کمکهای اولیه (شوک)

دستگاه گردش خون شامل قلب به عنوان پمپ‌کننده شبکه عروق خونی و خون می‌باشدکه وظیفه آن رساندن خون حاوی اکسیژن و مواد غذایی به سلول‌های بدن می‌باشد.
● تعریف:
کاهش علایم حیاتی بدن به دلایل مختلف بلافاصله بعد از آسیب و یا با تأخیر که بر اثر ناتوانی دستگاه گردش خون در رساندن کافی به اعضای بدن، ایجاد می‌شود را شوک گویند که از یک ضعف تا یک وضعیت کشنده بر اثر آسیب شدید، متغیر است. در این حالت چون خون کافی به اعضای بدن نمی‌رسد، بدن شروع به مقابله با وضع موجود (کاهش خون‌رسانی) می‌کند. دفاع بدن در این حالت به صورتی است که باید حداکثر خون به اعضاء حیاتی مثل مغز و قلب رسیده و در مقابل به اعضاء کم اهمیت‌تر مثل پوست، روده و عضلات خون کمتری برسد زیرا که سلامت قلب و مغز ضروری‌تر است و “در حقیقت شوک دفاع بدن در برابر کاهش خون‌رسانی است”.
● این اختلال به سه دلیل می‌تواند بروز و یا پیشرفت کند:
۱) کاهش قدرت قلب
۲) تغییر ناگهانی قطر رگ‌های خونی
۳) ناکافی بودن حجم مایع داخل عروقی
● تقسیم‌بندی انواع شوک
شوک ناشی از کاهش حجم خون (هایپوولمیک)
▪ خونریزی
▪ از دست رفتن مایعات
(غیرخونریزی مثل اسهال و استفراغ)
● شوک توزیعی
▪ شوک عصبی
▪ شوک روانی (غش)
▪ شوک عفونی
▪ شوک آنافیلاکتیک
● شوک قلبی
▪ سکته قلبی
▪ انسداد داخل یا خارج قلبی گردش خون
۱) شوک کاهش حجم خون(هایپوولمیک):
۶۰% وزن بدن انسان را مایعات تشکیل می‌دهد. از بین رفتن ۱۰% این حجم با مکانیسم‌های جبرانی، جبران می‌شود ولی اگر حجم خون در گردش، ۲۵-۲۰ درصد کاهش یابد، مکانیسم‌های جبرانی قادر به جبران نبوده و شوک هیپوولمیک رخ می‌دهد. این نوع شوک از شایع‌ترین علل شوک می‌باشد که می‌تواند به عللی مثل اسهال، استفراغ، تعریق شدید، کم آبی، خونریزی داخلی و خارجی، سوختگی وسیع و وقایع حاد داخل شکم مثل پاره شدن آپاندیس ایجاد شود.
۲) شوک ناشی از اختلال کارکرد قلب(کاردیوژنیک):
شایع‌ترین علت آن بیماری‌هایی نظیر سکته قلبی، صدمات قلبی، پرفشاری عروقی در ریه، تنگی دریچه آیورت می‌باشد که ۱۰۰- ۹۰ درصد بیماران دارای شوک قلبی می‌میرند.
۳) شوک ناشی از تغییرات قطر عروق(وازوژنیک):
در این شوک، جریان خون بافت‌های بدن طبیعی بوده ولی به دلیل ترشح واسطه‌های شیمیایی که منجر به اختلال در نفوذپذیری و انقباض عروق می‌شود، حجم خون در گردش کم به نظر می‌رسد. این نوع شوک بر اثر عوامل زیر ممکن است بروز کند:
الف) شوک عصبی(نوروژنیک)
بر اثر آسیب‌های نخاعی، ضربه محکم به ستون فقرات یا سر و ایجاد درد و درک آن توسط سیستم عصبی و نهایتاً گشاد شدن ناگهانی عروق و سقوط شدید فشارخون، ایجاد می‌شود.
ب) شوک روانی(سایکوژنیک)
به علت اختلال موقت و گذرای خون‌رسانی به مغز برای چند لحظه ایجاد می‌شود مثل شنیدن خبر ناگهانی، خستگی مفرط، ایستادن طولانی و … .
ج) شوک عفونی( سپتیک)
شایع‌ترین و مهم‌ترین نوع شوک وازوژنیک است که ارگانیسم‌های بیماری‌زا با آزاد کردن سم در تمام بافت‌های بدن از طریق افزایش نفوذپذیری عروق و اتساع آنها و اختلال در کارکرد قلب، موجب بروز این شوک می‌شوند. مرگ و میر در شوک عفونی پیشرفته زیاد است(حدود ۵۰ درصد) که اکثراً به دلیل کاهش شدید فشارخون و نارسایی چند عضو اتفاق می‌افتد.
