راز اداره مبارکه پست

اولین خاطره اداره پست تهران یا اداره مباركه پست تهران به سال های ۱۳۲۱ تا ۱۳۲۲ بازمی گردد. روزهای شلوغ، صلات ظهر، نامه بنویس های شهری كه تاوان بی سوادی اهالی شهر را پس می دهند و یا از كنار سواد مكتب خانه ای از نوشتن هر نامه چند قران كاسب می شوند. اینجا كوچه پشتی اداره مباركه پست تهران است كه خاطرات روزهای روشن نامه بنویسان و تمبر بفروشان پشت ساختمان خود را از یاد برده است. به جای سروصدای آن روزهای پرسروصدا در این سال ها هر جمعه به جای هر روز چند نفری با كارتن یا موتور و بعضی هم با صندوق در كوچه پشتی اداره پست تهران در خیابان امام خمینی توی پیاده رو جمع می شوند و آلبوم های خود را رد و بدل می كنند. این مردان به نسبت جاافتاده اسم این روز را جمعه بازار تمبر گذاشته اند. درست پشت ساختمان پست قدیمی كه امروزه به موزه پست تغییر نام داده است. این جمعه بازار هر چند رونق خاصی ندارد اما پاتوق تمبربازان تهران است. آنها كه روزهای نامه بنویسان را به یاد ندارند.
اما این تمام قصه تمبر نیست، چون سال های پیش تهران علاقه مندان بسیاری را در رابطه با تمبر دور خود داشت. سال های گذشته افراد بیشتری در كار خرید و فروش بودند. در سطح شهر نیز مغازه های بیشتری به كار خرید و فروش تمبر مشغول بودند. الان هم طی هفته به صورت متفرق افرادی هستند كه پاكت های قدیمی و تمبرهای قدیمی را در قالب ویترین های گران عرضه می كنند.
طی ۱۰ سال اخیر بازار بزرگ فروش تمبر در این نواحی از سكه افتاده است و در واقع تعطیل شده است. بعد از تعطیل شدن بازار بزرگ تمبر و مغازه های اطراف موزه پست این كسادی شدیدتر شد و فروشندگان تمبر پراكنده تر شدند. ولی خوب باز هم مدیران موزه پست قبول كردند كه همین بازار كوچك پشت ساختمان موزه برپا شود البته برای موقعیت اجتماعی موزه زیاد خوب نبود ولی بهتر از این بود كه چند نفر با موتور بیایند پشت ساختمان موزه پست روی موتورهای سواری خود تمبر بفروشند حتی خود موزه هم مخالفتی ندارد كه این بازار پشت ساختمان برپا شود. دبیر انجمن تمبر ایران در این مورد می گوید: «به موزه نامه داده ایم كه چتر یا مكانی تهیه كند تا فروشندگان تمبر بتوانند از آنها برای اقامت چندساعته خود استفاده كنند ولی متاسفانه شهرداری تهران امكانات لازم را در اختیار این جمعه بازار نمی گذارد.» شلوغی بازار شاید حدود دو ساعت طول بكشد یعنی چیزی حدود ساعت ۳۰/۱۰ صبح تا ۱۲ ظهر و بعدازظهر كل افراد تمبرباز به ۲۰ نفر هم نمی رسند. این جمعیت بسته به هوای آن روز، آفتابی یا ابری بودن آسمان متغیر است. یك روز كه هواشناسی می گوید آسمان امروز ابری است با احتمال بارندگی، جمعیت كمتری در كوچه پشتی موزه پست تهران برای تمبربازی جمع می شوند ولی اگر هواشناسی هوای صاف با ابرهای زودگذر را پیش بینی كند وضعیت فرق می كند و جمعیت بیشتری در كوچه پشتی موزه جمع می شوند. به جز بازارچه تمبر هر جمعه كه جمعیت زیادی را هم مشغول خود نمی كند این علاقه مندان به تمبر بعضی روزها در مجمع عمومی مربوط به خود جمع می شوند و در جلسات خصوصی خود كلكسیون های خود را رد و بدل كرده و یا تمبرهای جدید خرید و فروش می كنند. افرادی كه هر جمعه در منطقه تاریخی خیابان امام خمینی جمع می شوند هم شامل بعضی مجموعه دارها می شوند، هم فروشنده اند و هم علاقه مند به جمع آوری تمبر. ولی هارتیونیان می گوید خیلی ها هم هستند كه ادعا می كنند ما هیچ وقت تمبر خودمان را نفروخته ایم و همیشه خریداریم.
