تهلیل

تهلیل گفتن ”لٰا اِلٰهَ اِلَّا اللهُ “ است که کلمه توحید می‌باشد، یعنی خدائی جز خدای یگانه نیست.
تهلیل سه مرحله دارد: تهلیل تکوینی، تهلیل اعتقادی، تهلیل لفظی.
تهلیل لفظی یعنی گفتن ”لٰا اِلٰهَ اِلَّا اللهُ “ و یا هر لفظ دیگری که به این معنی دلالت کند.
تهلیل اعتقادی، ایمان و اعتقاد قلبی به وحدانیّت خداوند متعال است.
تهلیل تکوینی، دلالت ذات موجودات به وجود خدای یگانه و شهادت آنها به وحدانیّت اوست
”وَفی کُلِّ شَیْءٍ لَهُ ٰایَهٌٔ تَدُلُّ عَلیٰ اَنَّهُ واحِدٌ “
سرتاسر قرآن کریم دعوت به خدای یگانه است، ولی سوره اخلاص سمبل توحید است.
خود تهلیل نیز در حدود هفتاد مورد با اسم جلاله و یا سایر اسماء الله ذکر شده است.
ضد تهلیل شرک است که انکار وحدانیّت خداست بزرگترین گناه و یگانه گناه نابخشودنی در قرآن معرفی شد. تفاوت تهلیل با توحید به اصطلاح علمی تفاوت مقام اثبات با مقام ثبوت است، و به عبارت روشن‌تر توحید معنی و محتوای تهلیل و حقیقتی است که تهلیل از آن حکایت می‌کند.
بنابراین دارای مراحلی است که برای توحید موجود است.
▪ برخی از مراحل توحید چنانچه از آیات قرآن کریم استفاده می‌شود بدین‌قرار است:
۱) توحید در خالقیت
(قُلِ اللهُ خٰالِقُ کُلِّ شَیْءٍ ) (سورهٔ رعد، آیهٔ ۱۷)
۲) توحید در رازقیت
(هَلْ مِنْ خٰالِقٍ غَیْرُاللهِ یَرْزُقْکُمْ مِنَ السَّمٰاءِ وَاْلاَرْضِ ) (سورهٔ فاطر، آیهٔ ۳)
۳) توحید در ربوبیّت تکوینی (تدبیر)
(وَ مَنْ یُدَبِّرُ اْلاَمْرَ فَسَیَقُولُونَ اللهُ ) (سورهٔ یونس، آیهٔ ۳۱)
۴) توحید در ربوبیّت تشریعی (قانون‌گذاری و حاکمیت)
(اِنِ الْحُکْمُ اِلّا لِلهِ) (سورهٔ یوسف، آیهٔ ۴۰)
۵) توحید در مالکیت
(اَلَّذی لَهُ مُلْکُ السَّمٰاواتِ وَاْلاَرْضِ وَلَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَلَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فِی الْمُلْکِ ) (سورهٔ فرقان، آیهٔ ۲)
توضیح: مالکیتی که به خدا اختصاص دارد مالکیت بالذات و بالاصاله است، و مالکیت دیگران بالتبع و بالعرض است که خدا به آنها می‌دهد.
چنانچه می‌فرماید:
(وَاللهُ یُؤْتی مُلْکَهُ مَنْ یَشٰاءُ ) (سورهٔ بقره، آیهٔ ۲۴۷)
۶) توحید در استعانت
(اِیّٰاکَ نَعْبُدُ وَ اِیّٰاکَ نَسْتَعینُ ) (سورهٔ حمد، آیهٔ ۴)
توضیح: طبق قواعد عربی که تقدیم مفعول بر فعل افادۀ حصر می‌کند آیه استعانت و طلب یاری را به خدا منحصر کرده و جز ذات خداوند قادر را برای استعانت و طلب یاری بالاصالهٔ صالح نمی‌داند.
۷) توحید در توکل
(قُلْ حَسْبِیَ اللهُ عَلَیْهِ یَتَوَکَّلُ الْمُتَوَکِّلوُنَ ) (سورهٔ زمر، آیهٔ ۳۸)
۸) توحید در رجاء
(بِیَدِکَ الْخَیْرُ اِنَّکَ عَلیٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ ) (سورهٔ آل‌عمران، آیهٔ ۲۶)
۹) توحید در خوف
همانا شیطان از دوستان خود (مردم را) می‌ترساند شما از آنان نترسید از خدا بترسید اگر ایمان دارید.
(اِنَّمٰا ذٰلِکُم الشَّیْطٰانُ یُخَوِّفُ اَوْلِیٰائَهُ فَلٰا تَخٰافُوهُمْ وَ خٰافُونِ اِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ ) (سورهٔ آل‌عمران، آیهٔ ۱۷۵)
۱۰) توحید در شدت محبت
گروهی از مردم جز خدای (برای وی) شرکاء اتخاذ می‌کنند که آنها را همانند خدا دوست دارند.
(وَ مِنَ النّٰاسِ مَنْ یَتَّخِذُ مِنْ دُونِ‌ اللهِ اَنْدٰاداً یُحِبُّونَهُمْ کَحُبِّ اللهِ ) (سورهٔ بقره، آیهٔ ۱۶۵)
آیا نمی‌بینی که خدا چگونه مثل زده کلمهٔ پاک همانند درخت پاک است که ریشهٔ آن استوار و شاخهٔ آن در آسمان است و همیشه به اذن پروردگار خود میوه می‌دهد.
(اَلَمْ تَرَ کَیْفَ ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً کَلِمَهًٔ طَبّیَهًٔ کَشَجَرَهٍٔ طَبّیَهٍٔ اَصْلُهٰا ثٰابِتُ وَ فَرْعُهٰا فِی السَّمٰاءِ تُؤْتی اُکُلَهٰا کُلَّ حینٍ بِاِذْنِ رَبِّهٰا وَیَضْرِبُ اللهُ اْلاَمْثالَ لِلنّٰاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ وَ مَثَلُ کَلِمَهٍٔ خَبیثهٍٔ کَشَجَرِهٍٔ خَبیثَهٍٔ اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ اْلاَرْضِ مٰالَهٰا مِنْ قَرٰارٍ ) (سورهٔ ابراهیم، آیات ۲۴ تا ۲۶)
خدا به مردم مثل می‌زند شاید که تذکر یابند. و مثل کلمهٔ ناپاک مانند درخت ناپاک است از روی زمین قطع شده و قرار ندارد.
▪ تفسیر: کلمهٔ ”طیّبه“ به کلمهٔ توحید و کلمهٔ ”خبیثه“ به کلمهٔ شرکت تفسیر شده. و اگر منحصر در آنها هم نباشد آن‌دو برترین مصداق کلمهٔ طیّبه و کلمهٔ خبیثه هستند.