جهانی برای گردش

طبق ارزیابی های سازمان تجارت جهانی (WTO)، درآمد حاصله از این صنعت در سالهای اخیر به حجم مبادله ای بالغ بر ۷۰۰ میلیارد دلار در سال رسیده است، در حالی كه ایران به رغم برخورداری از پتانسیل های بالای میراث فرهنگی، طبیعی و جاذبه های اكوتوریستی، در میان ۱۵۰ كشور عضو سازمان جهانی جهانگردی، رتبه ۷۵ و حتی در بهترین شرایط زمانی، ۶۸ را به خود اختصاص داده و از این رقم ۷۰۰ میلیارد دلاری نیز در خوشبینانه ترین حالت، رقمی پایین تر از یك میلیارد دلار درآمد دارد.با پدیدار شدن نقش صنعت گردشگری در توسعه پایدار و ثبات امنیت و اعتلای اقتصادی در نظام جدید مبادلات اقتصادی - فرهنگی ، بیشتر كشورهای جهان بر آن شده اند تا با سرمایه گذاری های قابل توجه در این صنعت در هر سه حوزه نامبرده شده، تصویر جدیدی را در حوزه های ارتباطی و اطلاع رسانی خود ترسیم كنند. به عنوان نمونه مسئولان گردشگری تایوان تخمین زده اند كه درسال جاری شمار بازدیدكنندگان خارجی از كشورشان به ۲/۲۰ میلیون نفر خواهد رسید و این آماری است كه به مراتب كمتر از حد انتظار مقامات دولتی این كشور محسوب می شود.اسپانیا، ایتالیا، انگلیس و مصر نیز از جمله كشورهایی هستند كه برنامه های كلانی را در این زمینه تدارك دیده اند. به واقع آنچه این كشورها را ترغیب به سرمایه گذاری های قابل توجه در گردشگری می كند، افزون بر مبادلات ارزی و اقتصادی، ترسیم كشوری پیشرفته در امور فرهنگی و اجتماعی است.ارزیابی های به عمل آمده، حاكی از آن است كه اقتصاد تك محصولی و اتكای بیش از حد ایران به منابع نفتی، تا حد زیادی در عدم اولویت بخشی به مباحث مهمی مانند گردشگری و میراث فرهنگی نقش داشته است. این در حالی است كه پادوكا عبدالغدیر ، وزیر فرهنگ و گردشگری مالزی پس از دیدار از تخت جمشید چنان به وجد آمد كه خواستار تولید فیلم پرسپولیس از سوی ایران و ارائه آن در سطح جهان شد. او همچنین با ابراز تاسف از ویرانی این بناها به نمایندگی از سوی جهانیان، خواستار ترمیم این بنا شد.تاثیربخشی، ابهت و شكوه دستاوردهای تمدن ایران، تنها در یك وزیر مالزیایی خلاصه نمی شود. چندی پیش رئیس جمهور چین نیز در دیدار از پرسپولیس، سهم تمدن فارس را در تمدن جهانی، موثر و ماندگار توصیف كرد.به جرات می توان مدعی بود كه شاید رئیس جمهوری نیز با اتكا به همین مظاهر فرهنگی بود كه ایده گفت وگوی تمدن ها را تئوریزه كرد؛ نظریه ای كه در حقیقت در قطب مخالف برخورد تمدن ها، طرح ریزی شده از سوی ساموئل هانتینگتون بود.
منابع كارشناسی اذعان دارند كه ایران در بخش هایی چون میراث فرهنگی، بعد اكوتوریسمی و جاذبه های مذهبی، توانمندی های زیادی دارد، اما اینكه چرا آمار گردشگران خارجی در ایران، در پایان هر سال و در تابلو زیر یك میلیون نفر ثابت می ماند، نكته ای است كه باید دلایل آن را در بحث های زیرساختاری گردشگری جست وجو كرد.
