از سهمیه بندی بنزین تا معمای ترافیک تهران

به رغم گذشت حدود سه ماه از طرح سهمیه بندی بنزین به دلیل رفع نشدن معایب آن هنوز ابهامات زیادی در مقابل موفقیت این طرح وجود دارد. این در حالی است که از دیدگاه برخی منتقدان دولت نهم، اقتصاد ایران از تصمیمات غیر منطقی و شتاب زده سخت در عذاب است و هر روز اخبار متناقضی از اوضاع اقتصادی کشور منتشر می شود. درباره سهمیه بندی بنزین نیز دو گونه خبر منتشر می شود. یک نوع خبرهایی است که دولتی ها منتشر می کنند و حکایت از موفقیت طرح دارد و نوع دیگر خبرهایی است که کارشناسان با تجزیه و تحلیل فاکتورهای مختلف به آن دست یافته اند. از جمله مواردی که اخیرا کارشناسان به عنوان دلیل ناموفق بودن طرح به آن اشاره می کنند، ماجرای افزایش شدید ترافیک تهران است که نسبت به روزهای اول سهمیه بندی قابل مقایسه نیست. واقعیت این است که امروز ترافیک تهران را می توان به عنوان تابلویی از مصرف سوخت در بزرگ ترین و پر مصرف ترین شهر ایران دانست.
● سهمیه بندی، بی تاثیر بر ترافیک
هفته گذشته، معاون شهردار تهران در حالی از احتمال افزایش ترافیک تا پایان مهر ماه خبر داده است که پیش از این دولت احمدی نژاد و صدا و سیما مکررا ادعا کرده بودند پس از اجرای طرح سهمیه بندی، ترافیک شهر تهران به طرز محسوسی کاهش یافته است.
اگرچه این ادعا همواره با انکار مسوولان ترافیکی شهر مواجه شده بود، اما با این حال مسوولانی نظیر معاونت ترافیک شهرداری و راهنمایی و رانندگی، و خصوصا شهردار تهران، تصریح کرده بودند که برای درک میزان تاثیر واقعی سهمیه بندی بنزین بر ترافیک شهری باید منتظر اول مهر ماه و آغاز کار مدارس بود.
اکنون با آغاز فعالیت مدارس و تردد هر روزه دانش آموزان، مشخص شده است که ادعای تاثیر سهمیه بندی بر کاهش ترافیک، منطبق بر واقعیت نبوده و بلکه تصمیمات حساب نشده دولت احمدی نژاد نظیر تغییر ساعت کار ادارات و مدارس، باعث افزایش ترافیک در خیابان های شهر تهران هم شده است.
تشکری، معاون شهردار تهران نیز این موضوع را تایید کرد و با اشاره به تغییر ساعات اداری و وضعیت ترافیک گفت: «علت افزایش بار ترافیک در اولین روز مهرماه، نبود اختلاف ساعت، بین ساعات کاری ادارات، بازار و مراکز آموزشی و تجاری است و تغییر ساعت کاری ادارات ونزدیکی آن با ساعات کاری مراکز آموزشی موجب ایجاد ترافیک درسطح شهر از ساعت ۸ تا ۱۰ شده است.» وی در عین حال به در دست بررسی بودن تاثیرات میزان نامطلوب تصمیم دولت احمدی نژاد برای تغییر ساعات کار اشاره کرد و افزود: «هنوز موفق به کشف اختلاف معنادار بین ساعات توزیع ترافیک مراکز اداری با مراکز آموزشی نشدیم!»
این مسوول ترافیکی شهر تهران همچنین درباره اینکه «آیا سهمیه بندی بنزین تاثیری در کاهش حجم ترافیک شهر تهران داشته» به صراحت گفت: «چنین تغییری حاصل نشد. براساس آمارهایی که از مرداد ماه در اختیار داریم و با توجه به اینکه خروجی ۳۲۰ تقاطع با چراغ هوشمند راهنمایی و رانندگی سنجیده شده است، تنها پنج درصد کاهش بار ترافیک در سطح این مسیرها نسبت به سال گذشته گزارش شده است.»
