سلامت دیجیتالی

سلامت الكترونیك (Healthـe) یك زمینه نوظهور از برخورد انفورماتیك، پزشكی، بهداشت عمومی و تجارت است كه از طریق شبكه جهانی وب (world wide web) و تكنولوژی های مرتبط با آن ارتقا و تكامل می یابد.
سلامت الكترونیك را نه تنها به عنوان یك توسعه فنی بلكه به عنوان حالتی روحی، طرز تفكر و یك حركت عمومی جهانی می توان توصیف كرد. برای توصیف واژه سلامت الكترونیك باید از فناوری اطلاعات و ارتباطات (Information Comunication Technology) در بخش سلامت بهره برد. اطلاعات دیجیتالی در بخش سلامت و بهداشت برای مقاصد بالینی و آموزشی و مدیریتی از طریق الكترونیكی، انتقال ذخیره و بازیابی می شود.
سلامت الكترونیكی یك زمینه جدید و روبه رشد از تلاقی اطلاع رسانی پزشكی ـ سلامت عمومی و مبادلات تجاری است كه به خدمات و اطلاعات سلامت ارائه شده و یا تقویت شده از طریق اینترنت و فناوری های وابسته اطلاق می گردد. در مفهومی وسیع تر این واژه نه تنها به توسعه فناوری اشاره می كند بلكه زمینه ای جامع برای ارتقای محلی ـ منطقه ای و بین المللی مراقبت بهداشتی با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات است.
● تاریخچه سلامت دیجیتال
واژه Healthـe ابتدا در دهه ۹۰ میلادی كلمه ای عمومی بود و به تمام مسائل مشترك میان كامپیوتر و پزشكی اطلاق می شد. این كلمه در ابتدا بیشتر به وسیله بخش صنعت و تجارت مورد استفاده واقع می شد و كاربرد علمی آن بسیار كم بود. در آن زمان تمام خدماتی كه اینترنت برای سلامت جامعه می توانست ارائه دهد در این حوزه قرار می گرفت.
به عنوان مثال شركت Intelاز Healthـ e به عنوان تلاشی مشترك از سوی مسئولان بهداشت جهانی و فناوری یاد می كند، اما با گسترش نفوذ اینترنت در جوامع و افزایش گرایش كاربران به استفاده از اینترنت، سلامت دیجیتال نیز دچار تحولی عظیم شد و از كاربردی عمومی خارج شده و تبدیل به یك زیرشاخه از بهداشت عمومی شد.
پس از آن كاربران و متخصصان فراوانی به استفاده از Healthـ e روی آوردند و سلامت الكترونیكی به واژه ای علمی و آكادمیك تبدیل شد اما در ابتدا گروهی از دانشمندان و متخصصین با ورود این واژه به لغات علمی و دانشگاهی مخالف بودند و آن را واژه ای صرفاً تجاری می دانستند اما براثر توسعه دامنه كاربرد مجوز ورود صادر شد به گونه ای كه امروزه در بانك اطلاعات پزشكی دنیا (medline) صدها مقاله علمی مرتبط با حوزه سلامت الكترونیكی می توان یافت.
● حوزه های سلامت دیجیتال
فواید فراوانی از سلامت الكترونیكی می توان به دست آورد اما باید این نكته را نیز در نظر داشت كه توسعه و گسترش خدمات بهداشتی و درمانی بدون استفاده از رایانه و تكنولوژی های مرتبط عملیاتی نخواهد بود. لذا برای تبیین بیشتر این كاربرد در ۱۰ حوزه به شرح زیر قابل تفسیر است:
۱) توانمندسازی
به دلیل در دسترس قرار گرفتن اطلاعات و دانش پایه و مورد نیاز پزشكی و بهداشتی از سوی شبكه های اطلاعاتی برای همگان، راه های جدیدی به سوی درمان بیمار محور در جامعه اطلاعاتی ایجاد می شود. مردم جوامعی كه اطلاعات صحیح و كافی را نسبت به مراقبت از سلامت خود دارند، كمتر دچار بیماری شده و در صورت ابتلا به بیماری نیز می دانند كه در چه زمانی به چه متخصصی رجوع كنند.