شاید اگر طرح جامع گردشگری بعد از سالها سرانجام بهتری پیداكند بتواند تا حدودی به معضلات اصلی گردشگری كشور پرداخته و بانی حل مسائل نهفته و آشكار آن شودبرای پی بردن به چالش واقعی گردشگری ایران، كافی است كه نگاهی به جهانگردی كشورمان در سال ۵۷ بیندازیم.طبق مدارك موجود در سال ۵۷ رقمی بالغ بر ۲۳۵ میلیون دلار ارز محل صنعت گردشگری به پیكره اقتصاد ایران تزریق شده است، این در حالی است كه این رقم در مقایسه با درآمد كشورهایی مانند قبرس و تونس قابل مقایسه نیست، شاید از همین روی باشد كه دكتر محمدتقی رهنمایی، استاد دانشگاه تهران از بیلان منفی ۸۰۰ میلیون دلاری گردشگری در ایران خبر می دهد.
وی با تاكید بر جایگاه صنعتی گردشگری برای اصلاح ساختار اقتصادی كشور، می گوید: تردیدی نیست كه توسعه گردشگری می تواند در زمینه های مختلف از جمله نظام اقتصادی كشور، نقش سازنده ای ایفا كند كه البته تنها یكی از تبعات توسعه گردشگری است.
او معتقد است: وقتی پدیده ای به صورت زنجیره وار به هم وابسته است، خود به خود مكانیزم های خود را می طلبد، در حقیقت با وجود این توجیه كه جریان توریسم در ایران می تواند سالیانه پنج میلیارد دلار درآمد ارزی ایجاد كند، تا زمانی كه شرایط و بستر تحقق آن فراهم نشود، كسب درآمد پنج میلیاردی یك حرف و شعار است.
مشكلات كلان گردشگری را باید در سه محور خدمات، تسهیلات و تبلیغات جهانگردی بررسی كرد. از آنجا كه شتاب چرخ های محركه گردشگری و رونق فعالیت های ایرانگردی بیش از سرمایه گذاری مادی نیازمند سرمایه گذاری فرهنگی است، باید سه محور فوق را به عنوان سه شاخص تاثیرگذار در فرآیند توسعه گردشگری محسوب كرد كه در یك مجموعه كلی هریك از بخش ها جزئی از بخش دیگر را می پوشاند. از این رو در تعیین استراتژی بخش گردشگری به منظور دستیابی به اهداف كمی و سیاست های كلی، عوامل فرهنگی یاد شده به نحو چشمگیری خود را در نظام كلی صنعت توریسم نشان می دهند.
در حال حاضر ۲۱۳ هتل یك ستاره، ۱۹۰ هتل دو ستاره، ۵۶ هتل سه ستاره، ۲۶ هتل چهار ستاره و ۹ هتل پنج ستاره در كشور مشغول فعالیت هستند.در این هتل ها كماكان از پذیرش كارت های اعتباری جهانی خودداری می شود كه اعتراضات زیادی را از سوی جهانگردان خارجی در پی داشته و دارد. از این گذشته، نوع پراكندگی این هتل ها نیز در وضعیت چندان مناسبی قرار ندارد. خراسان و تهران در این نظام پراكنش در رده نخست جدول و زنجان در رده آخر قرار دارد. این در حالی است كه این امر با پراكنش آثار تاریخی، چندان در تعامل نیست، خاصه آنكه عمده گردشگران وارد شده به ایران طبق آمارهای تفكیكی به منظور بازدید از آثار تاریخی سفر كرده اند.شاید اگر طرح جامع گردشگری بعد از سالها سرانجام بهتری پیدا كند، بتواند تا حدودی به معضلات اصلی گردشگری كشور پرداخته و بانی حل مسائل نهفته و آشكار آن شود.شواهد حاكی است كه گردشگری در تلاش است تا به مرور به صنعت نخست دنیا تبدیل شود و افزایش سرمایه گذاری در زمینه صنعت گردشگری تاثیر بسیار مثبتی در میزان ایجاد اشتغال دارد