● نارضایتی های مردم خلاف شعارمهرورزی است
در همین حال در رویدادی دیگر گزارش شده است که برخی نمایندگان مجلس مصمم هستند طرح فروش آزاد بنزین را به تصویب برسانند. هر چند این قانون وجود دارد اما نمایندگان تصمیم گرفته اند به صورت صریح تری دولت را موظف به ارائه بنزین خارج از چارچوب سهمیه بندی نیز کنند. چرا که آنان در انتخابات اسفند ماه جاری به شدت نیازمند آرای مردم هستند و سهمیه بندی بنزین یکی از مشکلاتی است که مردم درباره آن سوال می کنند.
منابع خبری گزارش می دهند، با گذشت چند ماه از طرح سهمیه بندی بنزین وهمچنین بروز نواقص ونارسایی های جانبی آن مانند خرید وفروش بنزین به قیمت های آزاد اما غیررسمی، نایب رییس کمیسیون اصل نود با انتقاد صریح ازدولت گفت سیاست های محمود احمدی نژاد خلاف شعارمهرورزی اوست.
علی عسگری اظهار داشت: «وقتی به گونه ای عمل می شود که با افزایش تورم، مردم دغدغه معیشت خود را دارند و مشکل نیازمندیهای اولیه مردم مانند مسکن، خوراک، پوشاک و... و هم اکنون نیز مسئله کمبود سوخت که یکی پس از دیگری، نارضایتی مردم را در پی دارد، در حقیقت خلاف شعار مهرورزی است.»
گفته می شود با نزدیک شدن به پایان مهلت کارت های صادر شده، قیمت بنزین آزاد نیزاعلام خواهد شد. مسوولان دولتی تاکنون گفته اند اعلام نرخ بنزین آزاد تاثیرات تورمی جدی دارد. با این وجود، نایب رییس کمیسیون اصل نود مجلس با انتقاد ازسیاست های دولت درزمینه سهمیه بندی بنزین گفت دولت باید پیش از سهمیه بندی، قیمت بنزین را اعلام می کرد: «اگر قبل از سهمیه بندی بنزین، نرخ آزاد نیز تعیین می شد، این نرخ تاثیر زیادی در افزایش تورم نداشت.» علی عسگری گفته است که مدیریت پروژه سهمیه بندی بنزین فاقد برنامه ریزی دقیق و ارزیابی است. به گفته نماینده مشهد مردم درتنگنای کمبود بنزین قراردارند: «بر اساس مصوبه مجلس اگر دولت اجازه واردات بنزین را به بخش خصوصی میداد و مالیات نیز اخذ میکرد، هم منبع درآمدی برای دولت بود و هم مردم در تنگنای کمبود بنزین قرار نمی گرفتند.»
نایب رییس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس همچنین اعلام ۱۰۰ لیتر بنزین «مهر» را فاقد توجیه کارشناسی دانسته وافزوده است که دولت در این زمینه ملتهب عمل می کند: «استفساریه مجلس دولت را ملزم می کند که هر چه سریع تر نرخ آزاد بنزین را اعلام کند و اگر همزمان با سهمیه بندی این امر صورت میگرفت، مسلما اثر تورمی آن کمتر بود.»
طی هفته های گذشته شکایت هایی درخصوص نحوه سهمیه بندی و عدم تناسب آن با نیازهای بخش هایی مانند کشاورزی و روستایی ابرازشده بود. درحالی که یکی از اهداف سهمیه بندی بنزین جلوگیری ازقاچاق سوخت به کشورهای همسایه بوده است، اما هم اکنون درشهرهای مرزی ایران و استان های غربی کشور، بنزین به عنوان یکی ازکالاهای اساسی در برخی فروشگاه ها به فروش می رسد. موضوعی که یکی از تبعات عدم اعلام بنزین به نرخ آزاد به شمار می رود. ظهور چنین پدیده ای با عوارض خاص خود ازجمله عرضه سوخت ناخالص همراه است. سودجویان برای منفعت بیشتر، بنزین را با گازوییل و نفت مخلوط می کنند. موضوعی که تاثیرات مخربی بر روی خودروهایی که ازچنین سوخت هایی مصرف می کنند دارد.
