وقتی اخلاق هوایی می شود

تاثیرات آب و هوا بر روح و روان افراد را نمی توان نادیده گرفت خصوصا اگر این موضوع توسط روانشناسان مورد بررسی قرار گرفته باشد. دانش روانشناسی محیطی علاوه بر این تلاش می کند تاثیرات سایر فاکتورهای محیطی از قبیل آلودگی هوا بر اخلاقیات و هیجانات افراد را نیز مورد ارزیابی قرار دهد.
تا به حال شده فکر کنید چرا آبادانی ها چرا اینقدر خونگرم و خوش صحبتند یا اصفهانی ها اینقدر حسابگر و مقتصد و کردها تا این اندازه وطن پرست و غیرتی؟
البته نمی توان تمام خصوصیات روان شناختی مردم این مناطق را به منطقه جغرافیایی و آب و هوا نسبت داد اما نمی توان تاثیر شگرف آب و هوا را بر رفتار مردم منکر شد.
این تاثیرات غیر قابل انکار سبب شده در سالهای اخیر دانشمندان شاخه جدیدی به دانش روانشناسی اضافه کنند و آن روانشناسی محیطی است. مفاهیم مربوط به محیط زندگی، معماری، آب و هوا، اشیاء مادی، گیاهان، حیوانات و تاثیرشان بر رفتار انسان از جمله مباحثی است که محققین این رشته نوظهور به آن علاقه مند هستند. بد نیست بدانید اهمیت این رشته به خاطر مشکلات جمعیتی، آلودگی هوا، کاهش منابع طبیعی و نیاز به حفظ حیات وحش و محیط زیست می‌شود در سالهای اخیر افزایش یافته است.
یکی از شاخه های جذاب این رشته تاثیرات آب و هوا بر شخصیت اجتماعی افراد است. البته خیلی از یافته های این محققین چندان جدید به نظر نمی رسد اما وقتی یافته ها بر مبنای تحقیقات علمی و پژوهشی مستند باشد، بی شک خواندنی و قابل اعتماد می شود. به طور مثال روانشناسان دریافته اند آب و هوای سرد مردم را «فعّال» و «سختکوش» می‌کند. در توجیه این یافته آنها احتمال می دهند که انجماد، باعث ایجاد حس ناامنی ‌شود چراکه به صورت تجربی می بینیم ساکنین یک منطقه سردسیر باید به طور مداوم کار کنند تا بدنشان را گرم نگه دارند. آنها می بایست برای زندگیشان برنامه مطمئنی داشته باشند تا در زمستان بتوانند به قدر کفایت آذوقه، سوخت و پوشاک ذخیره کنند. این برنامه ریزی منجسم سبب می شود آنها فعال تر از ساکنین مناطق گرمسیر شوند.
محیط نامساعد و دشوار زندگی مردم را پرخاشگر و جسور می‌کند. مردم این مناطق آدم‌هایی عمل‌گرا بار می‌آیند و رویکرد آنان به محیط، تجاوزگرانه، رقابت‌جویانه یا بهره‌بردارانه است. گفته می‌شود که علم و فناوری، نتیجه این نوع رویکرد به محیط است. تجارب ۸ سال دفاع مقدس نیز چنین ادعایی را بر همگان ثابت نمود.
در نقطه مقابل، مردمی که در آب و هوای گرم زندگی می‌کنند، معمولاً آدم‌هایی «غیرفعّال» و «کم‌توجه» هستند. ویژگی این نوع خلق و خو، تنبلی و سستی است. کار کردن در مکان‌های بسیار گرم، به خاطر عرق کردن و زود خسته شدن، ناخوشایند است. البته این نگرش را نمی توان به تمام مناطق گرمسیر تعمیم داد چراکه گرمای طاقت فرسا نوعی زندگی دشوار را برای فرد ایجاد می کند و آنها را رقابت جو و جسور می کند. اما در صورتی که گرما با رطوبت همراه شود، فراوانی نعمت را به ارمغان می آورد که در اینصورت چنین آب و هوایی گرایش به تسلیم شدن، دست کشیدن از فعالیت و سرسختی و پذیرفتن شرایط را تقویت می‌کند. تجربه نیز ثابت کرده که ساکنین مناطق گرم و مرطوب خصوصا نواحی استوایی تا حد زیادی ترسو و خرافاتی هستند.
آب و هوای معتدل مردم را با خلق و خوی «خالص» و «معتدل» بار می‌آورد. ویژگی این نوع خلق و خو، آگاهی از خود و رابطه با محیط است. زندگی این افراد در هماهنگی با محیط است و بینشی که نسبت به نقش محیط در بهبود زندگی دارد، باعث احساس نیاز به حفظ محیط طبیعی می‌گردد.
این افراد اغلب مردمانی آرام و متوازن هستند. دیدگاه کل نگری به جهان هستی دارند و از درک شهودی بالایی برخوردارند.
