آداب غدیر از نگاه روایات

خداوند منّان نیز در قرآن به این ارتباط اشاره كرده و فرموده است:
یا ایّها الرسول بلّغ ما انزل الیك من ربّك وإن لم تفعل فما بلّغت رسالته واللّه یعصمك من النّاس ان اللّه لایهدی القوم الكافرین: (مائده، ۶۷)
در آیه دیگر كه همان روز و بعد از آن واقعه غدیر نازل شد فرمود:
الیوم اكملت لكم دینكم واتممت علیكم نعمتی و رضیت لكم الاسلام دینا:(مائده،۳)
مرحوم حاج میرزا جواد ملكی تبریزی می گوید:
ویوم الغدیر من هذا الیوم [یوم المبعث] بمنزلة الجزء الاخیر من العلقة التامة، بل بمنزلة الباطن من الشیء الظاهر، وبمنزلة الروح من الانسان، لانّ كل ما فی هذا المبعث الشریف من الخیر والفوز والسعادة مشروطة بولایة امیرالمؤمنین والائمة من ولده…۱
به دلیل اهمیت روز غدیر به عنوان بزرگترین و مهمترین اعیاد اسلامی است كه برای آن آداب و اعمال و فضایل بی شماری بیان شده است. در این نوشته اعمال و آداب غدیر تا حدّ امكان در آیینه روایات نمایانده می شود. قبل از هر چیز به چند نكته اشاره می شود:
۱ ـ كثرت اعمال و آداب این روز بسیار فوق العاده است و با اعمال هیچ روزی قابل مقایسه نیست. در این بررسی تا آنجا كه در توان نگارنده بود بیش از چهل مورد از آداب روز غدیر در روایات گردآوری شده است.
۲ ـ در آداب و اعمال غدیر همه گروهها مورد توجه و خطاب هستند و برای هر گروه با هر فكر و اندیشه و هر سنّی، آدابی مناسب حال وجود دارد.
۳ ـ اعمال و آداب این روز برخوردار از ویژگی جامعیّت و به تمام ابعاد زندگی انسان (عبادی، سیاسی، فقهی…) مربوط می شود.
از این نكات استفاده می شود كه معمار این حادثه مهم تاریخی، می خواهد این روز برای همیشه در تاریخ زنده باشد. در این نوشته این روز را در نگاه روایات تحت عناوین سیاسی، عبادی، اجتماعی و اخلاقی دسته بندی می كنیم و احادیث مربوط به آنها را می آوریم:
آداب عبادی غدیر
۱ ـ نماز
نماز روز غدیر در شب و روز و نیز نماز مسجد غدیر، در روایات وارد شده است كه نمونه ای از روایات آن بیان می گردد:
الف: نماز شب غدیر: سید بن طاووس در مورد آن چنین می گوید:
وجدنا فیها صلاة مذكورة فی كتب العبادات والصلاة خیر موضوع و خیر مسموعٍ عام فی سائر الصلوات.
ذكر صفة هذه الصلاة فی لیلة الغدیر وهی اثنتا عشرة ركعة لایسلّم الا فی اخراهنّ ویجلس بین كلّ ركعتین ویقرأ فی كل ركعة الحمد وقل هو اللّه أحد عشر مرّات و آیة الكرسی مرّة، فاذا اتیت الثانیة عشرة فاقرأ فیها الحمد سبع مرّات وقل هو اللّه أحد سبع مرّات واقنت وقل «لا اله الاّ اللّهُ وَحْدَهُ لاشریك لَهُ، لَهُ الملك ولَهُ الحمد یحیی ویمیت ویمیت ویُحیی وهو حیّ لایموت بِیَدِه الخیر وهو علی كل شی قدیر» عشر مرات وتركع وتسجد وتقول فی سجودك عشر مرات «سبحان مَن أحصی كل شئ علمهُ وسبحان مَنْ لاینبغی التسبیح الاّ لَهُ سبحان ذی المَنَّ والنّعم، سبحان ذی الفضل والطول، سبحان ذی العزّة والكرم، أسئلك بمعاقد العزّ من عرشِك ومنتهی الرحمة من كتابك وبالاسم الاعظم وكلماته التّامّة أن تصلّی علی محمد رسولِكَ وأهل بیته الطیّبین الطاهرین واَنْ تفعل بی كذا وكذا انّك سمیع مجیب».۲
ب: نماز روز غدیر: شیخ طوسی درباره نماز روز غدیر چنین آورده است:
الحسین بن الحسن الحسینی قال: حدثنا محمد بن موسی الهمدانی قال: حدثنا علی بن حسان الواسطی، قال حدثنا علی بن الحسین العبدی، قال سمعت اباعبداللّه الصادق ـ علیه السلام ـ یقول: صیام یوم غدیرخم یعدل صیام عمر الدنیا عاش انسان ثم صام ما عمرت الدنیا لكان له ثواب ذلك وصیامه یعدل عنداللّه ـ عزّوجل ّ ـ فی كل عام مأة حجّة ومأة عمرة مبرورات متقبلات وهو عیداللّه الاكبر… ومن صلّی فیه ركعتین… عدلت عند اللّه ـ عزوجلّ ـ مأة الف حجة ومأة الف عمرة و….