در هر صورت آمار واقعی ورودی جهانگردان خارجی، مسئله ای است كه همواره طی سالیان گذشته محل مناقشه مدیران بخش گردشگری و كارشناسان بوده است.در حالی كه مسئولان از آمار بالای یك میلیون نفری ورودی جهانگردان خارجی به ایران سخن می گویند، برخی كارشناسان و آگاهان امر مانند دكتر ورجاوند به صراحت، آمار واقعی جهانگردان خارجی را حداقل صد هزار و حداكثر ۲۵۰ هزار نفر تخمین می زنند!براستی میزان ورودی گردشگران به ایران چه تعداد استبرخی آمارها از گمرك جمهوری اسلامی ایران حاكی است كه از یك میلیون و ۴۱۱ هزار و ۵۰۰ نفر ورودی به كشور در طول چهار ماه اول سال گذشته، تنها ۴۳۱ هزار و ۵۰۰ نفر خارجی بوده و حدود یك میلیون نفر بقیه نیز شهروندان ایرانی بوده اند.عمده مسافران ورودی به كشور نیز از گمرك مهرآباد (۲۲ درصد)، بازرگان (۲۱ درصد) و مرز جلفا و سرو (۱۲درصد) وارد كشور شده اند. آمار اعلام شده هرچند نسبت به سالهای گذشته از رشد خوبی برخوردار است، اما به هیچ وجه قابل قیاس با آمارهای جهانی - حتی در سطح خاورمیانه- نیست چون با وجود بحران های مالی موجود در خاورمیانه طی سال گذشته میلادی، میزان جهانگردان خارجی ورودی به خاورمیانه در شش ماه نخست سال گذشته میلادی، بیش از ۱۲ درصد افزایش داشته است، در حالی كه این وضعیت برای كشور ما در مجموع اتباع ایرانی و خارجی ورودی به ایران بیشتر از ۲۳/۳ درصد نبوده است.در همین حال، سازمان جهانی جهانگردی (WTO) با ارائه گزارشی مبنی بر وجود ناامنی در خاورمیانه و تهدیدات گروه تروریستی القاعده در این منطقه اعلام كرد: خاورمیانه توانسته است با رشدی بسیار سریع، خود را به كشورهای صاحب قدرت در این صنعت نزدیك تر كند و كشورهای این منطقه به سرعت در حال گسترش روابط توریستی خود با كشورهایی نظیر آلمان، ایتالیا، مصر، كره جنوبی، چین و ... هستند.از آغاز سال ۲۰۰۵ میلادی تاكنون، بیش از ۱۵ میلیون و ۳۴۸ هزار توریست وارد خاورمیانه شده اند كه این آمار ركوردی جدید محسوب می شود.خبری دیگر از سازمان جهانی جهانگردی حاكی است كه همزمان با توسعه گردشگری در خاورمیانه، تعداد مراكز اقامتی و رستوران ها نیز در كشورهای این منطقه افزایش یافته و افزایش مسافران ورودی به خاورمیانه سبب افزایش سرمایه گذاری ها در ساخت و ساز مراكز اقامتی و رستوران ها شده است.
همچنین در مدت یك ماه، تعداد ۲۴ میلیون نفر توریست چینی به شرق آسیا سفر كردند كه مهمترین مقصد این جهانگردان، بانكوك، هنگ كنگ، سنگاپور و سئول بوده است.بررسی این آمار بالغ بر ۷۵ درصد رشد را نسبت به مدت مشابه سال گذشته نشان می دهد و مسئولان گردشگری این چهار مقصد، امیدواری زیادی دارند كه با بهبود كامل اقتصادی در شرق آسیا، این آمار تا پایان سال جاری میلادی به ۷۵ میلیون جهانگرد چینی افزایش یابد.متعاقبا سازمان گردشگری ماكائو نیز اعلام كرد: این كشور توانسته با رشدی بی سابقه، ۷ میلیون توریست را از ابتدای سال ۲۰۰۵ جذب كند و این آمار نشان دهنده رشد ۵۱ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته است.
سازمان آمار و اطلاعات دولت مالزی نیز در گزارشی اعلام كرد: تعداد بازدیدكنندگان از این كشور در ماه آوریل سال جاری در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، دو برابر افزایش یافته كه بیشتر آنان از كشورهای همسایه از جمله سنگاپور و تایلند بوده اند.
