ناتوانی تصویر

هم اكنون بسیاری از سینماگران با آرمان هایی كه در این حوزه دارند می كوشند به یك زبان پالوده و فاخر در قلمرو سینمای دینی برسند. استقبالی هم كه از آثار آنها چه در داخل و چه در خارج از كشور صورت گرفته نشان می دهد این تلاشها به مرز قابل قبولی از بیان هنری رسیده است. با این همه هنرمندان ما به حوزه هایی از معرفت شناسی نیاز دارندكه بتواند ترجمان نزدیك تری به زبان سینما داشته باشد. به تعبیر دیگر، احتیاج به یك زبان واسط وجود دارد كه بتواند بین دین شناسان و سینماگران پل ارتباطی برقرار كند. برگزاری همایش بین المللی زیبایی شناسی دین با حضور اندیشمندان و صاحب نظران ایرانی و خارجی می كوشد چنین مجالی را فراهم آورد.این همایش كه دو روز دیگر به همت مركز مطالعات هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در موزه هنرهای معاصر برگزار می شود، صرف نظر از ارائه گلچینی از یافته های پژوهشی در عرصه زیبایی شناسی دین می تواند بیانگر آن باشد كه چه حوزه هایی در امر دین از دیدگاه هنر مغفول مانده و همچنین ضرورت پرداختن به چه موضوعاتی در عرضه دین وجود دارد كه به زبان هنر نزدیك باشد.
در آستانه برگزاری همایش بین المللی زیبایی شناسی دین چند تن از سینماگران درباره سینمای دینی و همایش زیبایی شناسی دین سخن می گویند.سینما مناسب ترین ابراز در به تصویركشیدن زیبایی های دین است؛ چرا كه اساساً تأثیرگذارترین وسیله برای انتقال پیام است و عقل و هوش و چشم و گوش مخاطب را تسخیر می كند.علیرضا شجاع نوری چهره نام آشنای سینما با تأكید بر این مطلب می گوید: البته تمام دین مبتنی بر زیبایی است اما بخشی از آن گفتنی است و بخشی دیگر مانند رازهایی است كه بسیاری از بزرگان با خود بردند و به زبان نیاوردند. اما آن بخش از دین را كه گفتنی است می توان به زبان سینما بیان كرد و به تمام دنیا ارائه داد.شجاع نوری افزود: دین به قدری گسترده و فراگیر است كه نمی شود حیطه ای را برای آن در نظر گرفت كه زیبایی های دین فقط در این حیطه قرار دارد. به عنوان نمونه فردی كه عطرگل سرخ را درك می كند به دریافتی از زیبایی های دین رسیده است.
شجاع نوری در ارزیابی خود از سینمای دینی می گوید: ما هنوز در ابتدای این راه هستیم و باید تلاش فراوانی كنیم تا بخشی از این راه را بپیماییم. اتفاقاً با این وجه از دین اسلام كه ما هر روز با آن مواجه می شویم و شاهد تعامل زندگی با دین در كشورهای دیگر به این شكل نباشد، باید كار بسیار جدی تر و عمیق تر در معرفی زیبایی های دین صورت بگیرد.محمدمهدی عسگرپور كارگردان صاحب نام سینما و معاون فرهنگی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران درباره سینمای دینی می گوید، به این دلیل كه هنر اساساً تعالی بخش است، آن بخش از سینما كه هنر تلقی می شود دینی است، اما بخش دیگر سینما كه تكنولوژی محسوب می شود ارتباطی با دین برقرار نمی كند. ما گمان می كنیم كه مسائل پیچیده و عمدتاً ماورایی در دین می گنجد در صورتی كه اگر دین را از یك سطح بسیار ساده تا یك سطح بسیار پیچیده ترسیم كنیم تمام این سطوح می تواند در قالب هنر و سینمای دینی تصویر شود.