● پاییز شلوغ
آنها كه سال ها در این بازار رفت و آمد داشته اند می گویند بعضی مواقع شلوغی عجیبی در این بازار ایجاد می شود. این روزهای شلوغ متعلق به پاییز است. پاییز خشك و دلپذیر با آب و هوای مطبوع. جمعه بازار تمبر در سه ماه به یادماندنی پاییز رونق بیشتری دارد ولی این بازار همیشه در تابستان خلوت تر است دلیل آن هم به عقیده برگزاركنندگان بازار گرمای هوا و تعطیلات تابستان و مسافرت ها است. البته هارتیونیان می گوید: «همه جای دنیا می گویند چون زمان مرده یعنی همان زمان اوقات فراغت بهترین موقع برای برگزاری این بازارچه ها و شركت در آنها است به همین دلیل پاییز و زمستان فصل رونق این بازارچه ها است.» البته زمستان هم مشكلات خود را دارد؛ سرما، باران و برف و آب همه را پراكنده می كند و هماهنگی ها را از میان می برد. ولی خوب همیشه هم بارندگی نیست و همیشه هم بارندگی قابل پیش بینی نیست. تمام آلبوم به دست های جمعه بازار تمبر كه واسطه گران این عرضه و تقاضا هستند در این جمعه به ۱۵ نفر نمی رسند. شاید به خاطر گرمای بیش از حد تهران است كه همه هوای خنك خانه را ترجیح داده اند. محمود علیمراد یكی از اعضای این بازار یك آلبوم را به دست می گیرد و توضیح می دهد كه تمبرهای آن از سال ۱۳۱۸ آغاز شده و تا آخرین تمبر محمدرضاشاه پهلوی یعنی نوروز ۱۳۵۸ را دربرمی گیرد. او معتقد است این معتبرترین و بهترین آلبوم در اختیار او است كه یك میلیون و ۶۰۰ هزار تومان قیمت دارد. وی همین طور كه عرق سروصورت خود را با دست پاك می كند آلبوم دیگری برای فروش نشان می دهد كه دوران جمهوری اسلامی را شامل می شود. آغاز آن سال ۱۳۵۷ است و تا سال ۱۳۸۵ و تمبر جام جهانی ۲۰۰۶ ادامه دارد. به واقع تمبر بازی های جام جهانی ۲۰۰۶ تمبر پایانی این آلبوم است. از او می پرسم بیشتر چه كسانی از این بازار تمبر خریداری می كنند و او توضیح می دهد: «كسانی كه بخواهند برای آینده خود سرمایه گذاری كنند از این تمبرها می خرند و نگهداری می كنند. دو چیز برای سرمایه گذاری مفید است یكی زمین، و دیگری تمبر چون هیچ كدام دوباره تولید نمی شوند و به همین دلیل خرید و داشتن آنها مفید است.»
● نبودن همیشگی
حدود سه سال پیش شركت پست تبلیغات گسترده ای در مورد برگزاری یك نمایشگاه برای تمبر انجام داد كه بر همین اساس نمایشگاه تمبری برای كشورهای مختلف برگزار كند. برنامه ریزی اولیه این نمایشگاه برای برگزاری نمایشگاه تمبر از كشورهای مختلف بود و شركت پست نیز یك سری تمبرهای مشترك با كشورهای اوكراین، چین، برزیل و هند چاپ كرد. طبق گفته دبیر انجمن تمبر ایران: «مقرر شد در زمان برگزاری هفته های فرهنگی در ایران نمایشگاهی هم از تمبرهای هر كشور برگزار شود، اولین بار با اوكراین این نمایشگاه در موزه پست برگزار شد كه تجربه موفقی هم بود با اینكه این نمایشگاه تابع كار موزه بود ولی ساعت كار با تمبربازی جور درنمی آید. به دلایلی مدیران دولتی هم تمایلی به انجام این گونه كارها ندارند.»