در اروپا و در انگلستان نیز طی ماه های مارس و مه سال جاری میلادی، بیش از ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار توریست خارجی از این كشور دیدن كرده اند كه این آمار نشان دهنده رشد ۳۰ درصدی صنعت گردشگری بریتانیا در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته است و این تعداد ورود جهانگرد به این كشور، معرف بالاترین ورود توریست به این كشور بوده و در واقع ركوردی جدید به شمار می رود. در این میان بیشترین آمار جهانگردان خارجی در انگلیس را اتباع اروپای غربی و كمترین آنها را نیز شهروندان آمریكای شمالی تشكیل می دهند.
نتایج یك تحقیق در كشورمان نیز حاكی است كه ایران سالیانه حدود یك میلیارد دلار بابت مسافرت های اتباع خود پرداخت كرده و به تعبیری هر خانواده ایرانی كه به طور متوسط پنج عضو دارد، سالانه ۸۵ دلار از سهم تولید ملی خود را بابت رونق این بخش به بازاربرده است.
طبق پیش بینی WTO تا سال ۲۰۲۰ میلادی، تعداد جهانگردان به رقمی بالغ بر ۱/۶ میلیارد نفر خواهد رسید. بر اساس آمار ارائه شده از همین سازمان، بیش از ۵۰ درصد معضل اشتغال در كشورهای در حال توسعه از طریق توسعه این صنعت قابل حل است، به گونه ای كه طبق مطالعات شورای جهانی مسافرت و توریسم (WLTL) تعداد مشاغل مستقیم و غیر مستقیم حاصله از توریسم در سال ۱۹۹۶ برابر با ۲۹۰ میلیون شغل و درآمد حاصله از آن نیز برابر با ۳/۴ تریلیون دلار بوده است و پیش بینی می شود تا سال ۲۰۰۵ تعداد مشاغل این بخش به ۳۳۸ میلیون شغل برسد.همچنین طبق بررسی های سازمان جهانی جهانگردی، در سال ۱۹۹۵ حدود ۵۶۷ میلیون مسافر در جهان جابه جا شدند و ارزیابی های موجود حاكی از آن است كه در سال ۲۰۱۰ این تعداد به یك میلیارد نفر برسد و این در حالی است كه هنوز طبق اعلام برخی مقامات گردشگری، سهم ایران از بازار گردشگری حدود پنج صدم درصد است!برپایه همین تحقیقات، برخلاف ارقام توریسم جهانی، متناظر این ارقام در ایران چندان رضایتبخش و مطلوب نیست، به گونه ای كه طبق برآوردهای WTO در سال ۲۰۰۰، ایران از لحاظ تعداد جهانگردان با یك میلیون و ۸ هزار نفر در رتبه ۶۸ و از نظر درآمد ارزی حاصل از آن نیز با ۴۷۷ میلیون دلار در مرتبه ۷۷ در سطح جهان قرار داشته است.سهم كشورمان از درآمدهای گردشگری به تناسب سالهای مختلف در قبل از انقلاب اسلامی نیز بین سه تا چهار درصد و بعد از آن نیز بین پنج تا هفت درصد نوسان داشته و در سالهای اخیر به حدود ۱۰ درصد افزایش یافته است كه باتوجه به این وضعیت و ثابت بودن سایر شرایط در سال ۱۳۸۴ سهم ایران از تعداد جهانگردان بین المللی، در حدود دو میلیون نفر و با پیش فرض كسب درآمد سرانه ۵۰ دلار از محل ورود هر جهانگرد، درآمدی به اندازه یك میلیارد دلار برآورد شده كه این رقم در قیاس با چرخه ۷۰۰ میلیاردی اقتصاد جهانی جهانگردی، رقم قابل توجهی به شمار نمی آید.شواهد حاكی است كه گردشگری در تلاش است تا به مرور به صنعت نخست دنیا تبدیل شود و افزایش سرمایه گذاری در زمینه صنعت گردشگری، تاثیر بسیار مثبتی در میزان ایجاد اشتغال دارد.
