تاریخچه کامپیوتر و کاربرد آن در پزشکی

کامپیوتر یا دستگاهی که به وسیله آن محاسبه عددی را می توان انجام داد برای دو هدف عمده کاربرد پیدا کرده است یکی به جهت انجام محاسبات پیچیده با سهولت و یکی جهت دستیابی و ارزیابی اطلا عات زیاد وپیچیده.
کاربرد کامپیوتر در پزشکی با هدف اصلی پردازش و آنالیز اطلا عات پزشکی و ارتباطات بین این اطلا عات و استفاده کنندگان مربوطه است که این اطلا عات بر اساس دانش و تجربه حاصل از عملکرد سیستم های مختلف در پزشکی و بهداشت می باشد به طور کلی ارتباط کامپیوتر با پزشکی را می توان در ۶ سطح و یا کاربرد مختلف تقسیم بندی کرد.
۱) ثبت اطلا عات و ارتباطات مربوط به آن (Recorbing anb Communication)
این کاربرد شامل مواردی مثل گرفتن ونمایش علا ئم بیولوژیک و حیاتی روی مونیتور یک بخش مراقبت های ویژه، ارتباط بین ترمینال های یک شبکه کامپیوتر در بیمارستان و انتقال اطلا عات از مثلا «آزمایشگاه به بخش و یا فرستادن پیام های الکترونیکی بین بخش ها و مراکز مختلف بیمارستان است.
۲) ذخیره و بازیابی اطلا عات در بانک اطلا عاتی(dases bata of retrievalStorage)
شامل سیستم ثبت و ذخیره اطلا عات بیمار و کامپیوتر، امور مربوط به پذیرش و ترخیص و محاسبه مخارج پرونده بیمار و حتی ذخیره اطلا عات مربوط به آزمایشات رادیوبیولوژی، وضعیت بیمار و گزارشات بیمار درکامپیوتر می باشد.
۳) محاسبه و کنترل اتوماتیک (AutomationComputation )
در حال حاضر اکثر دستگاه های پزشکی مثل CT,NM,EEG,ECGبه کامپیوتر یا میکروپروسسور وصل هستند که در واقع کنترل و کارکرد آنها را انجام داده وکنترل کیفی لا زم در جهت بهبود کیفیت نتایج حاصل را به طور اتوماتیک انجام داده وگزارش می نماید.
۴) شناسایی و تشخیص (biagnosis Recognition)
این کاربرد شامل مدل های تشخیصی با استفاده از روش های مختلف تصمیم گیری تخمینی و سیستم های Expert می باشد. این مدل ها براساس دانش و تجربیات مختلف از سیستم مورد نظر که پیشاپیش این اطلا عات به کامپیوتر داده می شود و مدل یا سیستم مورد نظر با آن اطلا عات و یا مدل قبلی مقایسه وارزیابی می گردد و در نتیجه تفاوت و یا تشخیص نوع تغییرات حاصل در مدل مورد مطالعه را نسبت به مدل طبیعی نشان می دهد.
مواردی مثل شناسایی الگوهای مختلف در تصاویر پزشکی، تشخیص اتوماتیک بیماری ها از روی سینگنال ECG دسته بندی و شناخت سلول های مختلف خونی توسط کامپیوتر از انواع دیگر این گروه هستند.
۵) درمان و کنترل (Control Therapy)
کنترل میزان مایعات و مواد خونی در یک بخش مراقبت های ویژه که توسط کامپیوتر به طور اتوماتیک انجام شود این امکان را فراهم می سازد تا مواد خونی به طور دائم تست و تزریق مداوم دارو در جهت کنترل سطح لا زم آنها صورت گیرد.
۶) تحقیقات و مدل سازی(mobellingResearch)
در این راستا، انواع پدیده های فیزیولوژیک بدن انسان و یا کارکرد بافت های مختلف و یا عملکرد دستگاه های مختلف در رابطه با بدن انسان و در نتیجه بررسی عوامل مختلف فیزیکی بر آنها به صورت مدل های کامپیوتری (ریاضی، گرافیک، مکانیکی) در میآید. به عنوان مثال فیزیولوژیکی سیستم قلبی و عروقی و عوامل مکانیکی مثل فشار، جریان خون، حجم و عوامل الکتریکی مثل سیگنال های ECG به صورت یک مدل بازسازی می شود.