●مجموعه كامل در ایران نداریم
تمبر و تمبربازی در ایران مثل بسیاری از كشورهای دنیا دچار رانت های عجیب و غریب است و مافیای خاص خود را دارد. یك كلكسیونر با خرید یك تمبر می تواند كلكسیون چند میلیونی خود را كامل كند و ارزش آن را به میلیارد برساند تا در دنیا هم فقط یك نمونه باشد و جوایز بزرگ بین المللی را هم نصیب خود می كند، هرچند طبق گفته دبیر انجمن تمبر ایران مجموعه كامل تمبر در ایران وجود ندارد اما این مجموعه های كامل در دنیا رانت های عجیبی دارند.
اینكه مجموعه های كامل چه سرنوشتی پس از مرگ دارندگان آن پیدا می كنند خود از اهمیت خاصی برخوردار است و متاسفانه در ایران كلكسیونرها اعتقادی به اهدای مجموعه تمبر یا مجموعه های دیگر ندارند و به دلیل بدبینی موجود در بین كلكسیونرهای تمبر در ایران مجموعه های تمبر اهدا نمی شوند. طبق گفته ویلیام هارتیونیان شخصی به نام ندیمی كه بهترین مجموعه پاكت قاجار را دارد علاقه مند است این مجموعه گرانبها را به موزه پست اهدا كند. وی می گوید: «حاج حسین آقای ملك یك كلكسیونر بزرگ بوده است كه مجموعه تمبر بسیار باارزشی دارد. وی تمبرهای خود را اهدا كرد ولی متاسفانه آنچه در موزه ملك از مجموعه تمبر وی باقی مانده است صفر است، هم چیدمان آن اشتباه است و هم زیرنویس تمبرها، البته تمبرهای تقلبی هم وارد آن كرده اند كه ارزش مجموعه را كاهش می دهد.» این استاد دانشگاه همچنین می گوید: «تبلیغ منفی در خصوص مجموعه حسین ملك رایج شده بر این مبنا كه تمبرهای این مجموعه را دزدیده اند. در حالی كه دزدیده شدن تمبرهای این مجموعه درست نیست. ولی واقعیت این است تمبرهایی كه این شخص داشته است در موزه موجود نیست.» هارتیونیان جمع آوری تمبر را اینگونه توضیح می دهد: «كلكسیون بازی یك حالت روانی خاص دارد كه فرد می خواهد یك تمبر منحصر به فرد برای خودش داشته باشد.» ادارات پست كشورهای مختلف دو انگیزه برای چاپ تمبر دارند كه یكی وصول درآمد برای خدماتی است كه انجام می دهند و دیگر اینكه این تمبر یك قطعه زیبای هنری است كه حاوی اطلاعات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی هم هست. دبیر انجمن تمبر ایران در این مورد توضیح می دهد: «محدود بودن تیراژ تمبر و زیبایی و تبلیغات شركت پست برای آنها به خاطر فروش بیشتر به مردم است. چون تیراژ محدود است باعث افزایش قیمت آن می شود به همین دلیل با توجه به كشش بازار منتشر می شود.»●دو تمبر در سال ۸۵
