مهارتهای عبور از رودخانه

● عبور از رودخانه
دسترسی به كوهستان و قله‌های سر به فاك كشیده یا به عبارت بهتر كوهپیمایی در هر كشوری اغلب با عبور از زمین‌های كم ارتفاع، دره‌ها، خط القعرها همراه است و طبیعتاً در این گذرگاه‌ها، رودخانه‌ها نقش حساسی در دسترسی به این مناطق دارند.
بررسی مسیر، شیب، شدت جریان آب رودخانه، پل‌های موقت محلی، پیچ و خم رودخانه و نحوه عبور از آنها مواردی است كه باید با دقت و هماهنگ با تعداد و قدرت و كارایی اعضای گروه به سرپرستی فردی شایسته انجام گیرد تا برنامه مورد نظر با موفقیت به پایان رسد. توجه داشته باشید اجرای برنامه موفق فقط رسیدن به مقصد نیست بلكه برگشتن به سلامت به مبداء نیز مورد نظر است. در این مقاله تحت عنوان «مهارت اولیه» خلاصه‌ای از نحوه عبور از رودخانه ارایه می‌شود.
هنگام بارش شدید باران، جریان رودخانه‌ها قوی‌تر شده و می‌توانند مشكلات بسیار زیادی برای كوه‌پیمایان و افرادی كه برای طبیعت گردی به كوهستان می‌روند، فراهم آورند.
عبور از جریان شدید رودخانه‌ها می‌تواند مشكلاتی فراتر از خیس شدن كفش یا لباس و حتی لغزیدن پا و افتادن در آب را ایجاد نمایند. راه حل اصولی اجتناب از برخورد با این نوع جریان‌های شدید، هنگام كوه‌پیمایی و اجرای برنامه‌های گلگشت است. دقت در برنامه‌ریزی همراه با بررسی دقیق وضعیت و موانع طبیعی تقریباً‌ می‌تواند از مواجهه با مشكلات و بروز حوادث جلوگیری نماید. در هر حال جاری شدن سیل در رودخانه‌های محلی همیشه قابل پیش‌بینی نیست و گاهی نیز عبور از مسیر رودخانه‌ها الزامی است.
جریان شدید رودخانه‌ها دارای قدرت بالقوه زیادی است و عبور از آن نیاز به مهارت دارد. در صورت نداشتن مهارت‌های اولیه، بروز مشكلات قطعی خواهد بود.
آب رودخانه‌ها سرد و كف آنها لغزنده و ناهموار و پوشیده از سنگ‌هایی با ابعاد مختلف است. هر كدام از موانع موجود در مسیر جریان آب مانند درختها، آبشارها، سنگ‌های بسیار بزرگ كه آب از روی آنها و یا از كنار آنها عبور می‌كند می‌تواند برای شخصی كه هنگام عبور از رودخانه پایش لغزیده و در داخل آب افتاده است خطرناك و حتی كشنده باشد. وسایل و ابزار آلات كوه‌نوردی برای عبور از آب‌های جاری رودخانه ساخته نشده‌اند و معمولاً‌ این وسایل هنگام عبور از رودخانه‌ها بیشتر بازدارنده و مشكل‌ساز هستند تا كمك كننده.
اگر هنگام عبور از رودخانه كاری اشتباه صورت پذیرد، می‌تواند مشكلات بسیار جدی برای اعضای گروه بوجود آورد؛‌ پخش و پراكنده شدن اعضای گروه و قطع ارتباط با یكدیگر و ابتلای بعضی از اعضای گروه به بیماری هیپوترمی، افتادن و مفقود شدن .وسایل در آب به هنگام عبور از آب، مجروح شدن اعضای گروه در اثر برخورد آنها با موانعی كه در مسیر رودخانه وجود دارد و غیره از این دست مشكلات است.
