نوآوری در نمایش مذهبی

نمایش مذهبی یکی از مهمترین گستره های نمایش ایرانی است که به واسطه نزدیکی و قرابت زیادی که با مبانی فکری و اعتقادی مردم دارد، جایگاه ویژه ای پیدا می کند و در قالب شیوه هایی چون تعزیه به یک شکل کاملاً مستقل نمایشی تبدیل شده است.
این گستره موضوعی، اما آن جا که قرار است به شیوه صحنه ای و دارای افکت تئاتر غربی به اجرا درآید معمولاً اسیر مضامین کلیشه ای و شیوه های اجرایی تکراری می شود.
نمونه های ضعیف و متوسط بسیاری از آثار مذهبی را طی سالهای گذشته و در جشنواره های مختلف موضوعی می توان با این توضیح نمونه آورد.
در میان بیشتر این آثار کمبود ایده های نو و شیوه های خلاق اجرایی به عنوان کاستی و کمبودی مهم قابل بررسی و تحلیل است.
«قربانی» نوشته و کار «سیروس همتی» در ادامه آثار قبلی این کارگردان به لحاظ نگاه تازه و شیوه های خلاقی که برای طرح موضوعش انتخاب کرده در حوزه نمایش های مذهبی اهمیت و ارزش متفاوتی دارد.
این نمایش که به عنوان کار برگزیده همایش آیین های عاشورایی در حال حاضر در تالار محراب به روی صحنه رفته است، برخلاف بسیاری از آثار تولید شده در این همایش که محوریت موضوع شهادت امام حسین(ع) را بستر روایت داستانی شان قرار داده اند، از زاویه جدیدی به موضوع نگاه کرده است.
همتی در ابتدای نمایش اهمیت و تقدس مذهبی قربانی کردن را در انطباق موضوعی این عمل با داستان های تاریخی و مذهبی به عنوان بازشناخت مطرح می کند و این باز شناخت نه در قالب پرداخت صرفا روایی، بلکه به صورت طرح و معما و دیالوگ بین دو شخصیت از نمایش مطرح می شود.
محوریت حضور قربانی در داستان حضرت ابراهیم(ع)، حضرت موسی(ع) و... نقطه مشترکی است که به صورت امر مقدس و ثابت در قالب استمرار تاریخی آن مورد تأکید قرار می گیرد و به واقعه عاشورا و قیام امام حسین(ع) می رسد.
یک شخصیت که گوسفندی پیش از قربانی شدن است - از عالمی دیگر به زمین می آید و به دنبال یافتن پاسخ سوالی درمورد قربانی کردن، با مناسبات اعتقادی و مذهبی جامعه ای درگیر می شود. درگیری و جستجوی پاسخ توسط این شخصیت همان ساختاری است که به نوعی دیگر طرح درام را گسترش می دهد.
درگیری شخصیت اصلی با فضا و شخصیت های دیگر، مباحث دیگری را مطرح می کند که به طور مستقیم با مسائل اعتقادی و به صورت غیر مستقیم با واقعه عاشورا ارتباط می یابد.
کار «سیروس همتی» به واسطه ساختار تازه ای که برای طرح مضامین و مفاهیم مورد نظرش انتخاب کرده، اهمیت دارد.
در واقع می توان گفت که این کارگردان جوان تئاتر برای ارتباط پیدا کردن با مخاطبان امروزی، فضای داستانی و حرکت و مسیر روایی جذاب و مناسبی را انتخاب کرده است و تماشاگر را به خوبی با داستان و مفاهیمش درگیر می کند.
«قربانی» علاوه بر ساختار روایت داستانی و نوع مطرح کردن موضوع و مفاهیم، در حوزه اجرایی نیز عناصر و ابزارهای نمایشی را به خوبی مورد استفاده قرار داده است.
عناصر و ابزارهای نمایشی «قربانی» تا آن جا که ممکن است از مولفه های تکرار شده در سایر نمایشهای مذهبی فاصله گرفته.
در مجموع «قربانی» در حوزه نمایش مذهبی اثر خوب و قابل اعتنایی است که به لحاظ نزدیک کردن این گونه آثار به خواست و سلیقه مخاطب می تواند مورد توجه قرار گیرد.
نمایش سیروس همتی مثل آثار دیگر این کارگردان همچون «محال هم ممکن است» و «خون تو را جنون پدر بر زمین ریخت» از دریچه یک ساختار و محدوده موضوعی به داستان نزدیک شده و از این منظر به خوبی توانسته با مخاطب خاص و عام تئاتر ارتباط برقرار کند.

مهدی نصیری

منبع : روزنامه قدس