در سال ۸۵ فقط دو تمبر در ایران چاپ شد كه تیراژ چاپ هر كدام فقط ۴۰۰ هزار عدد بوده است. تمبرهای چاپ شده در سال ۸۵ یكی خلیج فارس بوده است و دیگری تمبر جام جهانی ولی در سال ،۸۴ هفت تمبر چاپ شد. البته شركت پست مدعی است كه كاغذ چاپ تمبر را در سال ۸۴ نداشته اند. بسیاری از كشورها تعداد بسیار زیادی تمبر در هر سال چاپ می كنند. یكی از كشورهایی كه از چاپ تمبر یادگاری سود بسیاری كسب می كند و بسیار در بازار بین المللی طرفدار دارد و علاقه مندان آن بین المللی هستند كشور انگلستان است. از نظر زیبایی هم بهترین و زیباترین تمبرهای دنیا متعلق به فرانسه، آلمان و آمریكا است. بالاترین تیراژ چاپ تمبر را هم كشور آمریكا با ۲۰ میلیون از هر موضوع دارا است. این در حالی است كه در ایران چاپ هر تمبر ۴۰۰ هزار تیراژ دارد. طبق گفته های دبیر انجمن تمبر ایران: «شروع كننده انجمن آقای آشتیانی بود كه سه سال پیش فوت شد وی تا سن ۸۱سالگی با علاقه دنبال این كار بود و یك بار می گفت در یكی از سفرهایش به خارج از كشور پس از اینكه عنوان شده تیراژ تمبر در ایران ۴۰۰ هزار عدد است به وی گفته اند یا آمار ۴۰۰ هزار تمبر منتشر شده درست نیست یا كشور شما در زمینه چاپ تمبر یك اشكالی دارد. با عقل جور درنمی آید كه یك كشور با ۶۰ میلیون جمعیت بازار تمبرش در دنیا فقط به ارزش «یك سنت» (معادل یك صدم دلار آمریكا)، (معادل ۹ تومان پول ایران) باشد.» وی تصریح كرد: «متوسط قیمت تمبرها در ایران بین ۵ تا ۱۰ تومان است. پیش از انقلاب تمبرهای ،۶ ۱۴ و ۲۰ ریالی هم داشته ایم حتی پس از انقلاب تمبرهایی چاپ شد به ارزش ۵ ریال. بعد از آن بیشتر تمبرها ۶۵ تومانی است.»
● بزرگترین آلبوم در دست خاندان سلطنتی
تمبربازان معتقدند داشتن آلبوم تمبر یك حالت تشخص دارد. بسیاری از كسانی كه آلبوم تمبر دارند در محافل خانوادگی مجموعه خود را به دوستان و اقوام نشان می دهند و آن را یك بهانه برای بزرگ نمایی بخش فرهنگی شخصیت خود می دانند. ملكه انگلستان بزرگترین آلبوم تمبر دنیا را دارد كه از جورج ششم پدربزرگش به ارث برده است.
● اولین تمبر دنیا اولین تمبر ایران
اولین تمبر دنیا در سال ۱۸۴۵ میلادی چاپ شد و در ۱۸۷۵ میلادی یعنی ۳۰ سال بعد از آن اولین تمبر در ایران به چاپ رسید. البته ایران جزء اولین كشورهای دارنده تمبر است، در واقع ایران بین ۲۰ تا ۲۵ كشوری است كه تمبر چاپ كرده است و جزء كشورهای قدیمی دارنده تمبر است. تمبرهای اولیه ایران به «شیر و خورشید» معروف است. این تمبرها دستی تولید شده است و از صنعت چاپ بی بهره بوده است. آلبرت بار تمبر اولیه ایران را در فرانسه طراحی كرده است. البته به غیر از او شخصی به نام ریستر هم طرح تمبر ایران را پیشنهاد داده بود كه مورد قبول واقع نشد. چون در طرح ریستر شیر خوابیده است و شاه خوشش نیامده است. این تمبر در چند قیمت ۱شاهی، ۲ ۴ و ۸ شاهی در چهار رنگ طراحی شده بود. آلبرت بار ۲۰ كلیشه درست كرده بود. نمونه های این تمبر فقط در دست كلكسیونرها موجود است و موزه ها این تمبرها را در اختیار ندارند.