ومن فطر فیه مؤمناً كان كمن اطعم فئاماً وفئاماً فلم یزل یعد الی ان عقد بیده عشراً. ثم قال: اتدری كم الفئام؟ قلت: لا. قال: مأة الف كل فئام كان له ثواب من اطعم بعددها من النبیین والصدیقین والشهداء فی حرم اللّه ـ عزّوجلّ ـ وسقاهم فی یوم ذی مسغبة والدرهم فیه بالف الف درهم…۳
ج: نماز مسجد غدیر: محدث عظیم الشأن مرحوم كلینی در مورد نماز مسجد غدیر می گوید:
عدة من اصحابنا، عن سهل بن زیاد، عن احمد بن محمد بن أبی نصر، عن أبان عن ابی عبداللّه ـ علیه السلام ـ قال: یستحب الصلاة فی مسجد الغدیر لان النبیّ ـ صلی اللّه علیه وآله ـ اقام فیه أمیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ وهو موضع اظهره اللّه ـ عزّوجلّ ـ فیه الحق.۴
۲ ـروزه
درباره روزه روز غدیر روایات متعددی وارد شده كه نمونه ای از آنها نقل می شود. صدوق می گوید:
حدثنا علی بن أحمد بن موسی ـ رضی اللّه عنه ـ قال: حدثنا محمد بن ابی عبداللّه الكوفی قال: حدثنی الحسین بن عبیداللّه الاشعریُّ قال: حدثنی محمد بن عیسی ابن عبید، عن القاسم بن یحیی، عن جدّه الحسن بن راشد، عن المفضّل بن عمر قال: قلت لابی عبداللّه ـ علیه السلام ـ: كم للمسلمین من عید؟ فقال: اربعة اعیاد، قال، قلت: قد عرفت العیدین والجمعة، فقال لی: اعظمها واشرفها یوم الثامن عشر من ذی الحجّة وهو الیوم الذی اقام فیه رسول اللّه ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ ونصبه للناس علماً. قال: قلت: مایجب علینا فی ذلك الیوم؟ قال: یجب علیكم صیامه شكراً للّه وحمداً له مع انّه اهل ان یشكر كل ساعة، وكذلك أمرت الانبیاء اوصیاءها ان یصوموا الیوم الذی یقام فیه الوصی یتخذونه عیداً، ومن صامه كان افضل من عمل ستین سنة.۵همان طور كه در پایان حدیث آمده است انبیا به جانشینان خود دستور می دادند كه روز وصایت و امامت خود را عید بدانند و روزه بگیرند. امام در این حدیث در فضیلت روزه این روز می فرماید: روزه این روز از عمل شصت سال برتر است.مرحوم كلینی هم در مورد روزه و اعمال دیگر چنین نقل می كند:عن علی بن ابراهیم، عن ابیه، عن القاسم بن یحیی، عن جدّه الحسن بن راشد، عن ابی عبداللّه ـ علیه السلام ـ قال: قلت: جعلت فداك للمسلمین عید غیر العیدین؟ قال: نعم یا حسن أعظمها واشرفهما، قلت: وایّ یوم هو؟ قال: هو یوم نصب امیرالمؤمنین ـ صلوات اللّه وسلامه علیه ـ فیه علماً للناس، قلت جعلت فداك وماینبغی لنا ان نصنع فیه؟
قال: تصومه یا حسن وتكثر الصلاة علی محمد وآله وتبرّء الی اللّه ممّن ظلمهم فانّ الانبیاء ـ صلوات اللّه علیهم ـ كانت تأمر الاوصیاء بالیوم الذی كان یقام فیه الوصّی ان یتخذ عیداً، قال: قلت: فما لمن صامه؟ قال: صیام ستین شهراً، ولاتدع صیام یوم سبع وعشرین من رجب فانه هو الیوم الذی نزلت فیه النبوة علی محمّد ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ وثوابه مثل ستین شهراً لكم.۶در آخر حدیث بعد از روزه غدیر به روز مبعث اشاره شده و ثواب روزه هر دو روز برابر با ثواب روزه شصت ماه دانسته شده است و این، ارتباط حقیقی دو روز و اهمیت آن دو را می رساند.
