اگر هم توجهی در کار بود، در قالب تنبیه ها و خشونت های رفتاری بروز می یافت که آثار روحی و جسمی زیانباری به دنبال داشت. امروزه روانشناسان و عالمان علوم تربیتی طی تحقیقات گسترده دریافته اند که بسیاری از معضلات روانی و اخلاقی افراد، ریشه در تربیت نادرست دوران کودکی آنها دارد. اینجاست که نقش مهم و سرنوشت ساز خانواده درمورد به کارگیری اصول و روش های صحیح تربیتی ، خود را نمایان می کند. به عنوان مثال کودکی که در خانواده به شیوه های گوناگونی تحقیر می شود در آینده از اعتمادبه نفس کافی در انجام فعالیت های اجتماعی برخوردار نخواهد بود یا پدر و مادری که به خواسته های نابجای کودک خود پاسخ مثبت می دهند او را فردی پرتوقع بار خواهند آورد. در واقع به طور جدی می توان گفت که رفتار پدر و مادر و نوع تربیت آنها ، زندگی و آینده کودک را رقم می زند.
جالب این که اسلام از قرنها پیش تأکید و توجه زیادی بر لزوم تربیت فرد در دوران کودکی داشته است؛ آنقدر که پیشوایان دین توصیه کرده اندکه در انتخاب همسر دقت کنیدچرا که همسرتان، پدر یا مادر فرزندتان خواهد شد. پس توجه کنید چه کسی را برای تربیت و پرورش فرزند خود انتخاب می کنید. توجه به انتخاب همسر، خودسازی و تزکیه نفس، سلامت و مشروعیت مالی خانواده ، عاطفی بودن محیط خانه و توجه به سلامت جسم و روح مادر در دوران بارداری از جمله صدها نکته ای است که اسلام در بخش تربیت و اخلاق کودک آنها را مدنظر قرار داده است.
● بیست سال قبل از تولد!
کارشناسان و متخصصان علوم تربیتی نیز به اهمیت تربیت در دوران کودکی بسیار تأکید کرده اند. دکتر «سیلوانوس استال» (روانشناس آمریکایی) در یکی از کتاب های خود می گوید: «از حکیمی پرسیدند از چه زمانی تربیت را باید آغاز کرد حکیم در پاسخ گفت از بیست سال قبل از تولد و اگر به نتیجه لازم نرسیدید، معلوم می شود که باید زودتر شروع می کردید!»
این نکته حساس و ظریف نشان دهنده شدت و عمق تأثیرگذاری نوع تربیت و خصوصیات روحی و اخلاقی پدر و مادر بر فرزند است. بنابراین ، کودکی که به دنیا می آید و مراحل رشد را به تدریج طی می کند، در واقع، چکیده ای از ویژگی های پدر و مادر و محیط تربیتی خود را آشکار می سازد.
پس از توجه به انتخاب همسر، نوبت به دوره حساس بارداری می رسد. دراین دوره ، کوچک ترین حالات و احساسات مادر بر روح و جسم فرزندش مؤثر خواهد بود. غم و شادی ، کسالت و نشاط، میزان توجه مادر به مقوله های دینی و معنوی، ترس، اضطراب و رابطه عاطفی او باهمسر از جمله مواردی است که بر کودک هنوز متولد نشده تأثیر خواهدگذاشت. دراین دوران نقش پدر نیز بسیار حساس است، همسویی و هماهنگی شوهر با وضع جدید روحی و جسمی زن، برآوردن نیازها وخواسته های او و حمایت روحی وی بر سلامت کودک مؤثر خواهد بود.
● دقیق تر به مسئله تربیت نگاه کنیم
تا صحبت از تربیت فرزندان می شود بسیاری از والدین خود را صاحب نظر دراین زمینه می دانند و تصور می کنند که دانسته هایشان برای تربیت فرزندکافی است ! اما واقعیت این نیست. حساسیت و پیچیدگی های این مسئله آنقدر زیاد است که نمی توان به راحتی از کنار آن عبور کرد. به همین علت خوب است همواره از نکات مفید تربیتی استفاده کنیم تا پدر و مادر موفق تری برای فرزندان خود باشیم. نیازهای تربیتی فرزندان، بیش از نیازهای جسمی و عاطفی آنان است. والدین در قبال تربیت کودکان مسئول هستند و کوتاهی از این مسئولیت موجب عقوبت از سوی خدا و سرزنش از سوی مردم می شود. در روایات «حسن الادب» از وظایف والدین نسبت به فرزندان به شمار آمده است. حضرت علی(ع) در این زمینه می فرمایند: «هیچ پدری به فرزند خود عطا و بخششی برتر از ادب نیکو ، نبخشیده است.»