● انتخاب محل عبور از رودخانه
اگر انتخاب جایگزینی برای عبور از جریان خروشان رودخانه وجود نداشته باشد مانند عبور از روی پل‌های دایم یا موقت و شما مجبور هستید از رودخانه عبور كنید. در اینصورت انتخاب محل عبور باید با دقت و توجه به دو مورد مهم یعنی نقطه عبور و جریان پایین دست مسیر رودخانه باشد. محل عبور افراد بومی و یا محلی كه افراد كمتری ممكن است در آن مسیر بلغزند؛ مناسب‌ترین محل و نقطه عبور، جایی است كه جریان آب كم عمق و آهسته می‌شود. مسیرهای كم عرض، زمان عبور از آب را كاهش می‌دهند و ارتباط بین افراد را قابل اجرا و عملی‌تر می‌سازد. ولی شدت جریان بیشتری دارند. بستر تقریباً‌ آرام و یكنواخت رودخانه هیچ نقاط مشكوك و گودی‌های ناشناخته نخواهد داشت. متاسفانه معیارهای فوق اغلب منحصر به شرایط خاص می‌باشد. مثلاً‌ گاهی در مسیرهای تنگ، آب رودخانه شتاب بیشتری دارد و برای عبور از آن مشكلات مختلف ایجاد می‌كند. در هر حال حتی از مسافت دور نیز می‌توان مسیر مناسب برای عبور از رودخانه را تشخیص داد.
عموماً باید از عبور در پیچ و خم رودخانه اجتناب نمود زیرا جریان آب در كناره‌های مسیر رودخانه فرورفتگی‌هایی را ایجاد كرده و سبب فرسایش و برش‌های ناهماهنگ شده است بطوری‌كه جریان در داخل فرورفتگی‌ها آرام و در قسمت‌های بیرونی آن شتاب پیدا می‌كند و با سرعت عبور می‌نماید. هنگام عبور در امتداد مسیر آب باید مراقب درخت‌ها، كنده درخت‌های كنده شده و شناور در آب، خرده آشغال‌های جمع شده در نقاط ساكن مسیر بود چراكه می‌توانند مشكل‌ساز و خطرآفرین باشند. توجه به شاخه‌های بزرگ و كوچك درختان كه می‌توانند نقش یك صافی را ایفا كنند و آب از میان آنها عبور می‌كند ولی شخص شناور را به زیر آب فرو می‌برند، لازم است. حتی در زمانی كه هیچ مشكل و خطری در مسیر عبور آب به نظر نمی‌رسد. علاوه بر موارد ذكر شده،‌ ممكن است موارد دیگری نیز وجود داشته باشد كه عبور از رودخانه را مشكل و خطرساز نماید مانند شتاب جریان آب كه در بعضی از مكان‌ها به‌علت موقعیت زمین و گودی‌های ناشناخته شتاب داشته و سبب افزایش سرعت آب می‌شود.
● آماده‌سازی برای عبور از رودخانه:
تمام وظایف و نقش‌ها را در یك گروه باید برای اعضا بسیار روشن و مفهوم باشد. هماهنگ كننده باید قبل از عبور از رودخانه مكان آرامی پبدا كند و در آنجا برای اعضای گروه وظایف و نقش هریك را توضیح دهد، این عمل حتی برای اعضای گروه‌هایی كه تصادفاً گرد هم جمع شده‌اند نیز انجام شود. یكی از اعضای گروه باید نقش یا وظیفه هماهنگ‌كننده را داشته باشد و موقعیت‌ها و شرایط خطر را برای دیگران بطور جدی توضیح دهد تا هنگام بروز مشكلات از ایجاد سوء تفاهم‌ها و تشتت تصمیم‌گیری‌ها جلوگیری شود. قبل از اقدام به عبور از رودخانه باید پوشاك مناسب و لازم درنظر گرفته و پوشیده شود. تسمه كوله پشتی باید شل شود، سگك‌های تسمه‌های سینه و قسمت پایین كوله هر دو باز شوند.
حال اگر شخصی هنگام عبور از رودخانه بلغزد و در آب افتد، كوله می‌تواند مهره‌های پشت و ستون فقرات را حفاظت كند و اگر كوله از جنس پولیستر یا ضد آب باشد شناور می‌شود و می‌تواند برای شخص كمك خوبی باشد. هرگز نباید كفش یا چكمه‌ها را بدون جوراب پوشید. پوشیدن جوراب خیس نامناسب است ولی تهدیدكننده نیست. شلوارهای گشاد مانند شلوار كردی یا شلوارهای گشاد محلی مانع حركت مناسب می‌شود ولی گتر می‌تواند اینچنین شلوارها را در وضعیت مناسب نگه دارد. در بعضی از موارد مشاهده شده‌است كه افراد گروه حتی با دمپایی یا كفش‌هایی نظیر آن اقدام به عبور از رودخانه می‌كنند، این نوع كفش‌ها شرایط لغزندگی شخص روی سنگ‌های صیقلی كف رودخانه را افزایش می‌دهد. توصیه می‌شود پای برهنه از رودخانه عبور نكنید زیرا در كف رودخانه ممكن است اشیاء تیز و برنده وجود داشته باشد و سبب بریدگی كف پا و ایجاد جراحت‌های عمیق و عدم توانایی شخص برای ادامه برنامه بشود.