در بهداشت نیز مدل هایی جهت بررسی بیماری ها واثرات متقابل عوامل گوناگون و رفتار عوامل بیماری زا طراحی می شود. در رادیوتراپی پدیده تشعشعات سرطان کش و برخورد آن با سلول های سرطانی وعوامل مختلف فیزیکی موثردر آن نیز به صورت مدلی شبیه سازی می شود تا اثرات عوامل مختلف را قبل از اعمال روی بیماری بررسی و تست کنند.
تمام استفاده های فوق با کمک روش های مختلف کامپیوتر و ارتباطات مربوط به آن شامل گرفتن و ثبت اطلاعات، ذخیره آن، بازیابی آن، پردازش و آنالیز اطلا عات، انتقال اطلا عات و در انتها نمایش اطلا عات به دست می آید.
● طرح کاربرد کامپیوتر در خدمات پزشکی
هسته اصلی در حرفه پزشکی، جمع آوری اطلا عات درباره بیماری ها، ارزیابی اطلا عات در پرتو دانش و تجربه وسپس اتخاذ تصمیمات در مورد اقداماتی است که بایستی جهت درمان افراد بیمار برداشته شود. لذا پردازش اطلا عات مربوط به علا ئم بیماری ها و آزمایش های پزشکی یکی از قسمت های حائز اهمیت در حرفه پزشکی محسوب می شود. تنها از طریق پردازش مناسب اطلا عات است که پزشکان و سایر کادر پزشکی قادر خواهند بود، قاطعانه با بیماری مقابله نمایند.
از طرفی از آنجا که پزشکان می توانند برای روابط مابین علا ئم بیماری ها و نحوه مداوا و معالجه افراد، قاعده ای کلی و مشخص وضع کنند، در نتیجه قادر خواهند بود به منظور برخوردار ساختن بیماران از خدمات پزشکی ودرمانی مورد نیاز و مطلوب از کامپیوتر استفاده فزاینده ای به عمل آورند. در واقع کامپیوترها از طریق ذخیره و دسترس قرار دادن به موقع اطلا عات وحقایق حائز اهمیت، به شاغلین حرفه طبابت کمک می کنند. تسریع ارتباطات ، گرفتن عصاره اطلا عات از داده هاو جلوگیری از اشتباهات انسانی از جمله مقدورات کامپیوترها به شمار میآیند.
● کاربردهای کامپیوتر
استفاده بیشتر و مناسب از کامپیوتر برای کمک به پزشکان، پرستاران و بیمارستان ها روز به روز محسوس تر می شد. قسمت های عمده کاربرد کامپیوتر در خدمات پزشکی را می توان موارد زیر دانست.
۱) ذخیره سوابق پزشکی بیماران
۲) کمک به تشخیص نوع بیماری
۳) افزایش دقت در آزمایش های طبی
۴) نظارت بر وضعیت بیماران
۵) بهبود مدیریت وافزایش بهره وری
● ذخیره سازی سوابق پزشکی بیماران
کامپیوترها را می توان برای مکانیزه کردن مراحل جمع آوری اطلا عات از بیمار که اصطلاحا تهیه سوابق پزشکی نامیده می شود، طراحی و برنامه ریزی نمود. پزشک و کادر مربوطه کلیه سوالا ت مورد نظر را از قبل طی برنامه مشخصی وارد کامپیوتر می کنند. سپس سوالا ت در اختیار بیمار قرار می گیرد. در واقع بیمار به جای مواجهه با افراد کادر پزشکی با یک دستگاه مواجه خواهد شد. لذا با فراغت بال و بدون هیجانی که معمولا ت به واسطه حضور پزشک یا کادر درمانی ایجاد می شود، پاسخ های مناسب وارد دستگاه می کند همچنین طرح سوال به وسیله کامپیوتر این امکان را فراهم می کند که گروه های مختلف سوالا ت به طور دقیق مورد استفاده قرا رگیرند همچنین بیمار فقط به سوالا تی پاسخ خواهد داد که با مشکلا ت پزشکی وی ارتباط داشته باشند. برای سهولت کار حتی می توان سوالا ت را به صورت زیر دسته بندی نمود.
سوالا ت مربوط به مشخصات فردی از قبیل سن، جنس، میزان تحصیلا ت، وضعیت تاهل و ...