كارگردان فیلم قدمگاه درباره سینمای دینی ایران معتقد است حركت های خوب در این عرصه بسیار بوده است اما ما قدر این تلاش ها را ندانسته ایم و مدام فكر كرده ایم كه هیچ كاری صورت نگرفته است. عسگرپور تأكید می كند پیش از انقلاب آثار انگشت شماری در حوزه سینمای دینی خلق شده اما پس از انقلاب حداقل در عرصه سینمای دفاع مقدس آثار ارزشمندی تولید شده است در این زمینه فقیر نیستیم... هرچند در یك نگاه كلی به سینمای بعد از انقلاب نیمی از تولیدات آن را می توان سالم تلقی كرد و حرفی كه این آثار می زنند در محدوده دین قرار می گیرد، اما اكثر این تولیدات در عمق نیستند و سطحی به نظر می رسند.سید ناصر هاشم زاده فیلمنامه نویس بیدمجنون ساخته مجید مجیدی می گوید وقتی سینما می خواهد تعمیق پیدا كند و از عمق جان انسان ها سخن بگوید نیازمند معنا می شود. این معنا هم خود را در قالب زیبایی های دین نمایان می سازد.
هاشم زاده با تأكید بر این نكته كه اساساً هنر بدون مذهب نمی تواند بقا داشته باشد می گوید سینمای سمبولیسم جعل معناست اما سینمای معنوی كشف معناست یعنی محل رجوعش معنویات است. عده ای تلاش كرده اند كه معناهایی را كشف كنند اما فعلاً در مرحله تمرین هستند و هنوز آن اتفاق نهایی در این عرصه روی نداده است. البته در مجموع گام هایی برداشته شده كه مبارك است اما اصولاً به تصویر كشیدن معنویات و زیبایی های دین به بضاعت فیلمساز مربوط می شود كه چه اندازه در این مسیر گام برداشته باشد تا بتواند تجربیاتش را برای ما روایت كند. هاشم زاده درباره همایش زیبایی شناسی دین می گوید امیدوارم سنگ بنای این همایش از روی نیاز گذاشته شده باشد اگر این گونه باشد پاسخ مثبتی هم به آن داده خواهد شد.علیرضا سجادپور معاون امور فرهنگی و ارتباطات سازمان میراث فرهنگی معتقد است تعریفی كه از هنر دینی در كشور ما ارایه شده است، تعریف درستی نیست و عموما با مفاهیم كلامی فلسفی یا شكلی از دین مخلوط شده است.او می گوید مدیریت فرهنگی غلط مانع از پاگرفتن هنر در میان علاقه مندان مسلمان و متعهد شده و متاسفانه این وضعیت در ایام پس از انقلاب رخ داده است. اكثر هنرمندان پیش از انقلاب نسبتی با دین نداشتند و طبیعتا به عهده ما بود كه بر روی این موضوع كار كنیم و در بین نیروهای متعهد و معتقد به دنبال چهره های هنرمند بگردیم اما عملا این اتفاق نیفتاد.
این كارگردان سینما می گوید بعضی از دست اندركاران هم كه درباره هنر دینی سخنرانی می كنند چیزی از هنر نمی دانند و اغلب مبانی تئوریك فلسفه هنر را بیان می كنند. متاسفانه اغلب هنرمندان ما هم ارتباط چندانی با دین ندارند یعنی به درك و شناخت عمیقی از دین نرسیده اند.سجادپور درباره همایش زیبایی شناسی می گوید این همایش ها اگر به حل اساسی و ریشه ای این وضعیت نپردازند چیزی جز اتلاف وقت و انرژی نخواهند بود. با این حال امیدوارم كه همایش زیباشناسی بتواند در شناخت معضلات هنر دینی گام مثبتی بردارد.جمال شورجه كارگردان سینما با بیان این نكته كه هنر و دین لازم و ملزوم یكدیگر هستند می گوید: در طول تاریخ دین برای القای مفاهیم خود از ابزار هنر استفاده كرده است و در مقابل هنر هم از دین بهره برده است تا بتواند مفاهیم عمیقی را بیان كند.این كارگردان درباره سینمای دینی ایران می گوید: باوجود این كه شاكله حكومت ما دینی، اعتقادی و فرهنگی است و مسئولان ذیربط نیز دغدغه های دینی دارند، متاسفانه سینمای ما نتوانسته است به عنوان ابزاری در جهت بیان مفاهیم دینی ایفای نقش كند. تنها مقطعی كه سینمای دینی ما نسبتا موفق بوده ایام هشت سال دفاع مقدس است زیرا در این مقطع مفاهیم دینی و اعتقادی در قلب و روح تمام رزمندگان نفوذ جدی داشت و به همین دلیل این مفاهیم تا حدودی در سینمای دفاع مقدس حلول كرد.شورجه درباره همایش زیبایی شناسی دین می گوید متاسفانه هنر امروز بیشتر به سمت انسان محوری حركت می كند حال اگر این همایش بتواند بین هنرمندان و مولفه های زیبایی شناسانه دین وفاق برقرار كند گام بسیار بزرگی برداشته است.