۳ ـ دعا در شب و روز غدیر
از پیشوایان اسلام دعاهای مختلفی در شب و روز این عید بزرگ نقل شده است كه این مقاله گنجایش نقل آنها را ندارد. محدثان زیادی، این ادعیه را نقل كرده اند؛ از جمله سید بن طاووس و علامه مجلسی و محدث قمی كه می توان به كتب آنان مراجعه كرد.۷
۴ ـ یاد خدا و پیامبر(ص)
در آداب غدیر تأكید شده كه در این عید بزرگ با روزه و نماز به یاد خدا و محمد(ص) و آل او(ع) باشید. در این زمینه نیز حدیثی از محدث بزرگ شیعه، كلینی می آوریم:
سهل بن زیاد، عن عبدالرحمن بن سالم، عن ابیه قال: سئلت ابا عبداللّه ـ علیه السلام ـ هل للمسلمین عید غیر یوم الجمعة والاضحی والفطر؟ قال: نعم اعظمها حرمة قلت: وایُّ عید هو جعلت فداك؟ قال: الیوم الذی نصب فیه رسول اللّه ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ وقال: «من كنت مولاه. فعلیّ مولاه» قلت: وایّ یوم هو؟ قال وما تصنع بالیوم انّ السّنة تدور ولكنّه یوم ثمانیة عشر من ذی الحجّة، فقلت: وماینبغی لنا أن نفعل فی ذلك الیوم؟ قال: تذكرون اللّه عزّ ذكره فیه بالصیام والعبادة والذكر لمحمّد وآل محمّد…۸
۵ ـ درود و صلوات بر پیامبر اكرم(ص)
مرحوم شیخ حرّ عاملی از محمد بن علی بن الحسین چنین آورده است:
عن الصفار، عن محمد بن عیسی، عن علی بن سلیمان بن یوسف البزّار، عن القاسم بن یحیی، عن جدّه الحسن بن راشد قال: قیل لأبی عبداللّه ـ علیه السلام: للمؤمنین من الاعیاد غیر العیدین والجمعه؟ قال، فقال: نعم لهم ما هو اعظم من هذا، یوم أقیم امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ فعقد له رسول اللّه ـ صلی اللّه علیه وآله ـ الولایة فی اعناق الرجال والنساء بغدیرخم، فقلت: وایّ یوم ذلك قال: الایّام یختلف، ثم قال: یوم ثمانیة عشر من ذی الحجة قال، ثمّ قال: والعمل فیه یعدل ثمانین شهراً، وینبغی ان یكثر فیه ذكر اللّه ـ عزّوجلّ ـ والصلاة علی النّبی ـ صلی اللّه علیه وآله ـ ویوسع الرجل فیه علی عیاله.۹
امام رضا(ع) نیز در ضمن بیان فضیلت روز غدیر می فرماید:
ویوم الثار الصلاة علی محمد وآل محمد:۱۰
۶ ـ غسل
از امام صادق(ع) در ضمن حدیثی كه قسمتی از آن را درباره نماز نقل كردیم چنین آمده است:
یغتسل عند زوال الشمس من قبل أن تزول الشمس مقدار نصف ساعة یسئل اللّه ـ عزّوجلّ.۱۱
۷ ـ حمد و ستایش پروردگار و سپاس او
علامه مجلسی چنین آورده است:
وجدت بخطّ بعض الأفاضل نقلاً من خط الشهید محمد بن مكی ـ قدّس اللّه روحهما ـ قال: روی عن النّبی ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ أنّ من السنن أن یقول المؤمن فی یوم الغدیر مأة مرّة: الحمد اللّه الذی جعل كمال دینه وتمام نعمته بولایة امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب.۱۲
در حدیث دیگری آمده است:
هو یوم عبادة وشكر للّه وحمد له:۱۳
۸ ـ زیارت امیرالمؤمنین(ع)
امام رضا(ع) به احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی فرمود:
یا ابن أبی نصر، این ما كنت فاحضر یوم الغدیر عند امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ فان اللّه ـ تبارك و تعالی ـ یغفر لكل مؤمن ومؤمنة ومسلم ومسلمة ذنوب ستین سنة ویعتق من النار ضعف ما أعتق من شهر رمضان ولیلة القدر ولیلة الفطر….۱۴
مرحوم محدث قمی می فرماید:
سومین عمل در روز غدیر زیارت حضرت امیرالمؤمنین(ع)است كه سزاوار است كه انسان هر كجا باشد سعی كند خود را به قبر مطهر آن حضرت برساند و از برای آن حضرت در این سه روز زیارت مخصوصی نقل شده كه یكی از آنها زیارت معروف به امین اللّه است كه از نزدیك و دور خوانده می شود.۱۵
۹ ـ تعویذ
سید بن طاووس فصلی را به آن اختصاص داده و در آن تعویذ پیامبر اكرم(ص) را بیان كرده كه عین عبارت او نقل می شود:
فصل، فیما نذكره من عوذة تعوّذ بها النبی ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ فی یوم الغدیر، فتعوذ بها أنت أیضاً قبل شروعك فی عمل الیوم المذكور لیكون حرزاً من المحذور وهی: بسم اللّه الرحمن الرحیم خیر الاسماء بسم اللّه ربّ الآخرة والاولی وربّ الارض والسّماء الذی لایضرّ مع اسمه كید الاعداء وبها تدفع كل الاسواء… ۱۶
۱۰ ـ عبادت
امام رضا(ع) در ضمن حدیث مفصلی كه در فضیلت و آداب آن روز دارد می فرماید:
وهو الیوم الذی یزید اللّه فی مال من عبد فیه… ویوم العبادة…:۱۷
آداب اجتماعی و اخلاقی
۱ ـ جشن و عید گرفتن
در احادیث زیادی، غدیر، روز عید و بلكه بهترین عید اسلامی دانسته شده است و شایسته است كه مردم آن روز را عید بگیرند و جشن بر پا نمایند.
امام صادق(ع) فرمود:
وهو عید اللّه الاكبر ومابعث اللّه ـ عزّوجلّ ـ نبیّاً قطّ إلاّ وتعیّد فی هذا الیوم وعرف حرمته:۱۸
و رسول خدا(ص) فرمود:
یوم غدیر خمّ افضل اَعیاد امّتی وهو الیوم الّذی اَمَرنی اللّه تعالی ذكره فیه بنصب اخی علی بن ابی طالب علماً لامّتی…۱۹
۲ـ تبریك و تهنیت
در روایات به سه نوع تبریك اشاره شده است:
الف ـتبریك به امیرالمؤمنین(ع) در روز غدیر خم
علامه امینی می گوید:
وقال المورّخ غیاث الدین المستوفی ۹۴۲ فی «حبیب السیر»: ثمّ جلس امیرالمؤمنین بامر من النبی ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ فی خیمة تخصّ به یزوره الناس ویهنئونه وفیهم عمربن الخطّاب فقال: بخٍّ بخٍّ یا ابن ابی طالب، اصبحت مولای ومولی كل مؤمن ومؤمنة. ثم أمر النبی امّهات المؤمنین بالدخول علی امیرالمؤمنین والتهنئة له.۲۰
ب ـ تبریك به پیامبر اكرم(ص)
آن بزرگوار در این مورد چنین می گوید:
روی الحافظ ابوسعید الخركوشی النیسابوری المتوفی ۴۰۷ فی تألیفه «شرف المصطفی» باسناده عن البراء بن عاذب بلفظ احمد بن حنبل، وباسناد آخر عن ابی سعید الخدری ولفظه: ثمّ قال النّبی ـ صلی اللّه علیه وآله ـ: هنِّئونی هنِّئونی ان اللّه تعالی خصّنی بالنبوة وخصّ اهل بیتی بالامامة، فلقی عمربن الخطاب أمیرالمؤمنین فقال: طوبی لك یا ابا الحسن اصبحت مولای ومولی كل مؤمن ومؤمنة.۲۱