سوالا ت مربوط به اطلا عات پزشکی اساسی مانند حساسیت به دارو، واکسیناسیون، بیماری های قلبی و ...
سوالا ت مربوط به علت مراجعه به پزشک و بیمارستان مورد نظر پس از تهیه اطلا عات و ثبت آن در یک سیستم مکانیزه، اطلا عات مذکور را نمی توان به منظور ارائه یک خروجی چاپی خلا صه، جهت پزشک مورد استفاده قرار داد. انباشته شدن مقادیر زیاد اطلا عات پزشکی موجب ایجاد بانک های اطلا عاتی می گردد که این بانک ها با استفاده از سیستم های اشتراک زمانی Sharing Time می توانند سوابق بیمار را تا دور دست ترین نقاط در اختیار پزشکان و بیمارستان ها قرار دهند. در چنین سیستمی با ایجاد تمهیداتی لا زم می توان این امکان را فراهم نمود که فقط آن دسته از کارکنان بیمارستان که نیاز به داشتن اطلا عات دارند، امکان دستیابی به اطلا عات مربوط به خود را داشته باشند. همچنین اطلا عات شخصی مانند اطلا عات روان درمانی بیماران فقط در اختیار پزشکان معدودی که بایستی در جریان مداوا قرار داشته باشند، قرار گیرد. ضمنا کامپیوتر نام کسانی را که درخواست نموده اند، اطلا عات مربوط به بیماریشان به طور محرمانه نمایش داده شود، نیز می تواند مشخص کند.
● تشخیص نوع بیماری
کامپیوتر می تواند به پزشکان کمک نماید تا برای به دست آوردن بهترین نتیجه ممکن، بهترین راه و روش درمانی را انتخاب نمایند. سیستم های مکانیزه این توانایی را دارند تا قدرت استدلا ل انسان را افزاش دهند و به همین دلیل می توانند در تشخیص بیماری به یاری پزشکان بشتابند برای تشخیص بیماری لا زم است چند مرحله اساسی به شرح زیر پیموده شود:
ـ کسب حقایق مربوط به بیماری از سابقه بیمار
ـ انجام معاینه پزشکی و آزمایش های آزمایشگاهی
ـ ارزیابی اهمیت نسبی نشانه ها وعلا ئم مختلف بیماری
ـ تهیه فهرست کلیه بیماری هایی که این بیماری با آنها شباهت دارد.
البته برای آنکه کامپیوتر بتواند در چنین مراحلی موثر واقع شود، ضرورت ایجاب می نماید یک سری روش های سیستماتیک مشابه آنچه که به وسیله متخصصین تشخیص بیماری مورد استفاده قرار گیرد، تهیه شود. برای طراحی سیستم های کامپیوتری تشخیص بیماری، بایستی شامل علا ئم بیماری و احتمالا ت مربوط به یک بیماری خاص تشکیل داد و اطلا عات جمعآوری شده از معاینه هر بیمار جدید را با اطلا عات ماتریس احتمالا ت مقایسه و احیانا به آن اضافه نمود، از این طریق با مقایسه سیستم های فیزویولوژیکی، امکان شبیه سازی نرم افزارهای مناسب نیز فراهم خواهد شد.
● آزمایش های طبی
معمولا آزمایش های متعددی بر روی بیماران بستری در بیمارستان ها انجام می شود. به علا وه آزمایشگاه های گوناگون هستند. افزایش تعداد و پیچیدگی این آزمایش ها از نقطه نظر نحوه انجام کار، کاربرد آنها و ذخیره اطلا عات، بسیار مشکل است، مضافا بر اینکه بروز اشتباه در چنین کاری، اصولا مطلوب نیست. مکانیزه کردن مجموعه مراحل فعالیت های آزمایشگاهی، که آغاز آن اخذ نمونه و خاتمه آن خروجی کامپیوتری در مورد نتایج نهایی وضعیت بیمار است، یکی از راه های موثر برای ارائه آزمایش های سریع تر، ارازن تر، صحیح تر و قابل اطمینان تر است.
