تلسکوپ فضایی هابل: پایان یک دوران

● اوج آسمان ها
ایده ی هابل، به ١٩٦٢، زمانی كه آكادمی ملی علوم ایالات متحده، پیشنهاد ساخت یك تلسكوپ فضایی عظیم را داد، بر می گردد. ساخت و پرداخت چنان تلسكوپی، در تمام طول دهه ی ٧٠ و ٨٠ ادامه یافت و هابل بالاخره در ١٩٩٠ روانه ی ماموریت شد. یك تلسكوپ ٤/٢ متری بازتابی كه از طول موج های ماوراء بنفش تا مادون قرمز نزدیك قدرت آشكار سازی داشته و در ارتفاع ٦٠٠ كیلومتری سطح زمین، قرار دارد.
طراحی هابل ساده و مدولار بوده، بدین معنی كه قابلیت نصب تجهیزات جدید، به موازات پیشرفت فن آوری را خواهد داشت. هابل از سرویس های منظم در هر چند سال یكبار بهره مند بود و فضانوردان تجهیزات جدید را بر روی آن نصب و تجهیزات معیوب را از آن جدا می كردند.
البته، نخستین تصاویر ارسالی از هابل، خارج از وضوح بودند و این دلیل نخستین ماموریت جهت تصحیح یك آینه ی ناهمخط آن در ١٩٩٣ بود. پس از این تصحیح، هابل، سخت كوشانه عكس های فضاهای دور دست را ارسال كرده كه به پژوهشگران در مطالعه ی فضای دوردست، تشكیل ستارگان و سیاهچاله ها كمك كرده است.
به عنوان مثال، تصویر های ١٩٩٥ سحابی عقاب، از معروف ترین تصویر های فضای دوردست گرفته شده هستند و نشان می دهند كه ستارگان در كجا و چگونه متولد می شوند. به علاوه، رازگشایی ١٩٩٦ از «عرصه ی دوردست» ، (شكل ٤) به ما این اجازه را داد كه در زمان، ١٠ میلیارد سال عقب برویم و ١٥٠٠ كهكشان را در مراحل مختلف تكامل مطالعه نماییم. در واقع، هابل تنها در چند سال اخیر، موفق به ثبت تصویر هایی از دورترین كهكشان ها یی كه تا امروز كشف شده اند، شده است.
تا قبل از توسعه ی فن آوری «عرصه ی فوق دوردست هابل(HUDF) » این كهكشان ها كم نور تر از آن بودند كه قابل دیدن باشند. به هر حال با این فن آوری فوق دوردست جدید، هابل قادر است تا ٣٠٠ میلیون سال پس از انفجار بزرگ، در زمان به عقب برگردد؛ زمانی كه منجمین آن را به نام «دوره تیرگی» كیهان، كه مقارن با مراحل اولیه ی تشكیل كهكشان ها است، می شناسند.
ارسال گاه به گاه تصاویری اینچنین ، هابل را به چنان درجه ای از اهمیت در مطالعه ی فضای دوردست رساند. در حدود ٢٧٠٠ مقاله ی منتشر شده، از داده های جمع آوری شده توسط هابل استفاده كرده اند.
آدام ری یس ، یك پژوهشگر ابرنواختر ها در مؤسسه ی علمی تلسكوپ فضایی ( STScI) در بالتیمور، می گوید: « داده ها ] ی جمع آوری شده توسط فن آوری HUDF [ نشان دادند كه می توان در آغازین روزهای عمر كیهان، ابرنواختر یافت ؛ به شرط آنكه ماموریت هابل بتواند ادامه پیدا كند. این داده ها می توانند آگاهی های ارزشمندی از «انرژی تاریك» و سرنوشت كیهان به دست دهند. »
● تغییر اولویت ها
به هر ترتیب، ادامه ی ماموریت هابل دیگر به دلیل پایان یافتن ماموریت های سرویس (خدماتی) ناممكن شده و طرح هایی برای نابود كردن تلسكوپ به مجرد خراب شدن باتری های آن، در دست اقدام است. نیز اكنون مسلم شده كه تصمیم به نابود كردن هابل در نتیجه ی تغییر توجه از اكتشافات بدون سرنشین، به موضوع پر سر و صدای فرستادن انسان به ماه و مریخ، آنچنانكه رئیس جمهور بوش اخیرا رئوس كلی آن را تشریح كرده است، می باشد.
