فضاهای روستایی ویژه ، استان زنجان

مناطق روستایی استان، صرف‌نظر از قدمت تاریخی و آثار تاریخی متعدد و شگفت، از نظر نحوه استقرار نیز جالب‌توجه می‌باشند. روستاهای استان در اشكال دشتی، میان‌كوهی و كوهپایه‌ای پدید آمده‌اند و به لحاظ همسایگی با بلندی‌‌ها و دشت‌‌ها كه چشم‌اندازهای طبیعی و زیبای فرح‌بخشی را در فصل‌های مناسب سال به نمایش می‌گذارند، دارای ارزش‌های جهانگردی می‌باشند.
برخی از روستاهای استان زنجان، ‌آثار تاریخی و باستانی ویژه منحصر به‌فردی را كه ارزش‌های فرهنگی و تاریخی دارند، در خود جای داده‌اند : روستای گرماب در بخش افشار، یكی از زیباترین غارهای جهان به نام «كتله‌خور» را در كنار خود جای داده است؛ روستای شاه‌‌نشین از توابع دهستان طارم علیا جایگاه غار شگفت و زیبای «خرمنه‌سر» است؛ روستای حاج‌ارش از توابع زنجان، غار تاریخی «گلجیك» را در خود جای داده است؛ و روستای ویر از توابع سلطانیه، مجموعه غارهای «داش‌كسن» را در كنار خود دارد.
در استان زنجان، علاوه بر فضاهای روستایی ویژ‌ه، جلوه‌های زندگی عشایری نیز با رفتارهای اجتماعی ویژه آن، شیوه زیست، نوع پوشش، و فرهنگ كوچ، جالب‌توجه است و برای هر تازه‌واردی جذاب و دیدنی است. طایفه‌‌ها و ایل‌های استان زنجان عبارت‌اند از : كرد، لر، شاهسون بغدادی و خمسه. این عشایر. علی‌رغم شباهت‌های بسیاری كه در نوع زندگی اجتماعی و فرهنگی با یك‌دیگر دارند، از ویژگی‌های خاص طایفه‌ای نیز برخوردارند. طایفه‌های كرد و لرد شامل ایل‌های چگینی، غیاثوند، كاكاوند، رشوند، جلیلوند، مافی، بهتویی، باجلان، كرمانی و كلهر؛ طایفه شاهسون بغدادی شامل سه ایل لك، آروخلو و افشار، و ایلات خمسه شامل دو ایل دوویران و افشار است كه عرصه هر ایل را می‌توان با فرهنگ زیست و مراسم ویژه طایفه‌ای آن مرزبندی كرد و به عرصه‌ای برای جذب ایرانگردان و جهانگردان تبدیل كرد.
مهم‌ترین روستاهای استان زنجان كه دارای اهمیت تاریخی و سیاحتی هستند، عبارت‌اند از :