علی رغم وعده مسوولان برای کاهش سی درصدی درواردات بنزین به عنوان یکی از اهداف طرح سهمیه بندی، آژانس بین المللی انرژی(IEA) طی روزهای گذشته خبرداد طرح یاد شده تنها منجر به کاهش ۱۰ درصدی تقاضای ایران خواهد شد. مقامات دولتی پس از اعلام طرح سهمیه بندی به اشکال مختلف به صدور کارت های گوناگون و ایجادتبصره های مختلف برای استفاده بخش های مختلف ازجمله نهادهای دولتی وبنزین سفر پرداخته وهنوز گزارش دقیقی درخصوص نتایج دقیق طرح منتشر نکرده اند.
با این وجود این آژانس اعلام کرده که طرح سهمیه بندی بنزین در ایران که از ماه ژوئن سال جاری اجرایی شد، احتمالا در بهترین حالت تنها تقاضای بنزین را معادل ۱۰ درصد کاهش خواهد داد و پیش بینی های اولیه برای کاهش ۳۰ درصدی محقق نخواهد شد: «دولت ایران روزی که مصرف کنندگان باید با تاثیر کامل سهمیه بندی روبه رو شوند را به تعویق می اندازد و این درحالی است که هنوز قیمت فروش بنزین مازاد بر سهمیه مشخص نشده است; برخی گزارش ها حاکی از این است که این قیمت معادل شش هزار ریال خواهد بود (حدود ۷۲ سنت یا شش برابر قیمت بنزین سهمیه بندی) که این موضوع نیز هنوز از سوی مقام های رسمی ایران تایید نشده است.»
براساس این گزارش، ایران روزانه حدود ۷۵ میلیون لیتر سوخت مصرف می کند که از این میزان درحدود ۴۰ درصد از طریق واردات تامین می شود و سالانه ۱۰ درصد افزایش را نشان می دهد. این درحالی است که ایران قصد دارد در مرحله اول مصرف را به روزانه ۶۰ میلیون لیتر کاهش دهد.
به گزارش گلف نیوز، منابع بین المللی ماهانه درحدود ۲۱۰ هزار بشکه (۲۵ محموله) به ایران منتقل می کنند.
ازجمله دیگر پدیده هایی که طی چند ماه گذشته باعث به وجود آمدن اختلالاتی در سیستم حمل ونقل عمومی شده این است که برخی رانندگان تاکسی ترجیح می دهند به جای کار، به فروش بنزین روزانه خود اقدام کنند. این موضوع باعث شده تعداد تاکسی ها، که درحالت معمولی کمتر از میزان مورد نیاز حمل ونقل شهری است، کاهش پیدا کند و حمل ونقل شهری را با مشکلاتی مواجه کند.
● مصرف میلیون لیتری بنزین در دستگاه های دولتی
اما در حالی که رسانه ها خبر از افزایش ترافیک در تهران و بی اثر بودن سهمیه بندی بنزین می دهند، گزارش ها از رقابت شدید دستگاه های دولتی برای دریافت بنزین بیشتر حکایت دارد. در همین راستا شهرداری تهران خواستار دریافت «ماهیانه ۸۰۰ هزار لیتر بنزین مازاد» برای ارائه خدمات در این شهر شده و یک سایت خبری هم از قرار گرفتن «ماهانه ۳۰ میلیون لیتر بنزین» در اختیار استانداران خبر داده است.
در همین حال ستاد تبصره ۱۳ در یک اقدام آشکار تبلیغاتی، «تصمیم مهم دولت برای صرفه جویی در مصرف بنزین خودروهای دولتی» را بدین شرح اعلام کرد که دولت تصمیم گرفته است تمام خودروهای خود را ظرف سه ماه گازسوز کند. این در حالی است که به گفته یک کارشناس «چنین کاری بی شک غیرممکن است و با توجه به حضور نزدیک به دو میلیون خودروی شخصی در صف گازسوز شدن از سال گذشته، قطعا امکانات شرکت بهینه سازی مصرف سوخت دوگانه سوز، کفاف چنین تغییر بزرگی را نخواهد داد و این موضوع نیز به بایگانی شعارهای عمل نشده خواهد پیوست.»
