e-Health چیست؟

این روزها بیشتر افراد جامعه به خصوص جوانان از واژه هایی كه با (e) شروع می شوند مانند e-Trade، e-Commerce، e-University و... در گفتار و نوشته های خود بسیار بهره می برند. در این استفاده باید به این نكته توجه كرد كه (e) به عنوان مخفف كلمه electronic _ در هر یك از زمینه های فوق، معنی و مفهوم متفاوتی دارد. به عنوان مثال دانشگاه الكترونیكی از رویكردهای ویژه ای از تكنولوژی الكترونیك و ارتباطات بهره می برد كه هدف آموزش و یادگیری را بهتر تامین می كند در حالی كه در تجارت الكترونیك توجه بیشتر به سرعت و امنیت این تكنولوژی است.
واژه Health e-نیز در دهه ۹۰ میلادی یك كلمه عمومی بود كه به كلیه مسائل مشترك بین كامپیوتر و پزشكی اطلاق می شد. این كلمه در ابتدا بیشتر توسط بخش صنعت و تجارت مورد استفاده قرار می گرفت و كاربرد علمی آن كم بود. در آن زمان، تمام خدماتی كه اینترنت برای سلامت جامعه می توانست ارائه دهد، در این حوزه قرار می گرفت.
مثلاً شركت Intel ازe-Health به عنوان ( تلاشی مشترك از سوی مسئولین بهداشت عمومی و صنایع فناوری های نوین (hi-tech) با هدف به نمایش درآوردن فواید موجود در همكاری بین این دو بخش) یاد می كند.
ـ این تلاش منجر به تحقق سه هدف ذیل گردید:
۱) افزایش توانایی مصرف كنندگان خدمات بهداشتی درمانی برای كسب اطلاعات از خدمت دهندگان ( پزشكان، متخصصین، بیمارستان ها و...)
۲) ایجاد امكان تبادل اطلاعات بین مراكز ارائه دهنده خدمات بهداشتی درمانی
۳) ایجاد امكان تبادل اطلاعات بین مصرف كنندگان خدمات بهداشتی درمانی با هدف انتقال تجربیات و فرهنگ سازی عمومی به هر حال این استفاده از كلمه Health e- در حوزه اقتصادی و صنعتی است. اما در محیط های علمی e-Health كلمه به چه مفهومی مورد استفاده قرار می گیرد. در ابتدا، گروهی از متخصصین با ورود این واژه به لغات علمی و دانشگاهی مخالف بودند، ولی بر اثر توسعه دامنه كاربرد، مجوز این ورود صادر شد.
امروزه در medline ( بانك اطلاعاتی پزشكی) بیش از صدها مقاله علمی با واژگان فوق را می توان یافت. حال لازم بود كه تعریف واضح و پویایی برای این كلمه ارائه شود. در كتاب ها و مراجع مختلف تعاریف گویا و متفاوتی تاكنون بیان شده است. یكی از بهترین این تعاریف به این شرح است: Health e-یك حوزه برآمده از اشتراك بخش های اطلاعات پزشكی، بهداشت عمومی و تجارت است كه اشاره مستقیم آن به خدمات بهداشتی یا اطلاعات پزشكی به وسیله اینترنت و تكنولوژی های وابسته به آن ارائه شده و یا تسهیل می گردند.
در یك نگاه وسیع تر، این حوزه نه تنها یك توسعه فنی در این زمینه ها را مورد نظر قرار می دهد، بلكه در پی ایجاد یك نگرش، یك شیوه جدید تفكر و بالاخره یك تعهد جهانی برای ارتقای خدمات بهداشتی و درمانی در سطح منطقه ای و جهانی با استفاده از فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی است. هدف از این تعریف، ایجاد یك محیط پویا برای استفاده هرچه بیشتر از رایانه و اینترنت در حوزه سلامت جامعه است. امروزه فواید بی شماری از این محیط پدیدار شده است.
این استفاده به نحوی است كه توسعه و گسترش خدمات بهداشتی درمانی بدون استفاده از كامپیوتر و تكنولوژی غیرممكن شده است به همین علت برای تبیین هرچه بیشتر، این كاربرد در ۵ حوزه به شرح ذیل مورد بررسی قرار می گیرد.
۱) كارآیی - خصوصیاتی مانند حافظه، سرعت در پردازش و تحلیل و توانایی انجام حجم زیادی از عملیات باعث شده است كه مدیریت خدمات بهداشتی درمانی با استفاده از رایانه، قدم های بزرگی در راه توسعه و پیشرفت بردارد.
برای تصمیم سازی و تصمیم گیری در عرصه ارائه خدمات سلامتی اصل اول جمع آوری اطلاعات مناسب است. گزارش یك مورد بیماری جدید كه درگذشته زمان زیادی را به خود اختصاص می داد، امروزه به عنوان یك اقدام فوری و آنی به شمار می رود. بنابراین انتخاب بهترین روش مداخله برای مبارزه با آن اعم از واكسیناسیون، درمان یا توانبخشی در كوتاه ترین زمان، امكان پذیر شده است بنابراین بیماری های جدید، قبل از اینكه بتوانند صدمات جانی و مالی زیادی بر جوامع بگذارند، قابل مهار و كنترل خواهند بود.
