جای خالی آموزش الکترونیک پزشکی در ایران

گسترش روز افزون دسترسی به سخت افزارها و نرم افزارهای مناسب برای آموزش الکترونیکی، بخصوص توسعه شبکه جهان گستر وب، افق جدیدی را پیش روی موسسات آموزشی نهاده است. به نظر می رسد استفاده از این امکانات برای آموزش، به تحقق برخی از آرمان هایی که به عنوان ملاک های کیفیت آموزش از آن نام برده می شود، از جمله: فراگیرمحوری، یادگیری مادام العمر، یادگیری فعال، تعامل در یادگیری و چند رسانه ای بودن، کمک کند. هرچند برخی از موسسات آموزشی، در سال های اخیر، نسبت به ارائه کامل دوره های آموزشی به صورت الکترونیک اقدام نموده اند، اما هنوز شواهد زیادی در مورد نتایج ارزشیابی این برنامه ها منتشر نشده است. با توجه به مزایای عمومی آموزش الکترونیکی و قابلیت های ویژه آن در آموزش پزشکی، به نظر می رسد ادغام آن در برنامه های جاری آموزشی دانشگاه ها، بطوری که آموزش متداول به شکل تلفیقی از آموزش سنتی و آموزش الکترونیک ارائه شود، اجتناب ناپذیر باشد.
این امر، بخصوص در مورد آموزش مداوم جامعه پزشکی، که مخاطبین فراوان و با تنوع گسترده علائق، تجارب، و نیازهای آموزشی دارد، بیشتر محسوس است. اهمیت تغییر در آموزش دانشگاهی، همراه با پر هزینه بودن تهیه زیر ساخت های آموزش الکترونیکی، بویژه نرم افزارهای لازم، ضرورت رویکرد برنامه ای و دراز مدت را در ادغام آموزش الکترونیک در نظام جاری آموزش پزشکی کشور، بیش از پیش نشان می دهد. در این راستا، استفاده از تجارب سایر دانشگاه ها و سازمان د هی امکانات و فعالیت ها و بکارگیری توانمندی های موجود در هر دو بخش دولتی و خصوصی، الزامی است.
لازمه این رویکرد، ایجاد بینش علمی نسبت به جنبه های مختلف انواع آموزش الکترونیک و طراحی فرایند تغییر بر اساس شرایط موجود و آرمان های منطقی در آموزش پزشکی است. گرچه ایده آموزش از راه دور، ایده جدیدی نیست و سال ها پیش، با ورود رسانه هایی از قبیل: رادیو، تلویزیون، ضبط صوت و نوارهای ویدیویی، بالندگی خود را آغاز کرده است و حتی دانشگاه هایی در نقاط مختلف جهان و ایران تحت عنوان دانشگاه های باز(university open) نیز تاسیس شدند، اما به نظر می رسد ظهور توانایی های نوین و به سرعت رو به گسترش رایانه ها و توسعه شبکه اینترنت، پدیده آموزش از راه دور را از حاشیه، به متن نظام های آموزشی رهنمون کند و کمیت و کیفیت آن را بکلی دگرگون سازد.به همراه ورود و گسترش این فناوری جدید، واژه های نوینی نیز به حوزه آموزش راه پیدا کرده است. از جمله شایع ترین این واژه ها، که از شمول فزون تری نیز برخوردار است، آموزش و یادگیری الکترونیک(Learning Electronic) می باشد که اولین بار در دهه نود، توسط انجمن توسعه تدریس امریکا (ASTD-Development anb Teaching of Society American) به کار گرفته شد و سپس به صورت وسیع در نوشتارها مورد استفاده قرار گرفت.