● ۷۰ میلیون لیتر بنزین در اختیار استانداران
سایت خبری بازتاب چندی پیش «گم شدن هفتاد میلیون لیتر بنزین در مثلث برمودای استانداران» خبر داد و تصریح کرد: «بنا به تشخیص شخصی استانداران، ماهانه سی میلیون لیتر بنزین تحویل می شود تا طبق نظر آنان و بدون ضابطه ای مشخص توزیع شود. گروه های سیاسی و اجتماعی، مسوولان و مدیران از جمله کسانی هستند که از بنزین ویژه استانداران که علاوه بر سهمیه بنزین خودروهای دولتی و عمومی است، استفاده می کنند.»
این سایت محافظه کار بدون هیچ پرده پوشی، این خبر را در واکنش به خبرپراکنی رسانه های نزدیک به دولت نهم علیه مجلس هفتم درج کرده و نوشته است: «صداوسیما و برخی خبرگزاری ها و رسانه های حامی دولت جنجال بزرگی راجع به تحویل کمتر از شصت هزار لیتر بنزین به مجلس شورای اسلامی پدید آورده اند، ماهانه پانصد برابر این مقدار، بنزین به استانداران تحویل داده می شود تا طبق نظر آنان و بدون ضابطه ای مشخص توزیع شود.»
● سهمیه یارانه ای مصرف ۲۰ روز شهرداری
در همین حال مدیرعامل سازمان خدمات موتوری شهرداری تهران نیز اعلام کرد ۶۰۰ هزار لیتر بنزین مازادی که با یارانه دولت در اختیار شهرداری تهران قرار گرفته بود، ۱۰ الی ۱۲ روز دیگر به اتمام خواهد رسید. وی تصریح کرد: «بنزین مازادی که دولت به شهرداری تهران داد، فقط برای ۲۰ روز کافی بود و ۱۰ روز دیگر ماه را از سهمیه معمولی خودمان استفاده خواهیم کرد».
این مقام شهرداری تهران سپس اضافه کرد که شهرداری تهران به ماهیانه ۸۰۰ هزار لیتر بنزین نیاز دارد تا بتواند وظایف خدماتی خود را در سطح شهر تهران انجام دهد. وی گفت: «ما تقاضا کرده ایم که دولت این مقدار بنزین را برای شهرداری تامین کنند و در این زمینه در حال مذاکره با دولت هستیم». وی در نهایت تاکید کرد: «باید دوباره کارتها شارژ شود چرا که در غیر این صورت دچار بحران در جمع آوری زباله خواهیم شد.»
● سهمیه بندی بنزین دوام نمی آورد
در همین حال، سید عماد حسینی مخبر کمیسیون انرژی مجلس هفتم نیز اجرای طرح سهمیه بندی بنزین به شکل فعلی را ناموفق خواند و موفقیت در این عرصه را منوط به عرضه بنزین آزاد و اجرای قانون مجلس دانست. وی با تاکید بر اینکه «احساس می کنیم این نحو سهمیه بندی دوام نخواهدآورد»، اظهارداشت: «در حال حاضر برای برون رفت از این مشکل گازسوز کردن خودروها را مطرح می کنند که این مساله نیز تبعات خود را در آینده به جا می گذارد چون مطالبات مردم بالا خواهد رفت و ذخایر گاز نمی تواند این نیازها را پاسخگو باشد.»
وی سپس گفت: «پس از اختصاص سهمیه بنزین ۱۰۰ لیتر در ماه برای خودروهای شخصی، اضافه کردن به این مقدار به هر بهانه ای کارشناسی شده نیست و اثرات و تبعات منفی در جامعه به جا می گذارد. اعلام سهمیه اولیه یعنی ۱۰۰ لیتر برای هر ماه اثر تورمی خود را به جا گذاشته است بنابراین اعلام بنزین اضافه بر آن، آثار تورمی ایجاد شده را جبران نخواهد کرد بلکه مشکلاتی را نیز در سطح جامعه ایجاد می کند. نظر کمیسیون انرژی مجلس این است که اگر قرار است سهمیه ها اضافه شود، این اصلاح از ابتدای اعلام سهمیه برای هر ۶ ماه و در میزان سهمیه ها باشد; مثلا برای هر خودروی شخصی از ابتدا روزی ۴ یا ۴/۵ لیتر بنزین در روز اختصاص داده شود نه این که اول سهمیه کم داده شود و بعد به بهانه های مختلف اضافه شود».