● آیا هوای ابری ما را غمگین می کند؟
بررسی‌ها نشان می دهد افزایش مدت زمان و شدت تابش نور آفتاب نقش موثری در افزایش رضایتمندی افراد دارد. در یک تحقیق معلوم شد افسردگی در فصل زمستان یکی از بیماری‌های شایع در میان ساکنان شمال اروپاست. همچنین بیش از ۵۰۰ هزار نفر از مردم انگلیس نیز به اختلالات عاطفی فصلی مبتلا می‌شوند که ابرهای کم‌ارتفاع و شب‌های طولانی زمستانی در ایجاد آن نقش مهمی دارند. آنها ساعات طولانی از شبانه‌روز را می‌خوابند، اما همواره احساس خستگی می‌کنند. بسیار تحرک‌پذیر و زودرنج بوده و در انجام امور روزانه و برقراری روابط اجتماعی با دیگران ناتوان هستند. این در حالی است که با افزایش طول روز شدت بیماری کاهش می یابد.
هیپوتالاموس بخشی از مغز است که نقش مهمی در کنترل اعمال حیاتی بدن دارد. این بخش از مغز توسط نور طبیعی از شبکیه چشم عبور می‌کند تحریک‌شده و اگر میزان نور ورودی به چشم کاهش پیدا کند، سرعت انجام اعمال حیاتی بدن نیز کاهش پیدا خواهد کرد که می تواند اختلال مذکور را توجیه کند. این تحقیق در پایان قرار گرفتن روزی حداقل ۲ ساعت در زیر تابش نور مصنوعی را روش موثری برای درمان این افراد پیشنهاد می کند.
▪ فشار هوا:
محققان اوکراینی ثابت کرده‌اند که نوسانات جوی فشار هوا منجر به ایجاد اختلال در فعالیت‌های ذهنی می شود که نتیجه آن کاهش تمرکز و عملکرد حافظه کوتاه‌مدت است.
▪ باد:
اغلب افراد نسبت به وزش باد احساس ناخوشایندی دارند. وزش دائمی باد یا وزش بادهای پر سروصدا، سبب افزایش خستگی و تحریک‌پذیری افراد می‌شود. اغلب از بادهای موسمی به عنوان بادهای ناخوشایند یاد می‌شود؛ چراکه وزش این نوع بادها معمولا سبب ایجاد اضطراب، فشارهای روانی، افسردگی و بی‌خوابی شبانه می‌شود. وقتی بادهای موسمی می‌وزند، دمای هوا در مدت زمانی کمتر از ۲ ساعت، ۱۵ درجه سانتی‌گراد کاهش می‌یابد.
وزش چنین بادهایی در مناطق کوهستانی سبب سقوط بهمن می‌شود. مطالعات انجام شده ارتباط میان وزش بادهای موسمی و افزایش تصادفات رانندگی و همچنین ارتکاب جرم و حتی اقدام به خودکشی در میان افراد را مورد تایید قرار داده است و به همین علت در اقدامات قانونی اغلب چنین عواملی نیز مدنظر قرار می‌گیرد.
اگرچه هنوز علت اصلی تاثیر وزش باد بر چنین رویدادهایی شناخته نشده است، اما بسیاری از محققان بر این باورند که بار الکتریکی هوا می‌تواند نقش مهمی داشته باشد. وقتی افراد در معرض هوای دارای بار منفی قرار می‌گیرند، احساس رضایت و خشنودی می‌کنند و این در حالی است که بادهای گرم مانند بادهای موسمی دارای بار الکتریکی مثبت هستند. امروزه ساختمان‌های مسکونی و اداری به گونه‌ای ساخته می‌شوند که در برابر هوا نفوذناپذیر هستند. سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی یون‌های منفی را از محیط خارج می‌کنند و فضای مناسبی رای برای جریان یافتن یون‌های مثبت در محیط اطراف ما به وجود می‌آورند که سبب بی‌حوصلگی ما می‌شود. از آنجا که امروزه به علت افزایش فشار کاری در خانه و محل کار کمتر وقت خود را در فضاهای باز سپری می‌کنیم، بنابراین سازگاری بدن در مقابل شرایط جوی و وضعیت آب و هوا نیز نسبت به گذشته به مراتب کاهش می‌یابد. اما اگر از این که معمولا پس از بارش باران از قدم زدن در هوای آزاد احساس آرامش می‌کنید، متعجب شده‌‌اید باید بدانید این پدیده روشی طبیعی برای تولید یون‌های مثبت در محیط است. بنابراین بهتر است پس از باران از منزل یا محل کار خود خارج شده و در چنین فضایی احساس رضایت و خشنودی را تجربه کنید.

دکتر مهرداد اخوان بهبهانی
هفته نامه سلامت فروردین ماه ۸۸