فرصت همگرایی

اقتصاد جهانی بحران زده است و مردم دنیا در آمریکا، بخش وسیعی از اروپا و حتی در خاور دور روزهای سختی را سپری می کنند. این بحران و رکود اقتصادی نسبتاً فراگیر، نشانه بن بست نظام لیبرال- سرمایه داری و شکست دیدگاه های صرفاً انسان محور در عرصه اقتصاد است. اکنون کشورها، چه آنهایی که در دل حادثه هستند و چه آنهایی که آسیب کمتری دیده اند، برای برون رفت از آشفتگی و وضعیت پیچیده ای که دامن گیر بخش های عمده ای از اقتصاد جهانی شده، دنبال راهکارهای مناسب و عملیاتی می گردند.
بحران اقتصادی کنونی در خوش بینانه ترین برآوردهایی که کارشناسان ارایه کرده اند، راه حل کوتاه مدت و ضرب الاجلی ندارد. ایران در سالهای پس از انقلاب به واسطه تحریم ناخواسته ای که بر او تحمیل شد، اقتصاد جزیره ای داشت و ارتباط با بازارهای مالی و پولی دنیا را بصورت محدود وکنترل شده ای هدایت می کرد. به این ترتیب ایران کمترین آسیب ممکن از بحران کنونی را دیده، اما با توجه به شرایط پیش آمده لازم است هم در چارچوب ظرفیت های بومی و داخلی و هم در قالب سازمانهای همکاری منطقه ای تهدیدات اقتصادی موجود را به فرصت تبدیل کرده و با بهره گیری از ظرفیت های خود در راستای توسعه همکاری های اقتصادی قدم بردارد. سازمان اکو یکی از مبادی شناخته شده و اصلی برای گسترش فعالیت های اقتصادی بین اعضا در منطقه به شمار می رود که امروز در تهران شاهد برگزاری دهمین اجلاس سران کشورهای عضو آن هستیم.
جدای از آنکه همکاری های منطقه ای تا حدود بسیاری قادر خواهد بود آثار منفی بحران جهانی اقتصاد را خنثی کند، همکاری گروهی کشورهای در حال توسعه در قالب سازمانهای منطقه ای مسیر مناسب و تجربه شده ای برای پیشرفت اقتصادی و توسعه آنان نیز به حساب می آید. استفاده از مکانیسمی چون «اکو» می تواند از طریق ایجاد مناطق آزاد تجاری، انعقاد موافقت نامه های تسهیل در امور کالا و سرمایه و اجرای طرحهای مشترک صنعتی و تحقیقاتی شرایط موثری برای رشد فزاینده قدرت اقتصادی اعضا و اثربخشی آنان در اقتصاد و تجارت جهانی فراهم نماید.
بیضی انرژی در شمال و جنوب منطقه اکو قرار گرفته است. در کنار این امتیاز قوی، اکو صاحب منابع غنی طبیعی، انسانی و اعتبار بین المللی است و بالقوه شایستگی کسب جایگاهی ممتاز در اقتصاد جهانی را داراست. منطقه اکو ۵درصد مساحت و حدود ۶درصد جمعیت دنیا را شامل می شود. اعضاء سازمان اکو با بازارهای بزرگ جهان چون روسیه، اروپا و چین هم مرز بوده و به دریای خزر، اقیانوس هند، خلیج فارس و دریای مدیترانه راه دارند. تمامی این امتیازات می طلبد تا میان کشورهای عضو اکو، همکاری های بیشتر و موثرتری در سطح ملی و منطقه ای در جهت توسعه روابط اقتصادی و تجاری برقرار شود.
هرچند حجم مبادلات تجاری اعضای اکو در طول سالهای اخیر از رشد نسبی برخوردار بوده و از ۱۷۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۱ به ۵۱۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۷ رسیده است، اما آیا این رقم با توانمندی های کشورهای عضو در جهت تامین نیازهای یکدیگر و توسعه مناسبات تجاری و اقتصادی همخوانی دارد؟