این موضوع، ممكن است به راحتی یك موضوع هیجان انگیز به نظر برسد؛ برگرداندن بشر به غوغای اكتشافات فضایی كه یادآور ماموریت های آپولو در دهه ی ١٩٦٠ می باشد. حكم رئیس جمهور در مورد ماه، مریخ و فراتر از آن شامل توجیهاتی در مورد انجام تحقیقات بهتر خدمه ی انسانی نسبت به كاوشگر های بدون سرنشین است؛ و اینكه سكونت در فضا در آینده ای نزدیك عملی خواهد بود .
با اینكه این نتایج در نهایت مستدل هستند، یقینا، قرار دادن تلسكوپ ها و كاوشگر های بدون سرنشین، بهتر ، كم هزینه تر و با شرایطی بسیار قابل كنترل تر از ماموریت های سرنشین دار است. به علاوه، ماموریت های بدون سرنشین می توانند به سرعت به مرحله ی اجرا در آمده و خود را با اولویت های تحقیقاتی وفق دهند، در حالی كه ماموریت های سرنشین دار دیرتر آماده سازی و اجرا می شوند و به راحتی قابل اصلاح و تعدیل نیستند.
به عنوان مثال ماموریت های موفقیت آمیز اخیر مریخ، در عین اینكه داده های بسیار و ارزشمندی در مورد سطح سیاره به پژوهشگران رساندند، چیزی در حدود %١ هزینه ی ماموریت های آپولو خرج برداشتند.
در عین حال این مساله نیز قابل بحث است كه برنامه های فضایی دولت، تنها به هدف انجام تحقیقات علمی خالص كه نتایج پر اهمیتی به بار آورند، و یا به هدف انجام ماموریت های اقتصادی صرف نبوده است. بلكه هدف رئیس جمهور بوش از ارائه ی طرح ماموریت های سرنشین دار به ماه و مریخ، مطمئنا بیدار كردن انگیزه ها ، ماجراجویی و غرور ملی بوده است. اما چگونه این تغییر اولویت ها می توانند در برنامه های جاری فضایی مانند هابل تاثیر بگذارند؟
● جای كوچكترین مانوری وجود ندارد
این تغییرات در اولویت های برنامه های فضایی ایالات متحده، موجب تلفاتی از جمله تلسكوپ فضایی هابل - آنچنانكه ذكر شد - شده است. این امر موجب امكان تخصیص منابع مالی كه بدوا برای هابل در نظر گرفته شده بود، برای توسعه ی ماموریت های سرنشین دار به ماه و مریخ می شود. سرمایه های مورد نیاز، همچنین از صرفه جویی در زمینه های دیگر، از جمله در برنامه ی جاری پژوهش محیط زیست زمین، به اندازه ی ١/١ میلیارد دلار تا سال ٢٠٠٩ از بودجه ی خود ، تامین خواهد شد.
به دلیل درخواست بودجه ی كاخ سفید، و بر خلاف اعتراض های دانشمندان و نمایندگان مجلس، دیگر جای كوچكترین مانوری برای تامین بودجه های اضافی نگهداری هابل باقی نمانده است. هلند فورد، یكی از اختر شناسان دانشگاه جان هاپكینز، كه در ساخت جدیدترین دوربین هابل نقش داشته است، از این خبر متحیر شد.
« این بدان معنی است كه فعالیت های علمی شگرفی كه می توانست انجام شود، دیگر انجام نخواهد شد. این یك ضایعه ی بزرگ علمی است. این ، همچنین یك خسارت بزرگ بر سر راهی است كه هابل با مردم سراسر كره ی زمین، از طریق تصاویر علمی، ارتباط برقرار می كرد. »
البته، این تصمیم هنوز نهایی نشده است، زیرا تصویب بودجه ی درخواستی در گرو خواست مجلس است و هابل در میان نمایندگان كنگره، طرفدارانی دارد؛ و هنوز كاملا مشخص نیست كه این حمایت ها برای نجات هابل از سرنوشت شوم خود كافی است یا نه، در حالیكه طلیعه ی دوره ی نوین اكتشافات فضایی در حال پیشروی است.

فرستنده : امیر مهدی زربو