موسیقی و رقص ایلی

موسیقی طوایف تركمن ریشه در موسیقی اقوام ترك زبان دارد كه در فرهنگ تركی روزگار بعد از اسلام با نام «اوزان» عجین شده است. اوزان‌ها پایه‌گذار و آفریننده همه‌ آثار بنیادی موسیقی ترك‌زبانان هستند. به عبارت دیگر اوزان‌ها سوگ، شادی و رزم و بزم انسان‌ها را با واژگاهی ساده و آهنگ‌هایی موزون و دلنشین بیان می‌داشتند. نامدارترین اوزان در فرهنگ تركی روزگار پس از اسلام، شخصیتی به نام «غورقودآتا» یا «دده‌قورقود» است. امروز نسل بعدی اوزان‌ها را در آذربایجان «عاشیق» و در بین طوایف تركمن، «یاغشی» یا «بخشی» می‌‌نامند.
بخش تركمن در همه جا با دو تار و آواز خود، در عروسی او جشن و سرور ایل، از تاریخ حماسه بار قوم خود با غرور و استواری سخن می‌‌گوید خود را شریك و غم‌ها و شادی‌های ایل می‌‌داند.
تعداد نغمه‌های موسیقی تركمن حدود 500 آهنگ است كه براساس چهار مقام اصلی «مخمس»، «تشنید»، «غئویق‌لار» و «نوایی» یا تیره‌های خاص قابل اجرایند. این چهار سبك را می‌‌توان به صورت «گرگان‌یولی» كه نسبت به سایر شیوه‌ها ساده‌تر است و از شیوه گرگان یولی بیشتر است، «ماری یولی» و «خیوه یولی» نام برد.
متن آوازهای تركمنی نیز به دو دسته تقسیم می‌شود. دسته اول شامل داستانهای منثور و منظوم از قبیل «زهره و طاهر»، «غریب و شاه‌صنم» «زین‌العرب»، «صیاد و همراه»، «یوسف و احمد»، «كوراوغلی» و ... است كه متن این داستانها به زبان تركی و با داستانهای اجرا شده توسط عاشیق‌های آذربایجانی یكسان است. دسته دوم شعرها، برگرفته از شاعران كلاسیك تركمن چون «فحتومقلی فراغی»، «قربان‌ دردی ذیلی»، «آناقلیچ ماتابی»، «ملانفس»، «مسكن قلیچ» و ... است.
هرچند هنر رقص به اندازه موسیقی تركمن در میان طوایف تركمن رواج ندارد، ولی رقص‌های موجود نیز كه عمدتاً در مراسم جشن و سرور اجرا می‌شود بیان موزون تاریخ قوقی و روحیه جنگاور و مبارزه تركمن‌هاست كه وقتی با پوشش بومی مردان ایل اجرا می‌شود، صحنه‌های به یادماندنی را می‌آفریند.