اما در بسیاری موارد، توجه به ارزش های دینی و اخلاقی و تربیتی نادیده انگاشته می شود. گاهی مادر وقتی می بیند که فرزندش آداب اجتماعی را رعایت نمی کند و به آنها بی توجه است ناراحت می شود و آنها را «ناهنجاری های رفتاری» تلقی می کند اما اگر همین فرزند دروغ بگوید، به امور اخلاقی و معنوی بی اعتنا باشد ، کاهل نماز شود و ... عکس العملی نشان نمی دهد و آن را ناهنجاری نمی داند.
حساسیت پدر ومادر به ناهنجاری های اخلاقی و معنوی و واکنش نشان دادن به آنها نشانه «درک صحیح » آنان از مسائل و خوبی ها و بدی های زندگی است.
● برداشت محدود ما از تربیت
تربیت تنها محدود به «آداب اجتماعی» نیست بلکه «باورهای دینی و اخلاقیات» را هم شامل می شود. «تربیت دینی » فرزندان جزو وظایف سنگین والدین است که در پرتو چنین تربیتی می توان نسلی متعهد ،خداشناس ، مؤمن و مؤدب تحویل جامعه داد.
اصول و روش های چنین تربیتی باید از فرهنگ اسلام و باورهای دینی گرفته شود تا این حق به شایستگی ادا شود. افزون براین، دامنه تربیت فرزندان و ادای حقوق آنها به سال های کودکی منحصر نمی شود بلکه وقتی به سن بلوغ نیز رسیدند و نیاز به همسرگزینی داشتند باید بستری مناسب برای تأمین این نیاز فراهم سازند.
● محبت بهتر از خشونت
پیامبر اسلام (ص) فرمودند: «خداوند رحمت کند کسی را که فرزندش را در مسیر نیکی یاری می رساند» پرسیدند : چگونه در نیکی یاری اش کند فرمودند: «کارهای آسان و شدنی را از او بپذیرد و از کارهای سخت و دشوار او درگذرد و با او به تندی و خشونت رفتار نکند، چرا که میان فرزندان و واردشدنشان به قلمروی کفر، چیزی جز این فاصله نیست که عاق شوند یا دچار قطع رحم و شفقت گردند.»
● مشغله ای به نام فرزند!
پدر و مادری که به علت گرفتاری های کاری، اداری و امور خانه نمی توانند به طور کامل وقت خود را صرف تربیت فرزند خود ، رسیدگی به امور درسی، اخلاقی و دینی و نظارت بر معاشرت آنها کنند ، نباید انتظار داشتن فرزندانی متخلق به اخلاق حسنه داشته باشند. پرداختن به مسائل تربیتی فرزندان در قالب هدایت آنها و نظارت بر افکار و رفتارشان، جزو تکالیف والدین نسبت به فرزندان است. باید توجه داشت که این تنها وظیفه معلمان و مربیان نیست که نوجوان و کودک پاک و متعهد بار آورند بلکه والدین نقشی اساسی در ایجاد روحیه خودباوری، خداباوری و تقوا در کودکان دارند. بنابراین بایدتعاملی بین مربیان و والدین وجود داشته باشد تا تلاش های هرکدام بی ثمر و نتیجه نشود.
● زمان را از دست ندهیم
تا نگاه می کنی کودک سه یا چهار ساله جوانی شده است با نیازهای جدید و تفکرات جوانی . جوانی زمان برداشت محصول تربیت والدین در کودکی و نوجوانی است و آن زمان اگر احساس کنیم که فرزند ما به طور صحیح تربیت نیافته است راهی برای بازگشت وجود ندارد.
از جمله زمان هایی که می شود توجه بیشتری به فرزندان داشت اوقاتی چون تعطیلات تابستان، نوروز و آخر هفته است. می توان با برنامه ریزی صحیح این فرصت ها را به سرمایه ای برای رفع نیازهای روحی، عاطفی و اخلاقی تبدیل کرد.

شیما جمالی

منبع : روزنامه ایران