بدین ترتیب از مراجعه های مكرر آن ها به مراكز غیرمرتبط جلوگیری به عمل آمده و در نتیجه شاهد ترافیك های بیهوده در محیط های بهداشتی نخواهیم بود، افزون بر این افراد بیمار می توانند آموزش های مورد نیاز خود را در مورد برخورد با بیماری و عوارض آن از طریق شبكه های اطلاع رسانی دریافت كنند.
۲) امكان تبادل اطلاعات میان مؤسسات بهداشتی
در این حوزه از سلامت دیجیتال امكان تبادل اطلاعات و اسناد پزشكی میان مؤسسات بهداشتی و درمانی فراهم خواهد شد به نحوی كه همواره از آخرین تغییرات دارویی، نسخه های درمانی، آموزش های پرستاری و مراقبتی و دیگر اطلاعات مورد نیاز آگاه شوند، بانك های اطلاعاتی (Data Base) این مؤسسات همواره به روز بوده و از آخرین تجربیات همكاران خود در هر گوشه از جهان می توانند استفاده كنند.
۳) اصول اخلاقی
سلامت الكترونیكی الگوهای نوین ارتباطی میان پزشك و بیمار؛ پزشك و پزشك را ایجاد خواهد كرد و چالش ها، تهدیدها، تحولات ونیز فرصت های جدیدی از جنبه اخلاق را به وجود می آورد. از جمله این چالش ها بحث اخلاق پزشكی در درمان های online، محرمانه ماندن اطلاعات بیماران، محرمانه نگه داشتن مهارت های تخصصی پزشكان و نیز رضایت پزشك و بیمار در درمان است.
۴) كارآیی
خصوصیاتی همچون حافظه، سرعت در پردازش و تحلیل و توانایی انجام حجم زیادی از عملیات موجب خواهد شد كه مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی با استفاده از رایانه بتواند پیشرفت های قابل ملاحظه ای در راه توسعه و پیشرفت بردارد. برای تصمیم گیری در عرصه ارائه خدمات سلامت اصل نخست جمع آوری اطلاعات مناسب است.
در زمان های گذشته در اثر یك مورد بیماری جدید زمان زیادی را به خود اختصاص می داد، اما امروزه به عنوان اقدامی فوری در بخش سلامت دیجیتال، قابل انجام است.
۵) آموزش online
یكی از حوزه های سلامت الكترونیكی كه ارتباط بسیار نزدیك و تنگاتنگی نیز با آموزش الكترونیكی learningـe دارد حوزه آموزش online سلامت است. در این بخش از سلامت دیجیتال متون آموزش پزشكی، آموزش سلامت، اطلاعات بهداشتی و درمانی و نیز اطلاعات پیشگیری از وقوع بیماری ها به صورت online و به شكل متن، صدا، تصویر و فیلم بر روی شبكه جهانی وب (world wide web) قرار می گیرد تا همه كاربران به آن دسترسی داشته باشند. همچنین جدیدترین مسائل و یافته های پزشكی دنیا نیز بر روی شبكه جهانی قرار می گیرد تا پزشكان و متخصصان با مراجعه به آن اطلاعات پزشكی و درمانی خود را به روز نگاه دارند.
۶) ارتباطی جدید
سلامت دیجیتال نوعی ارتباط جدید میان بیمار و پزشك برقرار خواهد كرد . ارتباطی تمام وقت و ۲۴ ساعته كه این ارتباط در روزهای غیركاری و تعطیل نیز قابل انجام است. بیمار از طریق آدرس اینترنتی كه پزشك معالجش در اختیار او قرار داده، می تواند آخرین اطلاعات را درباره بیماری خودبه دست آورده و با آخرین و جدیدترین درمان ها آشنا شود.
افزون بر این می تواند علایم و نشانه های جدید را كه خود می بیند و دردهایی را كه در بدن خود احساس می كند به صورت online در اختیار پزشك معالج خود قرار دهد و پزشك نیز راهنمایی های خود را به صورت online انجام دهد، بدون این كه نیاز به حضور فیزیكی هر یك از دو طرف در مطب و یا بیمارستان باشد. همچنین در صورت حاد شدن مشكل مریض می تواند با ارسال درخواستی برای پزشك معالج خود، تقاضای حضور فیزیكی ایشان را در منزل و یا محل كار خود بنماید.