ج ـ تبریك به یكدیگر
امیرالمؤمنین(ع) در ضمن خطبه غدیر كه قبلاً هم بآن اشاره شد فرمود:
وتهانّوا نعمة اللّه كما هنّاكم اللّه بالثواب فیه علی اضعاف الاعیاد قبله وبعده الاّ فی مثله.۲۲امام هشتم(ع) فرمود:
وهو یوم التهنئة یهنئ بعضكم بعضاً فاذا لقی المؤمن اخاه یقول: الحمد للّه الذی جعلنا من المتمسكین بولایة امیرالمؤمنین والائمة ـ علیهم السلام.۲۳
۳ ـ دید و بازدید
شیخ طوسی می گوید:
و روی زیاد بن محمد قال: دخلت علی أبی عبداللّه ـ علیه السلام ـ فقلت: للمسلمین عید غیر یوم الجمعة والفطر والاضحی؟ قال: نعم، ألیوم الذی نصب فیه رسول اللّه ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ، فقلت: وأیّ یوم هو یا ابن رسول اللّه؟ فقال: وما تصنع بذلك الیوم والایّام تدور ولكنّه لثمانیة عشر من ذی الحجّة، ینبغی لكم أن تتقرّبوا الی اللّه تعالی بالبرّ والصوم والصلاة وصلة الرحم وصلة الاخوان، فان الانبیاء ـ علیهم السلام ـ كانوا اذا أقاموا اوصیائهم فعلوا ذلك وامروا به.۲۴
امام علی بن موسی الرضا(ع) در ضمن حدیث فضیلت غدیر فرمود:
ومن زار فیه مؤمناً أدخل اللّه قبره سبعین نوراً ووسّع فی قبره ویزور قبره كل یوم سبعون الف ملك ویبشرونه بالجنّة…۲۵

۴ ـ افطاری دادن
امیرمؤمنان(ع) در این باره فرمود:
ومن فطر مؤمناً فی لیلته فكانّما فطّر فئاماً وفئاماً یَعُدُّ بها بیده عشرة، فنهض ناهض فقال یا امیرالمؤمنین وما الفئام؟ قال مأة الف نبیّ وصدّیق وشهید…۲۶
شبیه این حدیث از امام صادق(ع) نیز در ذیل «نماز روز غدیر» گذشت. همچنین در ضمن احادیث آداب سیاسی نیز دیدیم كه امام هشتم(ع) عدّه ای از خواص خود را كه روز غدیر به حضورش رسیده بودند برای افطار در منزل خویش نگهداشت و به آنان افطاری داد و به منزل آنان نیز غذا و لباس و غیره فرستاد.
۵ ـ صدقه دادن
یكی دیگر از آداب روز غدیر صدقه دادن به فقیراست. امام صادق(ع) در حدیثی كه گذشت فرمود:
والدرهم فیه بالف الف درهم.۲۷
امیرمؤمنان(ع) نیز در ضمن خطبه غدیر فرمود:
وسائوا بكُم ضعفائكم فی مأكلكم وما تناله القدرة من استطاعتكم وعلی حب امكانكم فالدرهم فیه بمأة الف درهم والمزید من اللّه.۲۸
۶ ـ انجام كارهای شایسته روز عید
در احادیث، آداب و اعمال متعدد دیگری كه جنبه اخلاقی و اجتماعی دارد و مناسب روزهای عید و جشن است بیان شده كه به آنها فقط اشاره می شود و سپس نمونه ای از روایات بیان می گردد. این آداب و اعمال عبارتند از: هدیه دادن، زینت كردن، شادی كردن، دیگران را شاد و خرّم نمودن، لباس نو و پاكیزه پوشیدن، میهمانی دادن، گذشت و آشتی كردن، كارگشایی برای دیگران، نیكی كردن به دیگران، لباس و غذا و غیره به منزل خویشان و نزدیكان فرستادن، توسعه دادن به زندگی خانواده و برادران، بشارت دادن، استراحت كردن، وام دادن، دوستی كردن، اجتناب از گناه، عقد برادری بستن، مصافحه كردن، صله رحم، انجام عمل صالح و مهربانی و عطوفت به همدیگر.