شهرام اسدی كارگردان سینما كه فیلم روز واقعه را در كارنامه دارد معتقد است تصویر زیبایی های دین اختصاص به ژانر خاصی از سینما ندارد. تجلی این زیبایی همان گونه كه پیدا و پنهان در مراودات روزمره ما بی پیرایه منتشر شده است، می تواند در هر فیلمی و در هر نوعی از سینما نمود عینی و موثر داشته باشد.اسدی درباره سینمای دینی ایران می گوید: متاسفانه نمونه ها بسیار اندك است و اندوهناك تر اینكه غالبا آغشته به تكلف و محاسبات كاسبكارانه و این یعنی تجمع اسباب دین سوزی و دین گریزی و ایجاد خدشه و رخنه در دل مومن و نقض آنچه عرض است.سازنده سریال آشیانه سیمرغ درمورد همایش زیبایی شناسی دین می گوید: همایش باید با روشنگری و روشن بینی زیبایی زلال و طراوت معنوی ایمان را تعبیر و تفسیر كند. باید مرزهای غل و غش را بشناسند و جلوه های پروردگار در این جهان بی پایان را كه زیبایی محض اند پیش روی انسان تنها و گمشده این دوران قرار دهد. باید تصویر متعلق برگ را به درخت، قطره را به دریا و ستاره را به كهكشان و به جمال جمیل خداوند برساند.جواد شمقدری مشاور هنری رییس جمهور و كارگردان سینما نیز معتقد است: باید دین را به عنوان تنها منبع الهام دریافت هنرمند بشناسیم ولاغیر.
او می گوید: هنر به خودی خود نمی تواند راه به جایی ببرد و اگر دین نقطه اتكای آن نباشد تمایلات نفسانی و اندیشه های غیرالهی و الهامات شیطانی مركز توجه آن خواهد شد. همچنان كه سینمای غرب و هنر غربی امروز گرفتار این آفت بزرگ شده است.شمقدری با اشاره به این نكته كه هنرمند باید فریادگر باشد و حق را طلب كند درباره سینمای دینی ایران می گوید: می توان مدعی شد كه سینمای ایران بعد از انقلاب اسلامی در این راه گام هایی برداشته است اما آنچه باعث شد این مسیر خوب پیموده نشود و امروز شاهد یك سینمای دینی پربار و قابل اعتنا نباشیم آسیب ها و كج فهمی هایی بود كه بر این نوع نگاه وارد شد. با این حال سینماگران دین مدار و علاقه مندان به پیام های دینی در هر فرصتی كه پیش آمده و در هر مقطعی كه توفیق داشته اند توانسته اند آثار خوبی از خود به یادگار بگذارند چنانچه می توان بخش ارزشمندی از سینمای دفاع مقدس را در این ژانر به بازشناسی دوباره نشست.مشاور هنری رییس جمهور درباره همایش زیبایی شناسی دین پیشنهاد كرد این همایش باید خارج از تعارفات و ملاحظات به بررسی پدیده های دین شناسی و آفت های آن بپردازد. هم چنین باید خارج از عرف معمول به نقد مدیریت ها و سیاست های فرهنگی _ هنری بپردازد كه در طول ۲۷ سال بعد از انقلاب اسلامی بدون درد دین و دغدغه آن روزگار را سپری و یا بهتر بگویم هدر داده اند.
فرشید علوی

منبع : روزنامه همشهری