این نوع از ارتباط كه شكل جدیدی از ارتباط میان پزشك و بیمار است به نوعی مشاركت تبدیل شده و منجر به اتخاذ تصمیمات مشترك نیز خواهد شد كه این امر در بیماری های جدید موجب افزایش سطح علمی پزشك و معالجه زودتر بیمار خواهد شد.
۷) گستره جغرافیایی
توسعه گستره مراقبت های بهداشتی به فراتر از مرزهای جغرافیایی در مقوله سلامت الكترونیكی بیماران مفهوم جدیدی است از پزشكان بی مرز.در حوزه Healthـ e مراقبت های درمانی به فراتر از مرزهای قراردادی بشری، پزشكان را قادر می سازد تا به آسانی مراقبت های پزشكی خود را به صورت online از طریق اینترنت پیگیری نمایند و نیز دسترسی بیماران را به دلیل نبود حضور فیزیكی پزشك معالج، محدود نخواهد كرد.
همچنین پزشكان قادر خواهند بود تا با حضور مجازی در كشورهای عقب مانده به مشكلات بیماران این كشورها رسیدگی كنند. بدون آن كه حضور فیزیكی خود را در كشورشان از دست بدهند. این امر منجر به افزایش سطح جهانی سلامت بهداشتی خواهد شد.
۸) افزایش كیفیت خدمات سلامت
به دلیل ثبت و نگهداری اطلاعات پزشكان و مراكز بهداشتی در حافظه رایانه ها، مقایسه میان ارائه كنندگان خدمات بهداشتی درمانی راحت تر خواهد بود. زمانی كه این مقایسه صورت می گیرد مشتریان به سوی مراكزی كه خدمات با كیفیت تری ارائه می دهند، هدایت خواهند شد و این امر سبب ازدحام جمعیت در مراكز بهداشتی و لزوم نوبت دهی برای مراجعه، اعلام نتایج آزمایشگاهی و امكان بحث و بررسی راه های درمانی از طریق اینترنت را فراهم می آورد و به دلیل استقبال مردم از مراكز درمانی با كیفیت تر، دیگر مراكز نیز به سمت تعالی پیش خواهند رفت.
۹) مبتنی بر مدارك بودن
معالجات در محیط Healthـ e باید براساس مستندات صورت بگیرد به این معنی كه اگر برای بیمار روش درمانی خاصی پیشنهاد شود این روش باید با یافته های علمی روز مطابقت داشته باشد همچنین پیش بینی یك روش درمانی نیز براساس آخرین اطلاعات و دانش پزشكی روز میسر خواهد شد. البته در این حوزه نیاز به كار زیادی وجود دارد تا بسترهای علمی آن فراهم شود.
۱۰) افزایش دسترسی به خدمات تأمین عدالت
استفاده از خدمات Healthـ e سبب خواهد شد كه افراد خدمات سرویس های بهداشتی درمانی مورد نیاز خود را از ارائه دهندگان آن در هر نقطه از جهان دریافت كنند. این خدمات می تواند شامل مشاوره های ساده و ابتدایی تا معالجات پیچیده تری در بیماری های مزمن باشد. به این ترتیب فردی كه تاكنون تنها امكان استفاده از خدمات بهداشتی را تنها در شهر خود داشته است اكنون توانایی استفاده از این خدمات را در هر كجای دنیا دارد و دسترسی استفاده كنندگان به مراكز بهداشتی راحت تر شده و بدین ترتیب امكان برقراری عدالت فراهم خواهد شد.
● زیرساخت های Healthـ e
بحث سلامت الكترونیك رابطه نزدیكی با زیرساخت های دیجیتالی هر كشوری و نیز فرهنگ دیجیتالی آن كشور دارد. برای برقراری نظام سلامت دیجیتالی هر كشوری زیرساخت های مخابراتی و اینترنتی آن كشور نقش تعیین كننده ای دارد.
درصد كاربران از اینترنت، میزان نفوذ فیزیكی اینترنت در كشور، سایت های ارائه دهنده اطلاعات پزشكی و درمانی، سرویس دهندگان اینترنت و غیره از عوامل مهم در توسعه سلامت الكترونیكی هستند. همچنین نقش وزارتخانه ها و سازمان های درگیر در حوزه سلامت الكترونیكی مانند وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT ) و وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشكی و دیگر سازمان های مرتبط بسیار مهم خواهد بود.

وحید نقشینه

منبع : روزنامه ایران