شیخ طوسی می گوید:
و روی داود بن كثیر الرقی عن ابی هارون عماربن حریز العبدی قال: دخلت علی ابی عبداللّه ـ علیه السلام ـ فی یوم الثامن من ذی الحجّة فوجدته صائماً، فقال لی: هذا یوم عظیم، عظّم اللّه حرمته علی المؤمنین واكمل لهم فیه الدین وتمّم علیهم النعمة وجدّد لهم ما اخذ علیهم من العهد والمیثاق. فقیل له: ما ثواب صوم هذا الیوم قال: انه یوم عید و فرح وسرور و یوم صوم شكراً للّه تعالی، وان صومه یعدل ستین شهراً من اشهر الحرم….۲۹
و نیز شیخ طوسی درخطبه امیرالمؤمنین آورده است كه فرمود:
عُودوا رَحمكُم اللّه بعد انقضاء مجمعكم بالتوسعة علی عیالكم والبرّ باخوانِكم والشكر للّه ـ عزّوجلّ ـ علی ما منحكم واجمعوا یجمع اللّه شملكم وتبّار واَیصِلِ اللّه اُلفتكم وتهادوا نِعَمَ اللّه كما منّأكم بالثّواب فیه علی اضعاف الاعیاد قبله وبعده الا من مثله والبرّ فیه یُثمر المال ویزید فی العمر والتعاطف فیه یقتضی رحمة اللّه وعَطفه وهیّوا لاخوانكم وعیالكم من فضله بالجهد من جودكم وبما تنالُهُ القدرة من استطاعتكم واظهروا البُشر فیما بینكم والسُرور فی ملاقاتكم والحمد للّه علی ما منحكم وعودوا بالمزید من الخیر علی اهل التأمل لكم سائوا بكم ضُعفاء كم فی مأكلكم وما تناله القدرة من استطاعتكم وعلی حسب امكانكم فالدرهم فیه بمأة الف درهمٍ والمزید من اللّه ـ عزّوجلّ ـ و صوم هذا الیوم مما ندب اللّه تعالی الیه وجعل الجزاء العظیم كفالة عنه حتی لو تعبّد له عبد من العبید فی الشبیبة مِن ابتداء الدنیا الی انقضائها صائماً نهارُها قائما لیلُها اذا اخلص المخلص فی صومه لقصرت الیه ایام الدنیا عن كفایةٍ و من اَسْعَفَ أخاهُ مبتدئاً وبرَّهُ راغباً فله كأجْرِ من صام هذا الیوم وقام لیلةُ ومن فطَّر مؤمناً فی لیلته فكانّما فطر فئاماً وفئاماً یعُدُّها بیده عشرةً فنهض ناهض فقال یا امیرالمؤمنین وما الفئام قال مأة الف نبیّ وصدّیق وشهید، فكیف بمن تكفّل عدداً من المؤمنین والمؤمنات وانا ضمینه علی اللّه تعالی الامان من الكفر والفقر وان مات فی لیلته او یومه او بعده الی مثله من غیر ارتكاب كبیرة فاجره علی اللّه تعالی ومن استدال لاخوانه واعانهم فانا الضامن علی اللّه ان بقّاه قضاه وان قبضه حمله عنه، واذا تلاقیتم فتصافحوا بالتسلیم وتهانوا النعمة فی هذا الیوم ولُیبلَّغ الحاضر الغائب والشاهد البائن ولیعد الغنّی علی الفقیر والقوی علی الضعیف امرنی رسول اللّه بذلك.۳۰
سید بن طاووس در ضمن حدیث مفصلی در اهمیت و فضیلت غدیر از امام رضا(ع) چنین آورده است:
وهو یوم تنفیس الكرب ویوم تحطیط الوزر و یوم الحباء والعطیة ویوم نشر العلم و یوم البشارة والعید الاكبر و یوم یستجاب فیه الدعا ویوم الموقف العظیم ویوم لیس الثیاب ونزع السواد ویوم الشرط المشروط ویوم نفی الغموم ویوم الصفح عن مذنبی شیعة امیرالمؤمنین وهو یوم السبقة ویوم اكثار الصلاة علی محمد وآل محمد ویوم الرضا ویوم عید اهل بیت محمد ویوم قبول الاعمال ویوم طلب الزیادة ویوم استراحة المؤمنین ویوم المتاجرة ویوم التودّد ویوم الوصول الی رحمة اللّه ویوم التزكیة و یوم ترك الكبائر والذنوب ویوم العبادة ویوم تفطیر الصائمین، الی ان قال، وهو یوم التبسّم فی وجهه الناس من اهل الایمان فمن تبسّم فی وجه اخیه یوم الغدیر نظر اللّه الیه یوم القیامة بالرحمة وقضی له ألف حاجة بنی له قصراً فی الجنة من درّة بیضاء ونظّر وجهه وهو یوم الزینة فمن تزیّن لیوم الغدیر غفر اللّه له كل خطیئة عملها صغیرة او كبیرة وبعث اللّه الیه ملائكته یكتبون له الحسنات ویرفعون له الدرجات الی قابل مثل ذلك الیوم.۳۱
آداب سیاسی غدیر
۱ ـ تبرّی جستن از ستمگر
در حدیثی كه مرحوم كلینی و دیگران درباره روزه روز غدیر از امام صادق(ع) نقل كرده اند، چنین آمده است:
تصومه یا حسن و تكثر الصلاة علی محمد وآله وتبرّء الی اللّه ممن ظلمهم.۳۲
۲ ـ دیدار با رهبری و بیعت
مرحوم شیخ حرّ عاملی با سندهای مختلف چنین نقل می كند:
عن محمد بن اللیث المكی، عن أبی اسحاق بن عبداللّه العلوی العریض قال: وجد فی صدری ما الایّام الّتی تصام، فقصدت مولانا أبا الحسن علی بن محمد ـ علیه السلام ـ و هو بصریا ولم ابد ذلك لاحد من خلق اللّه، فدخلت علیه فلما بصر بی قال: یا ابا اسحاق جئت تسئلنی عن الایّام الّتی یصام فیهنّ وهی اربعة (الی ان قال) و یوم الغدیر فیه اقام النبی ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ أخاه علیّاً ـ علیه السلام ـ علماً للناس واماماً من بعده؛ قلت: صدقت جعلت فداك، لذلك قصدت اشهد انّك حجة اللّه علی خلقه.۳۳
در حدیث دیگری از امام صادق(ع) این طور آمده است:
هذا یوم عظیم عظّم اللّه حرمته علی المؤمنین واكمل لهم فیه الدین و تمّم علیهم النعمة وجدّد لهم ما اخذ علیهم من العهد والمیثاق.۳۴
و نیز آمده است:
واسمه فی السماء یوم العهد والمعهود وفی الارض یوم المیثاق المأخوذ…۳۵
با ملاحظه احادیث مربوط به غدیر روشن می شود كه برنامه دیدار با رهبری و پیشوای مسلمین و بیعت با او از زمان ائمه(ع) بویژه از زمان امام علی بن موسی الرضا(ع) مرسوم بوده و مردم از اطراف و اكناف برای دیدار با آنان و تجدید عهد به حضور آنان می رسیدند.
