اصطلاح‏شناسی کَفّارات‏

● كفاره‏
كفاره از ماده كفر و به معنای پوشاندن است و در اصطلاح دینی، عبارت است از پرداخت صدقه، قربانی و انجام عمل شرعی و مانند آن، به خاطر گناهی كه انجام گرفته است و چون این عمل، آثار گناه را محو می‏سازد و آن را از انسان می‏پوشاند، كفاره نامیده می‏شود. انسان كافر را نیز از آن جهت كه حقایقی از قبیل خدا، قیامت، نبوت و... را انكار كرده، آنها را از خود می‏پوشاند، كافر می‏گویند. كفاره در همه شرایع و ادیان، برای اجتناب از عواقب سوء اعمال شرعی، غیراخلاقی و مخالف اصول اجتماعی، انجام می‏گیرد. مهم‏ترین این عواقب و آثار، جلب رضایت خدا و فرو نشاندن خشم الهی است. كفاره چند نوع است؛ معین، مخیر، مرتب و كفاره جمع كه تعریف و موارد هر یك، در جای خود بیان شده است.
▪ كفاره جمع‏
كفاره جمع، عبارت است از آزاد كردن یك بنده، گرفتن دو ماه روزه و غذا دادن به شصت فقیر. این كفاره، در دو مورد تحقق پیدا می‏كند؛ یكی این كه انسان روزه خود را با چیز حرام باطل كند و دیگری این كه شخص مسلمانی را بی‏گناه و از روی عمد، به قتل برساند.
▪ كفاره تخییر
كفاره تخییر، آن است كه مكلف در پرداخت آن بین آزاد كردن یك بنده، غذا دادن به شصت فقیر یا گرفتن دو ماه روزه پی‏درپی، اختیار دارد و می‏تواند یكی از اینها را برگزیند. این كفاره، در ماه رمضان، نذر و عهد، یافت می‏شود.
▪ كفاره ترتیب‏
كفاره ترتیب به كفاره‏ای گفته می‏شود كه به صورت ترتیب و طولی پرداخت می‏شود؛ یعنی مكلف در مرحله نخست، باید بنده آزاد كند و در صورت ناتوانی از آن، دو ماه روزه پی‏درپی بگیرد و در صورت عجز از آن، باید شصت فقیر را غذا بدهد. كفاره ترتیب، در سه مورد است؛ كفاره ظهار، كفاره قتل خطایی و كفاره افطار قضای ماه رمضان در بعد از ظهر؛ اما كفاره مورد سوم، با دو مورد قبل، تفاوت دارد و آن غذا دادن به ده فقیر و در صورت ناتوانی، گرفتن سه روز روزه است.
▪ كفاره قسم‏
اگر كسی به یكی از اسامی خداوند متعال قسم بخورد كه كاری را انجام دهد یا ترك كند، چنانچه از روی عمد، مخالفت كند، گناه كرده، باید كفاره بدهد و كفاره آن، آزاد كردن یك بنده یا غذا دادن به ده فقیر یا پوشاندن آنان است و اگر اینها را نتوانست انجام دهد، باید سه روز پی‏درپی روزه بگیرد. قسم، شرایطی دارد كه در صورت تحقق آنها و مخالفت با قسم، كفاره واجب می‏شود. یكی از شرایط قسم، آن است كه قسم به یكی از اسامی حق تعالی انجام گیرد. بنابراین، اگر به اسامی انبیا و امامان علیهم‏السلام قسم بخورد، مخالفت با آن، كفاره ندارد.
▪ كفاره نذر
«نذر» در لغت به معنای وعده دادن و پیمان به چیزی است و در اصطلاح، پیمان خاصی با خداوند است كه انسان آن را بر خود واجب می‏كند. نذر به دو صورت می‏تواند انجام گیرد؛
۱) نذر مشروط
۲) نذر مطلق.
«نذر مشروط»، آن است كه شخص با خدا تعهد و پیمان می‏بندد كه انجام دادن یك عمل نیك یا اجتناب از كاری ناشایست را بر خود واجب كند؛ تا در نتیجه آن، خداوند متعال، حاجت او را برآورد؛ به عنوان مثال می‏گوید: «اگر فرزندم خوب شد و سلامتی خود را بازیافت، هزار تومان به فقیر كمك می‏كنم».
«نذر مطلق»، نذری است كه هیچ قید و شرطی در آن مطرح نیست؛ به عنوان مثال می‏گوید: «من برای خدا نذر می‏كنم كه نماز شب بخوانم».
اگر كسی به نذری كه دارای شرایط بوده، عمل نكند، باید كفاره نذر بدهد. كفاره نذر، بر اساس فتوای اكثر مراجع تقلید، آزاد كردن یك بنده، یا غذا دادن به شصت فقیر یا گرفتن دو ماه روزه پی‏درپی، به طور تخییر است؛ ولی برخی گفته‏اند كه كفاره آن، همانند كفاره قسم است؛ یعنی آزاد كردن یك بنده یا اطعام ده فقیر یا پوشاندن آنان است و اگر اینها را نتوانست، باید سه روز پی‏درپی روزه بگیرد.
گفتنی است كه نذر، شرایطی دارد كه یكی از آنها، خواندن صیغه است و بدون آن، نذر منعقد نمی‏شود. صیغه نذر، در قالب مثال، چنین است كه شخص در مورد شفا یافتن بیماری‏اش و مانند آن، نذر می‏كند كه مبلغی به فقیر بدهد؛ پس چنین می‏گوید: «اِنْ شَفَی اللَّهُ مَرَضی‏ فَلِلَّهِ عَلیَّ اَن اُعْطِیَ الْفَقیرَ كَذا». البته لازم نیست به عربی بخواند و همین اندازه كافی است كه بگوید: اگر بیماری من شفا یابد، برای خدا بر عهده من است كه فلان مبلغ را به فقیر بدهم.

منبع : نشریه الکترونیکی پرسمان