یكی از دلایل افزایش كارآیی، كاهش هزینه ها در فضای دیجیتال است. برای تشخیص یك بیماری در یك فرد، مداخلات تشخیصی و درمانی متعددی پیشنهاد می شود كه گاهی از اوقات تكراری نیز است. به هر حال از طریق برقراری ارتباطات الكترونیك مناسب، می توان در ابتدای مواجهه با بیمار، با ارائه علایم و نشانه های بیماری به گروهی از متخصصین ، یك بار تصمیم مناسب و لازم را برای وی اتخاذ كرد و بعد از انجام آزمایشات نیز با ثبت نتایج آنها در یك شبكه ارتباطی رایانه ای، ضمن پیشگیری از تكرار آزمایشات و هزینه های بی مورد، بیمار از حمل كوله باری از عكس و نتایج آزمایش از یك كلینیك به كلینیك دیگر آسوده می شود. در این محیط، اتخاذ تصمیم در زمینه پیشنهاد آزمایش نیز دقیق تر صورت می گیرد.
۲) افزایش كیفیت خدمات سلامتی- خصوصیت ثبت و نگهداری در حافظه رایانه باعث می شود كه مقایسه بین ارائه كنندگان خدمات بهداشتی درمانی به سهولت امكان پذیر باشد. زمانی كه این مقایسه صورت پذیرفت، جریان مشتریان خدمات به سمتی هدایت می شود كه خدمات با كیفیت بالاتری همراه باشد. نوبت دهی برای مراجعه به مراكز پرازدحام، اعلام نتایج آزمایشگاهی از طریق اینترنت و امكان بحث و بررسی برروی راه های درمانی از طریق به اشتراك گذاردن نتایج آزمون های تشخیصی مثال های واقعی از تاثیر استفاده از رایانه در كیفیت ارائه خدمات سلامتی است.
در این سیستم، چون سابقه سلامتی بیمار به راحتی دردسترس است، اقدامات تشخیصی و درمانی به صورت متناسب با وضعیت فرد پیشنهاد می شود. امروزه اكثر تجهیزات تشخیصی مجهز به پیشرفته ترین رایانه ها جهت ثبت نتایج، ارائه گزارش و از همه مهتر تحلیل و تجزیه اطلاعات حاصل از آزمایشات هستند. كنترل صحت و دقت آزمایشات انجام شده نیز از فواید سودمند استفاده از رایانه ها است.
۳) مبتنی بر مدارك كردن- مداخلات در محیطe-Health می بایست مبتنی بر مستندات صورت پذیرد به این معنی كه اگر برای بیمار روش تشخیصی خاصی پیشنهاد می گردد، این روش باید با یافته های علمی روز مطابقت داشته باشد. همچنین پیش بینی یك روش درمانی نیز براساس آخرین اطلاعات و دانش روز پزشكی میسر خواهد شد. البته در این زمینه نیاز به كار زیادی وجود دارد تا زمینه فرهنگی آن نیز مهیا شود. با استفاده از این امكانات، بسیاری از اختلاف نظرهای پیش آمده بین پزشك و بیمار، قابل حل خواهد بود و مردم را از مراجعه و پیگیری از طریق مراجع قضایی بی نیاز می نماید.
۴) توانمندسازی _ به وسیله دردسترس قراردادن اطلاعات و دانش پایه و مورد نیاز پزشكی و بهداشتی از طریق شبكه های اطلاعاتی برای عموم مردم و بیماران، راه های جدیدی به سمت درمان بیمار - محور در جامعه ایجاد می شود. مردم جامعه ای كه اطلاعات صحیح و كافی را نسبت به مراقبت از سلامت خود دارند، كمتر دچار بیماری می شوند. در صورت ابتلا به بیماری نیز آنها به خوبی می دانند كه در چه زمان به چه نوع متخصص باید رجوع كرد. بدین ترتیب از مراجعات مكرر آنها به مراكز غیرمرتبط به نوع بیماری آنها پیشگیری می شود.
همچنین این افراد برای كنار آمدن با عوارض بیماری خود، آزمون های مورد نیاز و به روز را از شبكه های اطلاع رسانی دریافت كرده اند. امروزه تشكیل شبكه های بیماران دیابتی، سرطانی و... از بهترین روش ها برای به اشتراك گذاشتن اطلاعات و تجربیات توسط مبتلایان است. این نوع ارتباط باعث می شود مبتلایان بیماری های لاعلاج نیز خود را تنها احساس نكرده وبا كمك گروه های همسان خود با مشكلات مبارزه نمایند. به جز گروه درمان شوندگان، گروه درمان گران نیز از طریق این ارتباط توانمندتر و قوی تر می شوند. برگزاری دوره های بازآموزی برای پزشكان مناطق محروم از طریق شبكه اطلاع رسانی، ارائه آخرین اطلاعات در زمینه اپیدمیولوژی بیماری ها، موارد كاربردی از این خصوصیت در كشورها هستند.