شیخ طوسی در حدیثی كه درباره این موضوع است چنین می گوید:
اخبرنا جماعة، عن ابی محمد هارون بن موسی التلعكبری، قال: حدثنا ابوالحسن علی بن احمد الخراسانی الحاجب فی شهر رمضان ستة سبع وثلاثین وثلثمأة، قال: حدثنا سعید بن هارون أبی عمرو المروزی وقد زاد علی الثمانین سنة، قال: حدثنا الفیاض بن محمد بن عمر الطوسی بطوس سنة تسع وخمسین ومأتین وقد بلغ التسعین، انه شهد ابا الحسن علی بن موسی الرضا ـ علیهما السلام ـ فی یوم الغدیر وبحضرته جماعة من خاصته قد احتبسهم للافطار وقد قدم الی منازلهم الطعام والبرّ والصّلات والكسوة حتی الخواتیم والنّعال وقد غیّر من احوالهم واحوال حاشیته، وجدّدت له آلة غیر الآلة التی جری الرسم بابتذالها قبل یومه وهو یذكر فضل الیوم وقدمه….۳۶
۳ ـ اجتماع و اتحاد
در خطبه ای كه از امیرالمؤمنین(ع) در روز غدیری كه مصادف با روز جمعه بود چنین آمده است:
واجمَعوا یجمع اللّه شملكم….۳۷
امام صادق(ع) نیز در بیان فضیلت غدیر می فرماید:
واسمه فی السماء یوم العهد والمعهود وفی الارض یوم المیثاق المأخوذ والجمع المشهود.۳۸

پاورقیها:
۱۰ . اقبال الاعمال، ص۷۷۸
۱۱ . تهذیب الاحكام، ج۳، ص۱۴۳؛ بحارالانوار، ج۹۸، ص۳۲۱، ح۶
۱۲ . بحارالانوار، ج۹۸، ص۳۲۱، ح۵
۱۴ . اقبال الاعمال، ص۷۴۸
۱۷ . همان، ۷۷۸
۱۳ . وسائل الشیعه، ج۷، ص۳۲۸، ح۱۳
۱۶ . اقبال الاعمال، ص۷۸۸
۱۸ . تهذیب الاحكام، ج۳، ص۱۴۳
۱۹ . امالی صدوق، ص۱۲، ح۸
۱۵ . مفاتیح الجنان، ص۷۸۸
۱ . المراقبات، ص۳۷
۲۰ . الغدیر، ج۱، ص۲۷۱
۲۶ . مصباح المتهجد، ص۷۵۸
۲۵ . اقبال الاعمال، ص۷۷۸
۲۱ . همان، ص۲۷۴ (كتاب «شرف المصطفی» با نام «شرف النبی» ترجمه و منتشر شده است).
۲۷ . تهذیب الاحكام، ج۳، ص۱۴۴
۲۸ . مصباح المتهجد، ص۷۵۷
۲۹ . همان.
۲ . اقبال الاعمال، ص۷۶۱
۲۳ . اقبال الاعمال، ص۷۷۸
۲۴ . مصباح المتهجد، ص۷۳۶
۲۲ . اقبال الاعمال، ص۷۷۶؛ مصباح المتهجد، ص۷۵۷؛ بحارالانوار، ج۹۷، ص۱۱۷
۳۱ .اقبال الاعمال، ص۷۷۸
۳۳ . وسائل الشیعه، ج۷، ص۳۲۴، ح۳
۳۶ . مصباح المتهجد، ص۷۵۲
۳۷ . همان، ص۷۵۷
۳۴ . مصباح المتهجد، ص۷۳۷
۳۸ . تهذیب الأحكام، ج۳، ص۱۴۳
۳۵ . تهذیب الاحكام، ج۳، ص۱۴۳
۳ . تهذیب الاحكام، ج۳، ص۱۴۳؛ بحارالانوار، ج۹۸، ص۳۲۱، ح۶
۳۲ . الكافی، ج۴، ص۱۴۸ (ر.ك: نقل پاورقی شماره ۱۳)
۳۰ . همان.
۴ . الكافی، ج۴، ص۵۶۷
۵ . كتاب الخصال، ج۱، ص۲۶۴، ح۱۴۵؛ مصباح المتهجد، ص۷۳۶ (به طور مختصر).
۶ . الكافی، ج۴، ص۱۴۸؛ مصباح المتهجد، ص۷۶۳؛ وسائل الشیعه، ج۷، ص۳۲۳، ح۲؛ بحارالانوار، ج۹۸، ص۳۲۲
۶ . الكافی، ج۴، ص۱۴۸؛ مصباح المتهجد، ص۷۶۳؛ وسائل الشیعه، ج۷، ص۳۲۳، ح۲؛ بحارالانوار، ج۹۸، ص۳۲۲
۸ . الكافی، ج۴، ص۱۴۹، ح۳
۹ . وسائل الشیعه، ج۷، ص۳۲۵، ح۶


محمود شریفی اقدم