● آموزش پزشکی و یادگیری الکترونیکی
مهندسی کامپیوتر و الکترونیک و مهندسی پزشکی، بسیاری از فرآیندهای تشخیص و درمان را به شدت تحت تاثیر قرار داده است. در زمینه آموزش پزشکی در سال ۱۹۸۶ پیش بینی شده بود که رایانه ها جزو اجتناب ناپذیر در سیستم آموزش پزشکی خواهند شد. در حال حاضر، در بسیاری از دانشگاه های جهان از فناوری اطلاعات در توسعه و بهبود آموزش علوم پزشکی بهره گیری می شود.گرچه شبیه سازی های رایانه ای و نیز آدمک های هوشمند برای آشنایی با مهارت های بالینی بطور وسیعی به بازار عرضه می شود و کمک زیادی به توسعه آموزش پزشکی کرده است، اما تصور آموزش پزشکی کاملا مجازی، حتی با فناوری فوق مدرن، به عنوان مدل آینده آموزش پزشکی دشوار می نماید، با آن که توسعه این فناوری ها، به عنوان مکمل آموزش مرسوم فعلی، به شدت از سوی دانشجویان و برخی معلمان پزشکی مورد استقبال قرار گرفته است. دلیل این امر آن است که آموزش پزشکی، بویژه در قسمت بالینی، بدون تجربه مستقیم بیمار و بیماری در محیط های واقعی تا حدودی ناممکن جلوه می کند.در علوم پایه پزشکی که بیشتر آموزش دانشجویان به صورت گروهی است، آموزش از طریق شبکه، به عنوان آموزش مکمل، به بهبود کیفیت یادگیری مساعدت کرده و در آموزش بالینی نیز در افزایش مهارت ها موثر واقع شده است. نتایج تدریس آناتومی از طریق شبکه و آموزش جراحی لاپاراسکوپی به کمک شبیه سازی، در برخی از دانشگاه ها نیز گزارش شده است.
دانشگاه جانز هاپکنیز(Hopkins Jhon) در پایگاه اینترنتی خود، بخشی را به آموزش روی خط برخی دروس پزشکی اختصاص داده است که از طریق شبکه داخلی و شبکه جهانی با شناسه کاربری قابل دسترسی است. در قسمت دیگری از پایگاه این دانشگاه، دوره های آموزشی کاملا روی خط در زمینه بهداشت و سلامت عمومی عرضه شده است که دانشجویان می توانند با انتخاب واحد، کل دوره را از طریق شبکه به اتمام برسانند. در لیست دروس این دوره ها، درس هایی از قبیل اپیدمیولوژی، تغذیه، بیولوژی به چشم می خورد. دانشکده های پزشکی شیفیلد(Sheffielb) در انگلستان، دانشکده پزشکی ماساچوست(Massachusetts) و مری لند(Marylanb) در آمریکا نیز امکانات مشابهی را در اختیار دانشجویان قرار می دهند.به نظر می رسد که حوزه آموزش مداوم جامعه پزشکی(CME)، از مهم ترین حوزه هایی است که آموزش و یادگیری الکترونیکی می تواند در آن نقش مهمی ایفا کند. از جمله دلایل این اهمیت ویژه، می توان موارد زیر را برشمرد:جامعه مشمول آموزش مداوم پزشکی بسیار وسیع است.از گستردگی جغرافیایی برخوردارند.زمان های مشابهی برای یادگیری مطالب نو و جدید در اختیار ندارند.به حسب تنوع موقعیت جغرافیایی و شغلی، ممکن است نیازهای متفاوتی داشته باشند.
این گروه ممکن است علایق یادگیری متفاوتی نیز داشته باشند.بنا به دلایل ذکر شده و با توجه به اینکه مشمولان آموزش مداوم پزشکی عرصه های تجربی را در اختیار دارند، بهترین گروه هدف برای بهره گیری از آموزش های از راه دور و با استفاده از فناوری اطلاعات و بهره گیری از شبکه محسوب می شوند. شاید به همین دلیل، نمونه های بسیار موفق برنامه های آموزش الکترونیکی در آموزش مداوم جامعه پزشکی تهیه و ارائه شده است بطوری که در این حوزه، علاوه بر موسسات آموزش پزشکی معتبر دنیا، موسساتی نیز مانند Learning for Center Viben) به صورت انحصاری برنامه تهیه می کنند. کالج مدیران سلامت آمریکا و جامعه جراحان مفاصل و استخوان ارتش آمریکا و بسیاری از موسسات تخصصی در آمریکا و سایر ممالک توسعه یافته، به تهیه و ارائه برنامه های آموزش الکترونیکی برای مشمولان آموزش مداوم جامعه پزشکی پرداخته اند و به کسانی که از این طریق آموزش ها را دریافت می نمایند، گواهینامه معتبر اعطا می کنند.در دانشگاه های علوم پزشکی ایران، استفاده از شبکه اینترنت در طول چند سال اخیر گسترش مناسبی داشته است اما استفاده از شبکه های داخلی دانشگاه ها و یا شبکه اینترنت، به منظور ارائه آموزش های الکترونیک، محدود بوده و صرفا تا به حال بر اساس اطلاعات رسمی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی از شبکه داخلی برای آموزش درس فیزیولوژی استفاده کرده است که به نظر می رسد نمونه بسیار خوب و قابل استفاده ای از فناوری الکترونیکی در آموزش پزشکی باشد.