مبادلات درون منطقه ای اکو نشان می دهد که این مبادلات در سالهای مختلف نوسان داشته و فقط ۵ تا ۷ درصد از کل تجارت این کشورها را شامل شده است. این در حالی است که حجم تجارت برون منطقه ای اعضای اکو ۱۶ برابر تجارت درون منطقه ای بوده است. این رقم در مقایسه با سازمانهای مشابهی چون آسه آن و اتحادیه اروپا رقم کوچکی است. کشورهای عضو آسه آن بین ۲۰ تا ۳۰درصد و اعضای اتحادیه اروپا حدود ۶۵درصد از مبادلات تجاری خود را درون منطقه ای صورت می دهند.
یکی از شاخص های همگرایی منطقه ای، حجم تجارت درونی بین اعضا است که رقم آن با توجه به پتانسیل کشورهای عضو قابلیت رشد بیشتری دارد. چنانچه برنامه ریزی مناسبی صورت پذیرد و موافقت نامه های تجاری برای توسعه بازرگانی و سرمایه گذاری های مشترک به امضاء برسد و طرح های زیربنایی، گسترش حمل و نقل و توسعه امور فرهنگی و علمی و آموزشی تدوین و به اجرا گذاشته شود، می توان امید داشت که علاوه بر فایق آمدن بر بحران مالی اخیر، شاهد تثبیت رشد اقتصادی در آینده نیز باشیم.
اما، علاوه بر ماهیت اقتصادی اکو، موقعیت ژئوپلتیکی کشورهای عضو اکو، اشتراکات مرزی، سوابق تاریخی و گرایشات مشترک فرهنگی و دینی مولفه هایی هستند که قادر خواهند بود با ایجاد یک همگرایی فراگیر و استوار، منطقه اکو را به یک «قدرت منطقه ای» تبدیل کند. به نظر می رسد- با رعایت ضوابط و مصالح- پیوستن عراق ، سوریه و حتی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، چین، هند و روسیه می تواند بر قدرت اقتصادی و سیاسی این سازمان بیفزاید.
حضور مقامات ارشد و رؤسای جمهور عضو در دهمین اجلاس سران اکو در تهران نشان دهنده نقش و جایگاه منطقه ای ایران است. غرب تلاش بسیاری کرد تا به اصطلاح انزوای ایران را به نمایش بگذارد اما برپایی نشست اکو در تهران و تاکید اعضاء شرکت کننده بر ضرورت بهره گیری از تجربیات و ظرفیت های اقتصادی ایران برای توسعه منطقه، نشانه شکست عملی برنامه انزوای ایران به شمار می آید.
اجلاس اکو در شرایطی برگزار می شود که منطقه خاورمیانه تحولات بسیاری را در خود شاهد بوده و سیر برخی از این تحولات و پیامدهای ناشی از آن در کشورهای عراق، افغانستان و فلسطین تاثیرات مهمی در ثبات و امنیت منطقه و البته روابط کشورها داشته است.
سفر حامد کرزای به تهران برای شرکت در اجلاس اکو به خاطر سخنان اخیر هیلاری کلینتون- وزیر امور خارجه آمریکا- در مورد دعوت ایران به نشست وزیران خارجه گروه ۸ برای بررسی وضعیت افغانستان، اهمیت خاص خود را پیدا کرده است.
از سوی دیگر حضور عبدالله گل، رئیس جمهور ترکیه نیز در این اجلاس بطور خاص دیده می شود چرا که کلینتون پس از سفرهایش به آسیا، خاورمیانه و اروپا، روزهای گذشته با مقامات آنکارا دیدار داشته و به صراحت اعلام کرده است که سفر آتی «گل» به ایران برای آمریکا بسیار اهمیت دارد. وزیر امورخارجه آمریکا در مصاحبه با شبکه خبری سی ان ان در ترکیه گفته است: ترکیه بیش از ما با ایران آشنایی دارد. مرزهای دو کشور از ۳۷۰ سال پیش تغییر نکرده است و ما خواستار کمک این کشور برای تاثیرگذاری بر ایران هستیم.
این همه در حالی است که جمهوری اسلامی ایران پیشاپیش هرگونه مذاکره با آمریکا را نفی کرده و از این مذاکره به عنوان دامی خطرناک یاد می کند.

حمید امیدی

منبع : روزنامه کیهان