در جریان بسیج همگانی واكسیناسیون سرخك و سرخجه كه سال گذشته در كشور انجام شد و ۳۳ میلیون نفر واكسینه شدند، استفاده از یك سایت اطلاع رسانی پزشكی، تاثیر فراوانی در جلب مشاركت جوانان برجای گذاشت. همچنین ارائه اطلاعات صحیح و بهنگام توانست از انتشار شایعات بی مورد در این زمینه جلوگیری كند. طبیعی است كه در بحث توانمند سازی، توجه به سطح اطلاعات مخاطب و كاربرد زبان مناسب، از اصول اولیه به شمار می رود.
۵) افزایش دسترسی به خدمات و تامین عدالت در استفاده از خدمات e-Health باعث می شود كه افراد خدمات و سرویس های سلامتی را از تامین كنندگان آن در هر نقطه از دنیا بتوانند دریافت نمایند. این خدمات می تواند از مشاوره های ساده و ابتدایی تا مداخلات پیچیده تری مانند روش های درمانی خاص و تركیبات دارویی متفاوت را شامل شود. به این ترتیب فردی كه تنها محل مراجعه اش، نزدیك ترین مركز درمانی به محل زندگی اش بوده است، امروزه قادر به استفاده از خدمات سلامتی در یك گستره جغرافیایی وسیع است.
افرادی كه در دورافتاده ترین نقاط كشور، دسترسی مناسب به خدمات را یك آرزوی بزرگ برای خود می دانند، این تكنیك را به عنوان نقطه امیدی برای امكان دسترسی به خدمات برمی شمارند. این دسترسی وسیع، تامین عدالت در حوزه بهداشت و درمان را نوید می دهد. البته نگرانی خاصی كه در این زمینه وجود دارد، این است كه فاصله بین افرادی كه پول، مهارت و دسترسی به كامپیوتر دارند با افرادی كه دارای این امكانات نیستند، بیشتر و عمیق تر شود. برای برطرف نمودن این نگرانی نیز، بهترین راهكار گسترش زیرساخت های شبكه های اطلاع رسانی و گسترش فرهنگ و امكان استفاده از كامپیوتر در كشورها است.
یك نمونه بسیار جالب از فواید كاربرد e-Healthدر خصوص بیماری سارز بود این بیماری درس زیادی در این زمینه به ما داد. این بیماری باعث كاربرد جالب توجهی از e-Health در حوزه كنترل بیماری ها شد. نخستین استفاده، گزارش موارد هر بیماری با قابلیت انتشار بین المللی، به صورت فوری و بدون پرده پوشی بود. در قطعنامه ای كه مختص بیماری سارز است، تمام كشورها موظف شده اند كه موارد بیماری را به صورت فوری و شفاف گزارش كنند و اطلاعات مورد نیاز سازمان جهانی بهداشت را كه می تواند به پیشگیری از انتشار بین المللی بیماری كمك كند فراهم نمایند. به صراحت تائید شده است كه تقویت فراگیر نظام های هشدار و واكنش نسبت به همه گیری های ناگهانی، تنها راه منطقی جهت دفاع از امنیت سلامت عمومی نه تنها علیه سارز بلكه علیه تمام تهدیدهای آتی ناشی از بیماری ها است.
استفاده دوم این بود كه هشدارهای جهانی به موقع به ویژه زمانی كه توسط ارتباطات الكترونیكی تقویت می گردد، به خوبی می تواند با افزایش آگاهی و آمادگی جامعه بشری در حد مناسب، از تبدیل موارد وارده یك عفونت نوظهور و واگیر به یك همه گیری ناگهانی كاملاً جدی پیشگیری به عمل آورد. استفاده سوم با همكاری بین المللی از طریق شبكه های الكترونیك فراهم شد.
در این بیماری، بهترین دانشمندان، پزشكان و متخصصان بخش سلامت عمومی توانستند با كمك شبكه گسترده الكترونیك با یكدیگر همكاری نموده و به سرعت پایه عملی اقدامات كنترلی را فراهم سازند. امروزه سعی برآن است كه از تمام خصوصیات e-Health برای پیشگیری و مبارزه با انواع بیماری ها استفاده شود و در راس این بیماری ها ایدز قرار دارد كه با ۳ میلیون مورد مرگ در سال نیاز به استفاده از تمام ظرفیت هایe-Health را دارا است. به هر حال امید است در كشور ما نیز با گسترش زیرساخت های لازم فواید فراوان استفاده از این تكنیك جدید به زودی میسر گردد.

جمشید كرمانچی