فرانچسكو فرانیالی با بیان جمله بالا با اشاره به تركیه اعلام كرد كه هم اكنون بیش از یك میلیون نفر در صنعت گردشگری این كشور مشغول به فعالیت هستند، با این حال این امكان وجود دارد كه طی پنج تا شش سال آینده این رقم به سه میلیون نفر افزایش یابد. این رقم شاید در نوع خود زیاد به نظر می آید، اما باتوجه به رخدادهای بین المللی در حوزه توریسم، چندان اغراق آمیز نیست چون طبق آمارهای موجود در سال گذشته حدود ۷۰۰ میلیون نفر جهانگردی كرده اند كه پیش بینی می شود این رقم تا سال ۲۰۲۰ به ۵/۱ میلیارد نفر برسد.
در همین حال، مقامات گردشگری كشورمان اعلام كرده اند كه در افق ۲۰ ساله، دولت تلاش دارد تا دودرصد از گردشگران بین المللی را به ایران جذب كرده و در طول این ۲۰ سال به درآمدی بالغ بر ۲۵ میلیارد دلار دست یابد. بر همین اساس چهار برنامه توسعه پنج ساله را در پیش داریم كه در این برنامه ها، رشدی برابر با ۳۰، ۲۰، ۱۵ و ۱۰ درصد برای گردشگری پیش بینی شده است.
البته رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری كشورمان رسیدن به چنین جایگاهی را در گرو ۳۰ میلیارد سرمایه گذاری دانسته و به دبیر كل WTO گفته است كه از این رقم، پنج میلیارد دلار سرمایه گذاری دولتی و بقیه مربوط به سرمایه گذاری های بخش خصوصی خواهد بود كه در این میان سرمایه هایی نیز جذب شده است.
فرانیالی نیز در سفر به ایران گفت: در این واقعیت كه ایران می تواند و خواهد توانست یكی از مقاصد مهم گردشگری در منطقه یا جهان باشد، تردیدی نیست و این امر به دلیل پتانسیل های فراوان موجود در زمینه گردشگری در ایران است.دبیر كل WTO افزود: با عنایت به داشتن تمدن و پیشینه تاریخی غنی، ایران یكی از ۱۰ كشور برتر دنیا به لحاظ فرهنگ و تاریخ محسوب می شود. ایران این موقعیت را مدیون بناهای تاریخی است كه نه تنها آسیب ندیده اند، بلكه در وضعیت خوبی هستند و فراتر از همه اینها، میهمان نوازی و پذیرایی گرم ایرانیان، این كشور را به مكانی ایده آل برای توسعه و ایجاد یكی از قوی ترین صنایع گردشگری دنیا تبدیل كرده است.
اما با این وجود شواهد امر حاكی از آن هستند كه بسترهای لازم توسعه این صنعت هنوز در كشور ما فراهم نشده است، به گونه ای كه در ایام سال نو كه از آمار ۴۰ میلیون سفر در كشور خبر داده شد، بلافاصله از سوی برخی مدیران اعلام شد كه درصد بسیار كمی از مسافران در هتل ها و مراكز اقامتی كشور سكنی گزیده اند و به قول دكتر علی رحیم پور حدود ۱۲ میلیون مسافر، شب ها را در خیابان ها به سر بردند و این چیزی است كه در تعاریف رایج حوزه گردشگری نمی گنجد. به عبارت دیگر جذب گردشگران داخلی مستلزم استاندارد كردن تمامی خدمات و مباحث گردشگری از جمله مراكز اقامتی، تاسیسات جهانگردی، به روز كردن موزه ها، ناوگان حمل و نقل ریلی، هوایی و دریایی و ... است.به قول دكتر شفیع زاده، بر اساس پیش بینی سازمان جهانی جهانگردی، پس از بهبود صنعت توریسم در اواسط سال ۲۰۲۰ میلادی، حتی پایین ترین كشور در فهرست ۲۰ كشور توریست پذیر جهان در این سال، ۵۰ میلیارد دلار درآمد از این صنعت نصیب خود خواهد كرد و حد متوسط درآمد كشورهای توریست پذیر در این سال ۵۰ میلیارد دلار خواهد بود. به عبارت دیگر بر مبنای جغرافیای طبیعی، موقعیت تاریخی و جاذبه های فرهنگی باید از درآمد جهانگردی بین المللی در سال ۲۰۲۰ میلادی، سهم واقعی ایران بالغ بر ۵۰ میلیارد دلار در سال باشد (!) اما پیش بینی این موضوع كه تا آن سال چه حد از این درآمد تحقق خواهد یافت، عملا در واقعیت مقدور نیست. البته مطالب بالا مبین این موضوع نیست كه بخواهیم همه چیز را سیاه و منفی نشان داده و تنها به اصطلاح آیه یأس بخوانیم.