به گفته نماینده مردم قروه در مجلس، این اقدام دولت و اضافه کردن سهمیه ها با توجه به عرضه نکردن بنزین آزاد و اجرا نشدن قانون مجلس نشان می دهد که ۱۰۰ لیتر بنزین برای هر ماه کافی نیست.
همچنین «رفعت بیات» عضو فراکسیون اکثریت مجلس از تهیه طرح دوفوریتی الزام دولت در اعلام قیمت بنزین آزاد خبر داد.
به گزارش آفتاب، نماینده زنجان در جمع خبرنگاران با بیان این که طرح مذکور تحویل هیات رئیسه مجلس شده است، گفت: براساس این طرح دولت موظف می شود تا ظرف ۱۵ روز قیمت آزاد بنزین را اعلام کند و براساس این طرح همچنین اگر مردم بنزین مازاد داشته باشند، می توانند آن را به دولت بفروشند.
بیات با اشاره به مشکلات مردم در تامین بنزین مازاد بر سهمیه اظهار داشت: تاکنون قیمت بنزین خودروهای دولتی به صورت شفاف مشخص نشده و همچنین نبود بنزین آزاد مشکلاتی را برای مردم به وجود آورده است.
نماینده زنجان هدف از تهیه این طرح را اجرای قانون ذکر کرد و یادآور شد: تبصره ۱۳ لایحه بودجه که بر سهمیه بندی عرضه بنزین آزاد تاکید دارد، متاسفانه دقیق اجرا نشده است.
بیات با بیان اینکه «قیمت بنزین آزاد در کشورهای خارج ۷۳۰ تومان است»، افزود: اگر دولت همین قیمت خریداری می کند، به مردم بفروشد، در واقع ارزی اضافه از کشور خارج نمی شود و دولت متضرر نمی شود.
این در حالی است که حمیدرضا حاجی بابایی عضو هیات رئیسه مجلس گفت: هیچ گونه طرحی درباره بنزین و الزام دولت به اعلام قیمت بنزین آزاد به هیات رئیسه تحویل نشده است.
حاجی بابایی در گفت وگو با خبرنگاران پارلمانی افزود: خانم بیات پیشنویس طرحی را به ما نشان دادند که ماده واحده نداشت. عضو هیات رئیسه مجلس گفت: هر طرحی پس از ارائه باید به اداره قوانین مجلس ارسال شود تا مورد بررسی قرار گیرد که قابلیت طرح در صحن علنی را داشته باشد.
اما نمی توان اشتباهات اصولگرایان را به همینجا محدود کرد، آنان دائم با تصمیمات اشتباه و خلق الساعه خود بر مشکلات مردم می افزایند. جالب هم این است که واقعا همه این اشتباهات را به خاطر جلب نظر مردم انجام می دهند اما متاسفانه این جناح اساسا نمی داند که با اقدامات کارشناسی و عاقلانه راحت تر می تواند نظر مردم را جلب کند.
● تداوم تصمیمات خلق الساعه
با آنکه رسانه های اصولگرا از ده روز پیش که تصمیم دولت احمدی نژاد مبنی بر کاهش ساعت کار ادارات، بانکها و مدارس در ماه رمضان اعلام شد، همچنان تا امروز از این تصمیم دفاع کرده و آن را باعث فراهم شدن امکان عبادت در جامعه می نامند، حداد عادل دوشنبه گذشته در نامه ای به احمدی نژاد کاهش ساعت کار را غیرقانونی دانست و خواستار بازگشت به روال قانونی قبلی شد.