به گفته دبیر انجمن تمبر این كلیشه ها به ایران تحویل داده شده است ولی آلبرت بار از هر كلیشه یك عدد برداشته است. وقتی تمبرها به ایران می آید در سال ۱۸۶۸ میلادی بین ۶۸ تا ۷۰ اولین تمبرهای شیر و خورشید ایران چاپ شده و مورد مصرف قرار گرفته است. این تمبرها سری باقری نامیده می شود. معروف شدن این تمبرها دلیل مشخصی ندارد و معلوم نیست كه چرا این تمبرها به نام باقری معروف شده است.
رنگ های این تمبرها به دلیل دستی بودن آنها بسیار با یكدیگر متفاوت است مثلاً یك شاهی در رنگ بنفش طراحی شده كه چند بنفش مختلف است و یكی از دلایل جذابیت كلكسیون شیر و خورشید همین مسئله است.
به گفته هارتیونیان تمام تمبرهایی كه در دوره شیر و خورشید چاپ شده از همان كلیشه بار است. وی توضیح می دهد: «از یك شاهی آلبرت بار ۱۹ احتمال دیده شده است.»
این استاد دانشگاه می گوید: «در نمایشگاه جهانی تمبر ایران تاكنون ۴ بار اول شده است.»
●چرا بین المللی نشدیم
اسم انجمن بین المللی تمبر دنیا «فیب» است. عملكرد آن مثل فدراسیون است و انجمن های مختلف را به عضویت می پذیرد. در اكثر كشورهای دنیا صدها انجمن تمبر وجود دارد. تمام این مجموعه ها عضو فدراسیون تمبر كشور خود هستند البته در سایر كشورها مثل ایران هر تمبری در كلكسیون ها جمع نمی شود و رسم است كه تمبرهای موضوعی گردآوری می شوند كه موضوعات پیش پا افتاده آن حیوانات، پزشكی، موسیقی، قانون و جنایت است. دبیر انجمن تمبر ایران معتقد است یك مشكل بزرگ در ایران وجود دارد و توضیح می دهد: «اشكال ما این است كه رابطه ما كلكسیونرهای تمبر با مردم قطع شده است و كسی تمبر نمی خرد و علاقه ای به گردآوری آن ندارد.» سال ها پیش كه دوران كودكی ام را تجربه می كردم یك آلبوم تمبر دست و پا كرده بودم كه هنوز تمبرهای آن باقی است، پدرم هم نام مرا به فهرست آبونمانه های اداره پست اضافه كرد ولی چندسالی است كه تمبری دریافت نمی كنم. دبیر انجمن تمبر ایران هم در مورد آبونمان های پست می گوید: «اداره پست ادعا می كند ۴۰هزار آدرس آبونه دارد ولی این آمار فقط متعلق به آرشیو اداره پست است. در حال حاضر خیلی از افراد آبونمان اداره پست، تمبر دریافت نمی كنند.» وی ادامه می دهد: «آمار واقعی موجود نیست و كسی نمی داند میزان واقعی خریداران تمبر در ایران چقدر است ولی تجارت اداره پست فقط با فروش تمبر به مردم است.» بازار تمبر در تهران فقط ۱۰۰ نفر پای ثابت دارد، این عدد از سوی دبیر انجمن تمبر ایران اعلام می شود. مشتریان اصلی تمبر، تمبر مورد نظر خود را از طریق واسطه ها دریافت می كنند.