در همین راستا، مدیر كل تدوین استانداردهای فنی و نظارت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، از پیشنهاد مشترك سازمان متبوع خود و سازمان توسعه تجارت ایران و مصوبه شورای عالی صادرات در راستای رفع موانع و محدودیت های موجود درخصوص ورود جهانگردان بین المللی به ایران و همچنین حمایت از دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی فعال در تورهای ورودی خبرداد.
با اجرای این مصوبه در مقابل هر جهانگرد ورودی به كشورمان توسط دفاتر خدمات مسافرتی خصوصی، مبلغ ۳۰ دلار و از سایر كشورها ۱۰ دلار جایزه صادراتی پرداخت می شود.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز در راستای بازاریابی و انجام تبلیغات گسترده جهت جذب جهانگردان خارجی، موظف است معادل ۵۰ درصد هزینه های تبلیغاتی و بازاریابی دفاتر خدمات مسافرتی فعال در تورهای ورودی را پرداخت كند. وزارت امور خارجه نیز باید بدون دعوتنامه برای جهانگردان خارجی روادید گردشگری صادر كند.
همچنین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری باید با همكاری جامعه تخصصی تورگردانان ایران، دوره های آموزشی لازم را جهت آموزش هتلداران، رستوران داران، راهنمایان تور و سایر موسسات مربوطه برگزار كند.سازمان توسعه تجارت ایران هم موظف است كه بخشی از هزینه های خرید و تجهیز غرفه دفاتر خدمات مسافرتی فعال در نمایشگاه های بین المللی گردشگری را پرداخت كند. به دفاتر خدمات مسافرتی فعال در امر تورهای ورودی، اجازه داده شده كه حداكثر تا پایان سال ۱۳۸۴ نسبت به واردات ۳۰۰ دستگاه اتومبیل توریستی با ظرفیت حداقل هفت نفر و حداكثر ۲۰ نفر با نظارت سازمان مذكور و با معافیت از ۵۰ درصد سود بازرگانی اقدام كند.دكتر رحیم پور، درخواست دفاتر كنسولی و نمایندگی های سیاسی ایران از گردشگران جهت ارائه دعوتنامه از یكی از مسئولان و دفاتر خدمات مسافرتی وگردشگری ایرانی را از جمله موانع ورود جهانگردان به كشورمان و این موضوعات را باعث افزایش هزینه صدور روادید، طولانی شدن زمان روادید و عملا انصراف گردشگران از سفر به ایران می داند.وی در پایان اظهار امیدواری كرد كه با ارائه مشوق های ذكر شده، از مجموع ۱۵۰۰ دفتر خدمات مسافرتی كه در بخش تورهای خروجی فعالیت می كنند، حداقل بیش از نیمی از آنها به سوی جذب گردشگر به ایران روی بیاورند و به جای معرفی كشورهای خارجی در ایران، اقدام به معرفی جاذبه های گردشگری اسلامی و ملی و طبیعت منحصر به فرد ایران در بازارهای بین المللی گردشگری كنند تا كشور ایران به سهم و جایگاه اصلی خود در بازار جهانی جهانگردی دست یابد.

منبع : روزنامه همشهری