در همین حال گزارش های رسمی حاکی از آن است که تغییر ساعت کار در هفته گذشته باعث تشدید ترافیک در خیابان های تهران شده است. نعمت اللهی، مدیرعامل شرکت کنترل و نظارت بر ترافیک شهرداری تهران از انتقال پیک ترافیک بسیار سنگین صبح روز تهران شنبه ۲۴ شهریور از ساعت ۳۰:۷ صبح به ۳۰:۸ خبر داد. این روز، نخستین روز کاری پس از آغاز ماه رمضان بود و علت افزایش بی سابقه ترافیک در آن، تغییر ساعات کار و همپوشانی دو پیک ترافیکی تجاری و اداری عنوان شد; اتفاقی که با آغاز کار مدارس و شروع رفت وآمدهای ۳ میلیون دانش آموز تهرانی، تشدید شد.
این در حالی است که با اجرای طرح سهمیه بندی بنزین، دولت نهم ادعا می کرد که میزان مصرف بنزین در کشور کاهش یافته و به تبع آن حجم ترافیک شهری نیز کاهش قابل توجهی داشته است. در حالی که تقریبا از یک ماه پس از اجرای این طرح، بسیاری از شهروندان شاهد بودند که ترافیک تهران و شهرهای بزرگ به وضع سابق بازگشته و بلکه در مواردی بدتر هم شده است. گزارش های رسانه ای نیز حاکی از آن بود میزان مصرف سرانه بنزین نسبت به قبل از سهمیه بندی، نه تنها کاهش نداشته، بلکه افزایش هم داشته است.
این ارزیابی، در گزارش یک مقام رسمی هم تایید شد. بر اساس گزارشی که مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ارایه کرده است، میزان مصرف بنزین کل کشور در مرداد امسال نسبت به مصرف بنزین در مدت مشابه در سال گذشته، بیش از ۲۰۰ میلیون لیتر افزایش داشته است. این مقام وزارت نفت، میزان مصرف بنزین در مرداد ماه سال گذشته را که طرح سهمیه بندی هنوز اجرا نشده بود، یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون لیتر بنزین، و در مردادماه امسال و با گذشت دو ماه از آغاز سهمیه بندی، یک میلیارد و ۹۰۶ میلیون و ۸۰۰ هزار لیتر اعلام کرد. بدین ترتیب اجرای طرح سهمیه بندی باعث افزایش بیش از ۲۰۰ میلیون لیتری مصرف ماهانه بنزین شده است که پیش بینی می شود در مهر ماه با توجه به التهاب ترافیکی ناشی از فعالیت مدارس و تردد دانش آموزان، از این هم فراتر برود. دولت نهم پیش از این ادعا کرده بود با اجرای سهمیه بندی، میزان مصرف روزانه به ۶۰ تا ۶۲ میلیون لیتر می رسد که به این ترتیب روزانه در مصرف ۲۰ میلیون لیتر بنزین صرفه جویی می شود.
با این اوصاف، اگر دولت در برابر نامه رئیس مجلس هفتم بایستد و از موضع خود در خصوص کاهش ساعات کار عقب نشینی نکند، از هم اکنون می توان حدس زد که روزهای مهر ماه امسال، از جمله بدترین روزهای خیابان های تهران از لحاظ شلوغی و ترافیک خواهد بود.
البته حداد عادل در نامه اش به احمدی نژاد که سایت «الف» متعلق به «احمد توکلی» نماینده شاخص اصولگرا آن را منتشر کرده است، اشاره ای به تبعات اجتماعی این تصمیم نکرده و دلیل درخواست برای لغو این تصمیم را ،غیر قانونی» بودن آن دانسته است. بر اساس گزارش این سایت، «هیات تطبیق مصوبات دولت با قوانین» که نهاد مشاور حقوقی رئیس مجلس معرفی شده است، «تصمیم دولت به کاهش ساعت کاری در ماه مبارک را خلاف مصوبه شورای انقلاب در سال ۱۳۵۹ مبنی بر هماهنگی ساعات کار کارمندان و کارگران و تصویب آن به میزان ۴۴ ساعت در هفته دانست.»

نویسنده : بهداد مهرباور

منبع : روزنامه مردم سالاری