ایرانیان و پول کاغذی

در زمان فرمان‌روایی قوبیلای قاآن(۶۹۳-۶۵۸) بر چین، ایرانیان در دستگاه حكومتی مغول‌ها نفوذ زیادی پیدا كردند و زبان فارسی در آن سرزمین گسترش پیدا كرد. در همین دوران، یك ایرانی آگاه و كارآمد، به نام سید اجل، به وزارت رسید. در دوران ۲۵ ساله‌ی وزارت سید اجل، پول كاغذی، معروف به چاو، در چین رواج یافت و تا زمانی كه وی زنده بود، به‌خوبی نظام دریافت و پرداخت را منظم می‌كرد.
پس از مرگ سید اجل، امیراحمد بناكتی به جایگاه وزارت دست یافت كه بدون داشتن اعتبار مالی و تهیه‌ی عایداتی كه پشتیبان چاو باشد، مقدار زیادی از این پول منتشر كرد. در نتیجه‌، ارزش چاو به شدت كاهش یافت و امیراحمد در شورش مردم كشته شد. به این ترتیب، چاو كنار گذاشته شد و حتی پس از مرگ قوبیلای، نتوانستند ارزش از دست رفته‌ی آن را بازگردانند.
در سال ۶۹۳ هجری، زمانی كه گیخاتوخان بر ایران فرمان‌روایی می‌كرد، در نتیجه‌ی هزینه شدن بیش از اندازه‌ی زر و سیم برای خوشگذرانی خان مغول و اطرافیانش، خزانه‌ كشور تهی شد و حتی برای غذای روز نیز پول كافی در دسترس نبود. در این میان، فردی به نام عزالدین‌محمد‌بن‌مظفر‌بن‌عمید، كه از وضعیت چین و سرزمین‌های زیر فرمان قاآن آگاه بود، خود را به صدر‌جهان‌زنجانی، وزیر گیخاتوخان رسانید و به او پیشنهاد كرد به جای زر و سیم، چاو را در سرزمین ایلخانان رواج دهد و بحران مالی را از این راه حل كند.
به فرمان ایلخان خرید و فروش با زر و سیم ممنوع شد و در هر شهری اداره‌ای به نام چاوخانه بنیان‌گذاری شد و پول كاغذی برای مدتی، هر چند كوتاه، رواج پیدا كرد. این پول، قطعه كاغذی مستطیلی شكل بود كه روی آن شهادتین، لغب مغولی گیخاتو، مبلغ آن و عبارت زیر نوشته شده بود:
"پادشاه جهان در تاریخ سنه‌ی ۶۹۳ این چاو مبارك را در ممالك روانه گردانید. تغییر و تبدیل‌كننده را با زن و فرزند به یاسا رسانیده، مال او را جهت دیوان بردارند."
با وجود این، چاو مدت زیادی پایدار نماند و با شورش مردم تبریز و سپس شیراز زمینه‌ی اعتراض سراسری فراهم شد و سرانجام فقط نامی از آن در تاریخ ماند. البته، نام چاوخانه به صورت چاپ‌خانه در فرهنگ ایرانی ماندگار شد.
منبع : تاریخ مغول، عباس اقبال آشتیانی،چاپ هفتم ۱۳۷۹، انتشارات امیركبیر، صفحه‌ی۱۶۳-۱۶۴ و ۲۵۱-۲۴۸

منبع : جزیره دانش