● روش و تكنیك عبور از رودخانه
اصل بر این است كه انتخاب هر نوع روش برای عبور از رودخانه باید همراه با جرأت و جسارت باشد. لغزش پا بزرگترین خطر هنگام عبور از رودخانه است و اگر شخص هنگام گذر از رودخانه به پشت بیفتد در حالیكه پایش در میان دوقطعه سنگ بزرگ گیر كرده باشد، فشار و جریان آب می‌تواند سر او را به زیر آب فرو برده و در همان جا نگه داشته و او را خفه كند. هنگام حركت باید پاها روبه جریان بالای مسیر آب قرار گیرد و باید با دقت و اطمینان قدم‌ها را در جای محكم قرار داد. اگر شخص در امتداد جریان آب بلغزد مطمئن‌ترین روش شناوری در آب آن است كه پاهای خود را در امتداد جریان آب و رو به بالا قرار داده تا بتواند بدن را محافظت و از غلتیدن در آب جلوگیری كند. ضمناً در همین فرصت دیگر اعضای گروه نیز باید به سرعت به پایین دست رودخانه رفته تا بتوانند به او كمك كنند. یكی از مناسب‌ترین روش‌ها، ارائه چوب‌دست كوهنوردی یا چوب‌دست بلند به شخص شناور در آب است تا او بتواند آن را آسان‌تر بگیرد. این روش شانس نجات او را زیاد می‌كند.
● عبور شخص تنها از رودخانه
زمانی پیش می‌آید كه شخص مجبور است به تنهایی از رودخانه عبور كند، در این صورت تنها شانس او استفاده از چوب‌دست‌ها برای حمایت و عبوری مطمئن است. (دو چوب‌دست كوهنوردی یا یك یا دو چوب بلند و محكم) زمانی كه بر چوب‌دست‌ها تكیه می‌كنید، باید رو به جریان بالا دست آب باشید و در هر زمان فقط یك نقطه از چهار نقطه تكیه‌گاه خود را حركت دهید. نظیر همان اصلی كه در سنگ‌نوردی نیز رعایت می‌شود. یك پا را در جهت حركت رودخانه یا پایین‌تر از پای دیگر قرار دهید. شبیه حركت خرچنگ در زیر آب یعنی كمی مورب و كمی مستقیم به جلو، ضمناً موقعیت بدن باید كمی نیم‌رخ یا مورب در مقابل نیروی جریان آب باشد و با این عمل می‌توان فشار جریان آب بر سطح بدن را تا حد ممكن كاهش داد. هنگام حركت، پا باید تقریباً‌ به شكل كشیدن بر زمین باشد، شبیه به جستجو برای یافتن محلی خوب و مناسب برای قرار دادن پا، البته امتیاز تنها عبور كردن در آن است كه فرد برای عبور دیگران و مراقبت از آنها انرژی از دست نمی‌دهد ولی در مقابل، امكان حمایت از سوی دیگران هم برای او وجود ندارد.
● عبور گروهی از رودخانه
هنگام عبور چند نفر از رودخانه اعضای گروه باید روشی را درنظر گیرند كه همراه با حمایت متقابل باشد. در هر حال هرچه تعداد بیشتری در یك زمان در آب قرار گیرند امكان حمایت افراد از یكدیگر نیز بیشتر خواهد بود. هنگام عبور گروهی از آب تا آنجا كه ممكن است ضمن آنكه در یك خط حركت می‌كنید، نسبت به جریان آب، سطح برخورد كوچكی ایجاد كنید. در این روش شخص راهنما یا جلودار بوسیلهٔ نفرات پشت‌سر حمایت می‌شود و این عمل تسلسل‌وار تا انتهای گروه ادامه می‌یابد. نفر پشت‌سر باید دست‌های خود را بر شانه یا باسن نفر جلویی قرار داده و با فشار دادن به پایین موقعیت او را در آب بیشتر تثبیت كند. این عمل امكان لغزش در امتداد جریان آب را كم می‌كند. چرخش‌های كوچك آب كه بوسیلهٔ نفر جلویی ایجاد می‌شود نشانه كاهش فشار آب بر اعضای پشت سر است.
