کاربردهای فن‌آوری اطلاعات در امور بهداشت و درمان

اگر در چند سال گذشته گذری به کلینیک‌های پزشکی‌ داشتید بیش از هر چیز کاغذ‌ها و پرونده‌های بیماران را ملاحظه می‌کردید و اگر از بخت بد به یکی از این برگه‌های نهفته در دل بایگانی‌های عریض و طویل نیاز‌مند می‌شدید چاره‌ای جز توسل به حجم عظیم کاغذ‌ها نداشتید که آن‌هم معمولا بعد از صرف زمان‌های طولانی با ذکر یک واژهء آشنا ختم می‌شد یعنی یا می‌شنیدید ‌«‌پرونده گم شده‌» و یا ‌«‌اینجا نیست‌» شاید هم می‌شنیدید «پرونده کامل نیست» اما به هر حال برای حل این مشکل عظیم راهکاری پیدا شد، یعنی گام نهادن به دنیای دیجیتال فن‌آوری اطلاعات.رایانه برای دو هدف عمده کاربرد پیدا کرده است; یکی به جهت انجام محاسبات پیچیده و یکی جهت دستیابی و ارزیابی اطلاعات زیاد و پیچیده‌.
در پزشکی کنترل و جمع‌‌آوری اطلاعات کلینیکی از بدن بیمار توسط سنسورهای مخصوص انجام می‌گیرد‌‌ و در تشخیص پزشکی‌، تصمیم‌گیری ‌تشخیص‌، تصویر‌برداری در پزشکی‌، انجام و آنالیز روش‌های آزمایشگاه‌ها‌، درمان با اشعه و لیزر و پرتوهای دیگر‌، بازیابی و کنترل کارکرد بافت‌های مختلف به ویژه در افراد فلج و ناقص و بالاخره در تشخیص اتوماتیک و هوش مصنوعی و دیگر زمینه‌هایی که بحث خواهد شد نیز بهره‌برداری می‌شود .
کاربرد رایانه در پزشکی با هدف اصلی پردازش و آنالیز اطلاعات پزشکی و ارتباطات بین این اطلا‌عات و استفاده‌کنندگان مربوطه است که این اطلاعات بر اساس دانش و تجربهء حاصل از عملکرد سیستم‌های مختلف در پزشکی و بهداشت است.
به طور کلی ارتباط کامپیوتر با پزشکی را می‌توان در شش سطح و یا کاربرد مختلف تقسیم‌بندی کرد‌‌.
۱) ثبت اطلاعات و ارتباطات مربوط به آن (Communication and Recording )
این کاربرد شامل مواردی مثل گرفتن و نمایش علایم بیولوژیک و حیاتی روی مونیتور یک بخش مراقبت‌های ویژه‌، ارتباط بین ترمینال‌های یک شبکهء کامپیوتر در بیمارستان و انتقال اطلاعات از آزمایشگاه به بخش و یا فرستادن پیام‌های الکترونیکی بین بخش‌ها و مراکز مختلف بیمارستان است .
۲) ذخیره و بازیابی اطلاعات در بانک اطلاعاتی (Storage & retrieval of data bases
شامل سیستم ثبت و ذخیرهء اطلاعات بیمار و کامپیوتر‌، امور مربوط به پذیرش و ترخیص و محاسبهء مخارج پرونده بیمار و حتی ذخیرهء اطلاعات مربوط به آزمایشات رادیوبیولوژی‌، وضعیت بیمار و گزارشات بیمار در کامپیوتر است‌‌.
۳) محاسبه و کنترل اتوماتیک (Computation & Automation )
در حال حاضر اکثر دستگاه‌های پزشکی مثل ECG, EEG, NM, CT به کامپیوتر یا میکروپروسسور وصل هستند که در واقع کنترل و کارکرد آن‌ها را انجام داده و کنترل کیفی لازم در جهت بهبود کیفیت نتایج حاصل را به طور اتوماتیک انجام داده و گزارش می‌کند .
۴) شناسایی و تشخیص (Recognition & diagnosis )
این کاربرد شامل مدل‌های تشخیصی با استفاده از روش‌های مختلف تصمیم‌گیری تخمینی و سیستم‌های Expert است‌.این مدل‌ها بر اساس دانش و تجربیات مختلف از سیستم مورد نظر که پیشاپیش این اطلاعات به رایانه داده می‌شود و مدل یا سیستم مورد‌نظر با آن اطلاعات و یا مدل قبلی مقایسه و ارزیابی می‌شود و در نتیجه تفاوت و یا تشخیص نوع تغییرات حاصل در مدل مورد مطالعه را نسبت به مدل طبیعی نشان می‌دهد‌. مواردی مثل شناسایی الگوهای مختلف در تصاویر پزشکی‌، تشخیص اتوماتیک بیماری‌ها از روی سیگنال ECG ، دسته بندی و شناخت سلول‌های مختلف خونی توسط رایانه از انواع دیگر این گروه هستند.
۵) درمان و کنترل (Therapy & Control)
کنترل میزان مایعات و مواد خونی در یک بخش مراقبت‌های ویژه که توسط کامپیوتر به طور اتوماتیک انجام شود این امکان را فراهم می‌کند تا مواد خونی به طور دایم تست و تزریق مداوم دارو در جهت کنترل سطح لازم آن‌ها صورت گیرد.
۶) تحقیقات و مدلسازی (Research & modelling )
در این راستا‌، انواع پدیده‌های فیزیولوژیک بدن انسان یا کارکرد بافت‌های مختلف یا عملکرد دستگاه‌های مختلف در رابطه با بدن انسان و در نتیجهء بررسی عوامل مختلف فیزیکی بر آنها به صورت مدل‌های کامپیوتری (ریاضی‌، گرافیک‌، مکانیکی) در می‌آید‌. به عنوان مثال فیزیولوژیکی سیستم قلبی و عروقی و عوامل مکانیکی مثل فشار‌، جریان خون‌، حجم و عوامل الکتریکی مثل سیگنال‌های ECG به صورت یک مدل بازسازی می‌شود .
در بهداشت نیز مدل‌هایی جهت بررسی بیماری‌ها و اثرات متقابل عوامل گوناگون و رفتار عوامل بیماری‌زا طراحی می‌شود‌. در رادیوتراپی پدیدهء تشعشعات سرطان کش و برخورد آن با سلول‌های سرطانی و عوامل مختلف فیزیکی موثر در آن نیز به صورت مدلی شبیه‌سازی می‌شود تا اثرات عوامل مختلف را قبل از اعمال روی بیماری بررسی و تست کنند.
تمام استفادهء‌فوق با کمک روش‌های مختلف کامپیوتر و ارتباطات مربوط به آن شامل گرفتن و ثبت اطلاعات‌، ذخیرهء آن‌، بازیابی آن‌، پردازش و آنالیز اطلاعات‌، انتقال اطلاعات و در انتها نمایش اطلاعات به دست می‌آید.
در این میان زیرساخت‌های فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات نقشی مشابه تجهیزات بیمارستانی را در درمان و ارتقای سلامت بیمار ایفا می‌کنند.

منبع: MIT university
سعید نوری‌آزاد

منبع : روزنامه سرمایه