● بهره گیری دانشگاه ها از فناوری آموزش الکترونیکی
به نظر می رسد که صحبت از وارد شدن و یا نشدن دانشگاه به حوزه استفاده از فناوری آموزش و یادگیری الکترونیکی، صحبت بی فایده ای باشد. آنچه در اینجا با اهمیت جلوه می کند، بحث از چگونگی ورود دانشگاه ها به این عرصه است. چند نکته زیر احتمالا جنبه های با اهمیت نحوه بهره گیری دانشگاه ها از فناوری آموزش و یادگیری الکترونیکی می باشد.
الف) پرهیز از شتابزدگی:
گرچه پرداختن به مقوله آموزش الکترونیک برای دانشگاه ها به صورت یک ضرورت در آمده و تاخیر در پرداختن به این ضرورت، زیان آور خواهد بود اما، انگیزه دانشگاه ها و موسسات آموزشی در این موضوع، نباید ترس از عقب ماندن و تسلیم شدن به هیاهوی فوق العاده زیاد صاحبان فناوری اطلاعات باشد.
ب) شناسایی مزایا و محدودیت های آموزش ها و یادگیری الکترونیکی:
در مورد آموزش و یادگیری الکترونیکی، مزایا و فوایدی ذکر شده، که از جمله مهم ترین آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:استقلال فراگیر در امر یادگیری، حق انتخاب محتوا به حسب علائق، به رسمیت شناختن واقعی تر تفاوت های فردی دانشجویان،بر چیده شدن محدودیت زمانی و مکانی برای یادگیری،امکان ارائه مثال ها در قالب های ملموس تر با استفاده از امکانات رایانه ای،افزایش امکان ثبت اطلاعات و تجزیه و تحلیل پاسخ های دانشجویان و ارائه بازخورد،تسهیل دسترسی دانشجویان به منابع جنبی.در کنار مزایای ذکر شده، محدودیت های قابل اهمیتی نیز وجود دارد که همزمان با مزایا، باید به آنها اندیشیده شود که از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:در کشورهای غیر انگلیسی زبان، به دلیل اینکه اساتید و دانشجویان غالبا مسلط به زبان انگلیسی نیستند، بسیاری از مزایای ذکر شده عملا قابل استفاده نیست،وقت گیر بودن و پرهزینه بودن تهیه برنامه ها،تنهایی و یا افسردگی فراگیران و کاهش میزان جامعه پذیری آنها.
ج) متقاعدسازی و توانمندسازی اعضای هیات علمی:
گذشته از اینکه دانشجویان باید به یادگیری مستقل و شیوه های استفاده از امکانات یادگیری مستقل ترغیب و تشویق شوند، نکته با اهمیت، متقاعدسازی اعضای هیات علمی به مزایای رویکرد آموزش الکترونیکی است. فرایند تغییر نگرش اعضای هیات علمی و کسب تجربه در تهیه برنامه های جدید، فرایند دشوار و وقت گیری است با اینکه همیشه عده ای گریزان از فناوری وجود دارند که متقاعدسازی و توانمندسازی آنان وقت مضاعفی می طلبد.

منبع : روزنامه ابتکار