انگیزه‌های بهداشت و تنظیم خانواده در ایران

یکی از حادترین مسائلی که در سال‌های اخیر توجه همه محافل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جهان را به خود معطوف داشته، موضوع افزایش سریع جمعیت و نتایج سوء ناشی از آن می‌باشد. زیرا در حال حاضر جمعیت دنیا در اثر پیشرفت علم و تکنولوژی و کاهش میزان مرگ‌ومیر به‌دلیل ارتقاء سطح بهداشت، به‌طرز انفجارآمیزی رو به افزایش گذارده و در اغلب ممالک در حال توسعه، با تشدید فقر و عقب‌ماندگی بی‌سابقه‌ای همراه بوده است. متأسفانه کشور خودمان نیز که در سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن سال‌های ۱۳۶۵ و ۱۳۷۵ با رشد جمعیتی در حدود ۵/۳ درصد مواجه بوده است اینک با افزایش بی‌رویه جمعیت و مشکلات عدیده ناشی از آن در ابعاد مختلف روبه‌رو می‌باشد که در صورت عدم اجراء دقیق برنامه‌های تنظیم خانواده، به‌طور یقین مشکلات موجود به چندین برابر وضع فعلی خواهد رسید.
از آنجا که سیاست و برنامه‌ریزی‌های درست و امر تنظیم خانواده باید در سایه آگاهی‌های علمی آحاد افراد جامعه نسبت به این امور به ثمر نشسته و تحقیق یابد؛ لذا اهم انگیزه‌های اجتماعی و اقتصادی که مسئولان دولت جمهوری اسلامی را به اتخاذ یک سیاست جمعیتی کنترل شده برانگیخته است، به شرح زیر قابل بررسی است:
۱. سطح زیستی معقول
هر قدر تعداد افراد خانوار به حد متعادل و منطقی نزدیک‌تر شود، بهره بیشتری از کل درآمد خانوار به آن افراد تعلق می‌گیرد. به‌طوری که اگر از این حد متعادل تجاوز شود افراد خانواده علاوه بر نیازهای مختلف، از میزان حداقل حیاتی لازم جهت تغذیه نیز بی‌بهره می‌مانند و سلامت جسمانی آنان به خطر می‌افتد.
۲. تعلیم و تربیت
با افزایش غیرمنطقی تعداد فرزندان و تقسیم شدن سهم درآمد مختص تعلیم و تربیت عده بیشتری از کودکان و نوجوانان، ارتقاء به سطح مطلوب تعلیم و تربیت غیرمتحمل خواهد بود.
۳. از لحاظ اقتصادی
با افزایش تعداد افراد خانواده در نتیجه زایمان‌های مکرر علاوه بر اینکه امکان ذخیره مالی برای خانواده‌ها دست نمی‌دهد، همه ساله اغلب مقداری از بودجه خانوادگی نیز دامنگیر آنها می‌گردد که این خود باعث نگرانی خانواده‌ است.
۴. از نظر بهداشتی
به‌دنبال هر زایمانی فاصله زمانی معین جهت تجدید نیروی بدنی مادر لازم است که اگر رعایت نشود، وضعیتی پیش خواهد آمد که موجب ضعف سلامتی مادر شده و به افزایش خطرات حاملگی‌های بعدی کمک خواهد نمود نیز موقعی که بین تولد کودکان فاصله کافی نباشد، کودک چه از نظر مواظبت و مراقبت مادر و چه از نقطه نظر مواد غذائی با کمبود مواجه بوده و استعداد ابتلا به بیماری‌های مختلف در وی افزایش خواهد یافت.
۵. میزان مشارکت زنان در فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی
شدت میزان باروری زنان باعث می‌شود که دوران سنین فعالیت زنان با حاملگی‌های پی در پی به هدر رود و بدون بازده اقتصادی لازم سپری گردد. با توجه به اینکه نزدیک به نصف نیروی انسانی بالقوه کشور از زنان تشکیل می‌دهند این حقیقت آشکار می‌گردد که عدم دخالت انسان در کنترل موالید، خسارت قابل توجهی را متوجه ساخت اقتصادی مملکت از حیث نیروی انسانی زنان و فعالیت اقتصادی ایشان می‌نماید.
۶. افزایش نسبی جمعیت غیرفعال
زایمان‌ها و باروری‌های بیش از حد باعث می‌شود که جمعیت از لحاظ سنی رو به جوانی گذارد و جمعیت افراد غیرفعال و مصرف‌کننده فزونی یابد. با کم شدن تعداد نیروی فعال و کاهش در میزان تولید، عواقب ناگواری در وضعیت اقتصادی و اجتماعی کشور بروز می‌نماید.
۷. خدمات و تسهیلات عمومی
چون امکانات دولت و بخش‌های عمومی در تاویل خدمات و تسهیلات عمومی دارای حد معینی است، قطعاً با کثرت جمعیت و عدم کنترل آن، نحوه سرویس‌دهی این خدمات در حداقل خواهد بود کمبود پزشک و ناکافی بودن مراکز بهداشتی درمانی، نه تنها ارائه خدمات درمانی را برای همه جمعیت غیرممکن می‌سازد بلکه از سوی دیگر به جهت تراکم مراجعان، کیفیت درمان نیز تنزل یافته که هر دو نهایتاً موجب افت سطح بهداشت و سلامت جامعه می‌شوند.
علاوه بر اثرهای مطلوب کنترل جمعیت در مسائل اجتماعی و اقتصادی که در بالا اشاره شد، در موارد بیماری‌های موقت در زن یا مرد، بیماری‌های مزمن، عوارض حاملگی قبلی، بیماری‌های قابل انتقال به جنین و یا زمانی که فاصله انداختن بین دو کودک و محدود کردن تعداد آنها مد نظر باشد نیز کنترل جمعیت و جلوگیری از حاملگی شایسته می‌باشد.

محمدرضا محبوبفر

منبع : ماهنامه اقتصاد خانواده