● نظارت بر وضعیت بیماران
از جمله موارد دیگری که کامپیوترها می توانند به طور موثر مورد استفاده قرار گیرند، استفاده از آنها برای نظارت بر وضعیت بیماران پس از اعمال جراحی است، عوامل متغیری که از این طریق می توانند تحت نظارت یک سیستم کامپیوتری قرارگیرند، بایستی از قبل مشخص شوند. این عوامل حداقل شامل موارد زیر هستند:
ـ ضربان قلب
ـ فشار خون
ـ درجه حرارت
ـ غلظت خون
ـ جریان و فشار تنفسی چگونگی تنفس
اطلا عات مربوط به این عوامل به راحتی توسط کامپیوتر ثبت و نگهداری می شود. از طریق، وسایل و ابزار نظارت کننده کنترل می شوند و مشخص می شود که آیا بیمار به تزریق خون، تجویز دارو و یا سایر راه حل ها نیاز دارد یا خیر؟ یک سیستم کامپیوتری نظارت بر وضعیت بیماران، زمینه را برای نمایش اطلا عات در زمان واقعی و تجربه وتحلیل آزمایش ها فراهم می نماید، همچنین در پایان هر روز می توان گزارش خلا صه ای از کلیه فعالیت های انجام شده تهیه کرد. از این طریق پزشکان می توانند برای هر بیمار، سوابق راحتی به صورت نمودار به دست آورند.
● بهبود مدیریت و افزایش بهره وری
با پیروی و اتخاذ روش های مطلوب مکانیزه برای جمع آوری داده ها، حتی قبل از ورود بیماران به بیمارستان ها، می توان مدت توقف بهینه آنها را مشخص نمود و از این طریق، مدت توقف آنها را به حداقل ممکن تقلیل داد. از هنگام ورود بیماران به بیمارستان تا زمان خروج آنها در صد قابل توجهی ازبودجه و زمان، صرف ثبت، پردازش و ذخیره اطلا عات پزشکی در سیستم های دستی رایج می شود. در حالی که با ایجاد یک سیستم اطلا عات بیماستانی جامع نه تنها هزینه پردازش و ذخیره اطلا عات به حداقل ممکن می رسد، بلکه امکان دسترسی سریع به سوابق بیماری نیز فراهم می شود. سوابق واطلا عات یک فرد را می توان با مراجعه به یک شماره شناسانی،نام وی و یا در موارد اضطراری فقط با مراجعه به شرح فیزیکی به دست آورد. با کمک چنین سیستم هایی همچنین می توان زمان بندی استفاده از کلینیک ها و بخش های مختلف را نیز به نحو بهتر مشخص نمود و خدمات حسابداری را نیز مکانیزه کرد. به علا وه با جایگزین شدن کامپیوترها به جای بایگانی های عریض و طویل،امکان استفاده بهینه از فضای بیمارستانها بیشتر فراهم می شود در صورت استفاده از سیستم های مکانیزه می توان تعداد پرسنل قسمت های مختلف را در سطح مطلوب و کارا حفظ نمود.
ارائه بهترین خدمات بهداشتی و پزشکی، نه تنها یک مساله حائز اهمیت ملی به شمار می آید بلکه یک سرمایه گذاری عمده اقتصادی نیز محسوب می شود. در این راستا، اهمیت استفاده از کامپیوتر در حرفه پزشکی و مراحل تامین خدمات بهداشتی، به منظور پردازش مکانیزه اطلا عات، به طور چشم گیری روز به روز محسوس تر می شود. ضرورت اداره موثر اطلا عات پزشکی، بنا به دلائل مختلف مالی و بهداشتی، بسیار حائز اهمیت است. به علا وه مراقبت مکانیزه پزشکی به تنهائی موجب خواهد گردید که در سال های آینده حتی مصرف کاغذ برای نوشتن نسخه های داروئی نیز به حداقل برسد. کامپیوترها می توانند به پزشکان، پرستاران و سایر پرسنل مسوول خدمات بهداشتی در انجام آزمایش ها، تشخیص بیماری و مراقبت بیمارستانی با حداقل هزینه کمک نمایند. یک سیستم اطلا عاتی متمرکز و کاملا یک پارچه بیمارستانی همچنین می تواند وظایفی از قبیل حسابداری، پذیرش بیمار، برنامه زمانی استفاده از اطاق های بیمارستانی، سفارشات و شمارش موجودی اقلا م مصرفی، زمان بندی مراجعه به قسمت های عکسبرداری، تسهیلا ت اطاق عمل، طرح ریزی رژیم غذایی و غیره را به راحتی انجام دهد.

نویسنده : مریم صادقی

منبع : روزنامه مردم سالاری