د) شوک حساسیتی(آنافیلاکتیک)
● علایم شوک:
در مراحل مختلف شوک و انواعی از شوک نظیر شوک عفونی یا حساسیتی نشانه‌ها و علایم متفاوتند ولی به طور کلی علایم شوک عبارتند از :
رنگ‌پریدگی پوست- پوست سرد و مرطوب- نبض تند و ضعیف- تنفس تند و سطحی- کاهش فشارخون(علامت دیررس)- کاهش درجه حرارت بدن- مردمک‌های گشاد- تهوع و استفراغ- اضطراب- بی‌قراری- کاهش سطح هوشیاری یا بیهوشی- تشنگی- گیجی و منگی.
● کمک‌های اولیه :
بهترین درمان شوک پیشگیری از آن است. بنابراین اگر برای کسی حادثه‌ای اتفاق افتاده (مثلاً تصادف کرده) که احتمال می‌دهید دچار شوک شود ولی هنوز علایم شوک را نشان نمی‌دهد، با این حال اقدامات درمانی شوک را در مورد وی اجرا کنید تا دچار شوک نشود.
این اقدامات عبارتند از :
۱) کنترل و باز نگه داشتن راه‌های هوایی مصدوم و جلوگیری از آسپیره کردن مواد استفراغی.
۲) دادن اکسیژن.
۳) کنترل خونریزی.
۴) آتل‌بندی محل شکستگی.
۵) مریض را به پشت دراز کرده و پاهایش را حدود ۳۰- ۲۰ سانتی‌متر بلند کنید. نکته مهم اینکه اگر با این کار تنفس مصدوم مشکل شد فوراً پاها را پایین بیاورید و یا اگر احتمال شکستگی پا یا ستون فقرات می‌رود، پاها را بلند نکنید.
۶) جلوگیری از دفع حرارت بدن مصدوم به وسیله پیچیدن وی درون پتو یا لحاف یا هر چیز مشابه آن، توجه داشته باشید که با حرارت خارجی (بخاری) مصدوم را گرم نکنید.
۷) درصورتی که مصدوم بیهوش نبوده و استفراغ ندارد به او مایعات بدهید.
۸) کنترل علایم حیاتی را هر ۵ دقیقه یک بار به عمل آورید.
● واکنش حساسیتی شدید (شوک آنافیلاکتیک)
اغلب مردم فکر می‌کنند حساسیت تنها باعث التهاب، خارش یا دیگر مشکلات کوتاه مدت می‌شود که با رفع عامل ایجادکننده برطرف می‌گردند ولی واکنش‌های شدیدتری به بعضی مواد خوراکی یا تزریقی وجود دارد که شوک آنافیلاکتیک نامیده می‌شود. این شوک می‌تواند در عرض چند دقیقه یا حتی چند ثانیه ایجاد شده و اگر فوراً درمان نشود می‌تواند به مرگ بیانجامد. بعضی خوراکی‌های خاص مانند آجیل، صدف، ماهی یا بعضی داروها مانند پنی‌سیلین خوراکی، نیش زنبور عسل یا زنبور قرمز، تزریق داروهایی مانند پنی‌سیلین یا واکسن کزاز می‌توانند در افراد حساس باعث واکنش‌های شدید و سریع شوند. تقریباً یک درصد مردم حساسیت شدیدی نسبت به نیش حشرات دارند.
پاسخ حساسیتی شدید (شوک آنافیلاکتیک) زمانی ایجاد می‌شود که فرد با ماده حساسیت‌زایی برخورد کند و قبلاً نیز سابقه برخورد با آن را داشته و بدن فرد آن را به عنوان مهاجم بشناسد. در این صورت پادتنی به نام IgE تولید می‌گردد. سپس پادتن‌ها و دفاع میزبان با ماده حساسیت‌زا که برای بار دوم وارد بدن شده، برخورد کرده و مواد شیمیایی(مانند هیستامین) آزاد می‌شوند. این مواد در ریه‌ها، عروق خونی، روده‌ها و پوست اثرات ناخوشایندی را ایجاد می‌کنند. این شوک یکی از شرایط تهدیدکننده حیات به شمار می‌آید. ۸۰-۶۰% مرگ‌های ناشی از شوک آنافیلاکتیک به علت ناتوانی در تنفس می‌باشد و علت آن تورم و انسداد راه‌های هوایی است. علت دوم این مرگ‌ها (حدود ۲۴% مرگ‌ها)، شوک است که به علت کافی نبودن خون در گردش می‌باشد.
● علایم و نشانه‌های شوک آنافیلاکتیک:
سرفه، عطسه، خس‌خس صدا تورم صورت، زبان و دهان تنفس دشوار تهوع و استفراغ سفتی و تورم گلو سرگیجهخارش و سوزش شدید انقباض عضلات شکم(کرامپ شکمی)بثورات یا کهیر پوستی متمایل به آبی شدن (سیانوز) اطراف لب‌ها و دهان.
در شوک حساسیتی علاوه بر انجام سایر کمک‌های اولیه شوک، تزریق آدرنالین(اپی‌نفرین) توسط امدادگران مجاز است.

منبع : دانشجویان