● ۱۱هزار پوند تمبرهای شیر و خورشید
۳ ماه پیش مجموعه «كلنل هاروی» كه شامل تمبرهای شیر و خورشید بود در یك حراجی در انگلستان به ارزش ۱۱ هزار پوند انگلیس فروخته شد. طبق نظر كارشناسان تمبر، گرانبهاترین تمبر مربوط به قاجار است. طبق گفته هارتیونیان «تومن برنز یكی از تمبرهای ایران است كه در سال ۱۸۷۸ میلادی به تعداد ۵۰۰ عدد چاپ شده است كه در ۱۲۵ بلوك ۴ تایی طراحی شده و هم اكنون یك بلوك آن هم وجود ندارد. علت نبودن این تمبر چاپ شدن آن روی كاغذ ابریشمی نازك است كه باعث شده تمبرها خیلی زود از بین برود. بی باطل این تمبر فقط ۶ عدد در بازار تمبر دارد كه ۳ یا ۴ عدد آن در مجموعه فردی به نام حكمی است كه یك كلكسیونر بسیار معروف اسرائیلی است كه در سال ۱۹۹۹ در استانبول جایزه «گراندپری» را برای مجموعه كامل خود دریافت كرد. دكتر ندیمی كلكسیونر تمبر ایران هم یك عدد از این تمبر را دارد كه به قیمت ۵۸ هزار فرانك در حراج سوئیس خریداری كرده است.» خرید و فروش تمبرهای ارزشمند در ایران به طور قطع در جمعه بازار انجام می گیرد و در این منطقه حمل و نقل نمی شود چون هیچ تدبیر امنیتی برای جمعه بازار تمبر در نظر گرفته نشده است. تمبربازهای این بازار هم می گویند: «تمبرهای ارزشمند و بسیار قیمتی در این بازار ردوبدل نمی شود چون این تمبرها مشتری عادی ندارد. شاید فقط ۴ نفر در ایران باشند كه به فروشنده های تمبر زنگ بزنند تا تمبرهای جدید آنها را ببینند و خرید كنند، این خرید و فروش هم در دفاتر خصوصی انجام می گیرد.» كسانی كه هر جمعه در خیابان پشتی موزه پست جمع می شوند واسطه گران تمبر هستند كه چندهفته پیش یكی از آنها به اصفهان رفته بود و یك دوره تمبر خریده بود كه به صورت ورقی ۷ میلیون تومان به فروش رسید.
● اداره مباركه پست
پست در عصر قاجار مقوله بسیار لوكسی بوده است و هر جا این اداره احداث شده، نام «مباركه» به خود گرفته است. هنوز تمبرهای شیر و خورشید باارزش ترین تمبرهای ایران محسوب می شود كه در عصر قاجار به چاپ رسیده است و آثار زیادی هم از آن در بازار تمبر موجود نیست. البته تقلب در بازار تمبر مثل تقلب در هر عرصه دیگر رخ می دهد ولی از چاپ و كاغذ آن می توان تشخیص داد كه یك تمبر تقلبی است یا خیر. این گفته تمبربازان جمعه بازار تمبر تهران است. و حالا پس از گذشت چندسال از قدرت نمایی قجر، دیگر اداره مباركه ای در كار نیست و بزرگترین اداره پست تهران به یك موزه مكعب مستطیل تبدیل شده است كه نه تمبر «تومن برنز» را دارد و نه مجموعه كاملی از تمبرهای شیر و خورشیدی را می تواند داشته باشد. حالا اداره پست تهران بدون پیشوند یا پسوند مباركه یك ساختمان با معماری لانه زنبوری در چهارراه لشكر است و علاقه مندان به تمبر به جای اینكه راهی ساختمان چندطبقه لانه زنبوری شوند به پاساژ ۷۰۴ بین خیابان بهار و پیچ شمیران در خیابان انقلاب می روند تا عضو انجمن تمبر ایران شوند و تمبرهای یادگاری، موضوعی یا خاص را ردوبدل كنند.
• باارزش ترین تمبری كه وجود ندارد
آخر اینكه در سال ۱۳۳۴ قمری تمبرهایی برای مشروطه چاپ شد كه بی باطل آن وجود ندارد و باطل آن هم ارزشمند است ولی به گفته كارشناسان باطله آن هم موجود نیست. تمبرهای مشروطه فقط ۴ تمبر بوده اند كه بسیاری از تمبربازان را وصال نداده است.

ثمانه قدرخان

منبع : روزنامه شرق