● حركت گروه به شكل گوه یا سه گوش:
در این روش بزرگ‌ترین و قوی‌ترین فرد در نوك و رأس این مثلث قرار می‌گیرد در جایی كه می‌تواند چرخش‌های كوچك آب در پشت سر خود ایجاد كند تا دیگر اعضای گروه از نیروی اصلی فشار آب در امان بوده و بتوانند تقریباً در ایمنی لازم از رودخانه عبور كنند. در این روش عبور از رودخانه، حداقل اعضا باید سه نفر باشند. (شكل ۲) در صورت حضور سرپرست رسمی در گروه بهتر است سرپرست گروه به همراه هر گروه سه نفره مسیر را طی كند. البته این به‌شرطی است كه امكان بازگشت یك نفر وجود داشته باشد و خطری متوجه سرپرست نشود. عبور از رودخانه بدون آنكه تمامی لباس‌ها خیس شود شرط احتیاط اولیه و روش خوبی است به شرط آنكه همگی اعضای گروه به وظیفه خود به‌خوبی آگاه باشند.
● استفاده از طناب:
استفاده از طناب آخرین چاره برای عبور از رودخانه است. زیرا اگر طناب بصورت نامناسب استفاده شود امكان غرق شدن شخص در آب زیاد است. در بررسی روش‌های مختلف عبور از رودخانه‌ها نشان می‌دهد كه ایمنی عبور از رودخانه با استفاده از طناب اغلب مبهم است. روش طناب نسبت به دو روش مثلثی (گوه‌ای) و مورب (زیگزاگ) كاربرد كمتری دارد.
▪ با توجه به مطالب فوق آیا عبور از رودخانه الزامی است؟ باید توجه داشت كه عبور از رودخانه همراه با مشكلات و گاهی خطرناك است. تصمیم عبور از آن هنگام اجرای برنامه بسیار مهم است. زیرا تصمیم‌گیری نسنجیده سبب عدم موفقیت برنامه و پراكنده شدن افراد گروه می‌شود بنابراین باید روش جایگزین همیشه مدنظر باشد.
▪ آیا عبور از رودخانه راه حل نهایی است یا با طولانی‌تر كردن مسیر می‌توان به راه مطمئن‌تر نیز دسترسی پیدا كرد. اگر در استفاده از روش جایگزین نیاز به طی مسافت بیشتر ولی مطمئن و ایمنی است، آن را انتخاب كنید.
عبور از پل همیشه راه حل مطمئن و ارزشمندی است حتی اگر همراه با یك راهپیمایی طولانی باشد. قبل از اجرای برنامه محل پل‌ها را از روی نقشه محلی بررسی كنید. در صورت امكان از افراد محلی سئوال كنید و هنگام اجرای برنامه بررسی‌های لازم را به عمل آورید. برای اینكار می‌توانید با اعزام یك یا دو نفر در مسیرهای بالادست و پایین دست رودخانه به منظور شناسایی، پل‌های محلی و یا محل مناسب برای عبور را بیابید. جریان‌های رودخانه در كوهستان همیشه همراه با ریزش‌های تند و بلند است و حتی در طی روز جریان آب رودخانه‌ها در بعدازظهر تندتر از صبح زود یا اوایل صبح است.
لذا در مواردی كه مجبور به عبور از رودخانه هستید توجه داشته باشید پس از بارش باران و اوایل غروب مواجه با جریان شدید رودخانه خواهید شد و اگر تصمیم به برپایی اردو دارید توصیه می‌شود صبر كنید و حتی اردوی موقت برپا كنید تا زمان مناسب فرا رسد و یا روش بهتری برای عبور از رودخانه پیدا كنید.
● وقتی می‌خواهید روش جایگزین انتخاب كنید به نقشه نگاه كنید و تمامی موارد مربوط به : امكان عبور از پل‌ها، نقاط قابل دسترسی به محل عبور مناسب، چند شاخه شدن رودخانه، شاخه‌ها و انشعابات كوچك رودخانه، مكان‌هایی از رودخانه كه امكان كاهش شدت جریان آب موجود است را ارزیابی كنید. سرعت جریان آب در محل‌های ورود به دریاچه‌ها و حتی اگر سطح دریاچه كم‌عمق باشد از محل خروج آب می‌توان با احتیاط عبور كرد.

فصلنامه كوه شماره ۴۵ سال دوازدهم زمستان ۱۳۸۵
ترجمه :وارطان زاكاریان
منبع : مجله سامیت، سال ۲۰۰۶

منبع : موج پیشرو