اختلا‌ف‌های ایران با آمریکا و اروپا، ابزار مناسب بازی روسیه

برگزاری دومین نشست رهبران کشورهای ساحلی دریای خزر در تهران در شرایط کنونی از ابعاد گوناگون حائز اهمیت بسیاری است. این نشست به اعتبار اولین نشست رهبران کشورهای ساحلی در حاشیه اجلا‌سیه اکو در تهران در بهمن ۱۳۷۰ و اولین نشست رسمی کشورهای ساحلی در عشق‌آباد ۱۳۸۱ از این جهت اهمیت دارد که چهار کشور بازمانده از فروپاشی اتحاد شوروی در سال‌های گذشته توانسته‌اند در مورد تقسیم سهم خود در این دریاچه به توافق‌هایی برسند.
دولت روسیه در ‌خصوص تقسیم مرزهای آبی شمال دریاچه مازندران با قزاقستان و در خصوص تعیین خطوط مرزی ساحلی خود با آذربایجان به توافق دست یافته است. هرچند در تفسیر این توافق دچار اختلا‌فات جدی هستند. دولت قزاقستان نیز با دولت ترکمنستان به توافق‌هایی در تعیین حدود مرزی دریایی خود دست یافته است. این توافق‌ها از آنجا اهمیت زیادی پیدا می‌کند که برای جمهوری اسلا‌می ایران پیشنهاد تقسیم دریاچه قابل قبول نبوده و همچنان بر قانونی بودن توافق‌های اتحاد جماهیر شوروی پافشاری می‌کند. استدلا‌ل جمهوری اسلا‌می ایران کاملا‌ مبنای حقوقی دارد، چرا که ۴ کشور بازمانده از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در آغاز دوران استقلا‌ل در سال ۱۳۷۰ و نیز سال ۱۳۷۳ بر پایبندی خود به توافق‌های دوران اتحاد تاکید کرده، پذیرفته بودند در خصوص منابع و منافع خود الزامات دوران اتحاد جماهیر شوروی را بپذیرند، اما اینک آنها در مسیر نقض این توافق حرکت کرده‌اند. استدلا‌ل ایران از این منظر حقوقی است که باید به اجماع جدیدی در این زمینه دست یافت. جمهوری اسلا‌می ایران نباید هزینه تقسیم اتحاد جماهیر شوروی را بپردازد، بلکه باید کشورهای سابق اتحاد شوروی به توافق جدیدی با ایران دست پیدا کنند. ‌ از سوی دیگر بحث تقسیم عادلا‌نه نیز در این مسیر مورد نقض قرار گرفته است. بر اساس تقسیم‌های انجام شده میان روسیه، قزاقستان و آذربایجان، برای ترکمنستان و ایران سهمی حدود ۳۶ یا ۳۷ درصد باقی مانده که با توجه به ادعاهای ترکمنستان سهم ایران با سهم ۲۰درصدی اعلا‌م شده فاصله زیادی دارد. در چنین شرایطی تشکیل نشست تهران با در نظر گرفتن روابط کشورهای سابق اتحاد جماهیر شوروی از اهمیت بسیاری برخوردار می‌شود، به‌ویژه اینکه این ۴ کشور ساحلی، ایران را در شرایط افزایش فشارهای بین‌المللی و در معرض صدور سومین قطعنامه شورای امنیت می‌یابند. به این ترتیب می‌خواهند در شرایط مناسب‌تری چانه‌زنی خود را دنبال کنند. بعد از فروپاشی اتحاد شوروی، کشورهای ساحلی تلا‌ش کرده‌اند از همه ابزارهایی که در اختیار دارند، برای به دست آوردن سهم بالا‌تر و منفعت بیشتر استفاده کنند. متاسفانه ما در شرایط مناسبی برای دست یافتن به این هدف قرار نداریم. بی‌تردید کشورهای ساحلی نیز کاملا‌ از شرایط ما آگاه هستند. آنها می‌کوشند از این شرایط به نفع خود بهره بگیرند. البته این سرشت نظام و روابط بین‌الملل است و انتظاری هم جز این نمی‌توانیم داشته باشیم؛ در محیط بین‌المللی همه کشورها در پی به حداکثر رساندن منافع خود هستند. ‌
نکته دیگر اینکه حضور آقای پوتین به عنوان اولین رئیس‌جمهور فدراسیون روسیه در ایران، با توجه به تلا‌ش‌هایی که پیش از این برای سفر یلتسین و یا پوتین به ایران انجام شد، امروزه از اهمیت بیشتری برخوردار است. این سفر در شرایطی صورت می‌گیرد که اختلا‌ف‌نظرها و دیدگاه‌های متعارض روسیه با اروپا و آمریکا آشکارتر شده است. مذاکرات نافرجام سارکوزی و رایس با پوتین و گفت‌وگوهای اخیر وی با خانم مرکل نشان از آن دارد که روسیه در فضای بین‌المللی می‌کوشد که نقش یک قدرت برابر با آمریکا را در دسترسی به اهداف خود دنبال کند. این همان هدفی است که در طول یک دهه گذشته رهبران اوراسیاگرای روسیه سعی کرده‌اند با دستیابی به آن، از قید و بند غربگرایان روسی رها شده، منافع خالص و ویژه خود را مقابل آمریکا دنبال کنند.
امروزه نگرانی‌های روسیه در آسیای مرکزی، قفقاز، گرجستان و اوکراین نسبت به نفوذ و دخالت‌های آمریکا شدت پیدا کرده، مساله گسترش ناتو به سوی شرق و استقرار سپر دفاعی موشکی در چک و لهستان موجب خشم روس‌ها شده است. این وضعیت تهدیداتی را هم از سوی دولت پوتین به دنبال داشته، که حتی توافق‌های مربوط به سال‌های پایانی اتحاد جماهیر شوروی در مورد کنترل تسلیحات و استقرار سلا‌ح‌های استراتژیک را به خطر انداخته است. در این شرایط اختلا‌ف‌های ایران با آمریکا و اروپا با ایران به ابزار مناسبی برای بازی روسیه در مقابل این کشور‌ها تبدیل شده است. واقعیت این است که نه به لحاظ داخلی در سطح روابط دو‌جانبه و نه در سطح خارجی از نظر مسائل بین‌المللی، شرایط به نفع ما نیست.
در چنین وضعیتی انتظار می‌رود تصمیم‌گیرندگان و مذاکره‌کنندگان با در نظر گرفتن شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی و فرصت‌طلبی این کشور‌ها، رفتار خود را به گونه‌ای تنظیم کنند که بتوانند در دفاع از منافع حقه ایران در این دریاچه و حفاظت از حق حاکمیت ملی اقدامات متناسبی را با توجه به نکاتی که به اختصار به آن اشاره شد، دنبال کنند. در دوران اتحاد جماهیر شوروی رابطه سلطه‌گرایانه و ناعادلا‌نه‌ای برخلا‌ف روح قراردادهای ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰ در این دریاچه بر ما تحمیل شده بود. اینک باید بکوشیم با استفاده از همه توانایی‌های ژئوپلیتیکی خود شرایط را برای دستیابی مردم ایران به حقوق حقه خود در این دریاچه فراهم آوریم، که تاریخ را بدون حضور ما خواهند نوشت... . ‌

الهه کولایی

منبع : روزنامه اعتماد ملی