صنعت تنباکو دوام می آورد؟

سیگار سودآورترین محصول مصرفی در جهان است. سیگار یك پنی هزینه و یك دلار درآمد دارد و هر نوع آن دارای طرفداران خاص است. سودآوری این صنعت سرمایه داران زیادی را جذب این صنعت كرده است.
صنایع تنباكو در بازار نه چندان پررونق ایالات متحده، با عرضه مارك‎های جدید سیگار، خود را حفظ كرده‎اند. بیش از ۳۰۰ نوع و یا مارك جدید با ویژگیهای جدید مثل، دراز، نازك، طعم‎دار، كنترل شده، فیلتردار و حتی بدون فیلتر عرضه شده و جدیدترین آن متعلق به كمپانی RJR به نام «آپ تاون» (Uptown) است.
● ماجرای «آپ تاون»
سیگار «آپ تاون» در قوطی‎های سیاه ـ طلایی با طعم خاص توسط كمپانی آر ـ جی ـ رینولد (R.J. Reynalds) همانند سایر مارك‎ها برای فروش به بخش خاص جامعه عرضه شد. به علت این كه مصرف سیگار در ایالات متحده كاهش پیدا كرده است لذا كمپانی‎های تنباكو سعی می‎كنند محصولات خود را برای بخش و یا گروه‎های خاص از قبیل زنان، اسپانیایی‎ها و سیاهپوستان طراحی و عرضه كنند. در این میان سیاهپوستان خیلی اهمیت دارند. زیرا ۳۹ درصد مردان سیاه‎پوست سیگار می‎كشند. در صورتی كه این میزان در بین مردان سفیدپوست ۵/۳۰ درصد است. سیگار آپ تاون با مطالعه زیاد طراحی و حتی نام آن برای جذب سیاهپوستان انتخاب گردید.
● ماجرای مشابه؛ داكوتا
این سیگار جدید برای فروش به زنان عرضه شد كه دارای زمینه بیشتر برای سرطان ریه و بیماریهای قلبی هستند. در عرضه سیگار جدید گروه دیگری نیز ناراحت شدند. زیرا به زبان بومیان امریكا، «داكوتا» به معنی «دوست» است بنابراین، استفاده از این واژه برای قشری كه بالاترین نرخ اعتیاد به دخانیات را دارد، چندان جذاب نیست.
● گسترش اعتراضات به «آپ تاون»
اعتراض نسبت به سیگار «آپ تاون» در نخستین مرحله متوجه نام بیل‎بوردهای تبلیغاتی در مناطق سیاهپوست نشین بود. این اعتراضات به زودی علاوه بر سیگار «آپ تاون»، به انواع سیگار و مصرف الكل از طرق رنگ‎پاشی روی بیل‎بوردها گسترش یافت. اعتراض‎كنندگان مشكلی با خود بیل‎بوردها نداشتند ولی با رنگ‎پاشی روی آن و تمرد و نافرمانی مدنی می‎خواستند توجه عموم را به خود جلب كنند. آنها تقاضا داشتند كه به جای تبلیغ مصرف سیگار و یا الكل، از بیل‎بوردها برای تبلیغ كالاهای آموزشی و یا مواد بی‎ضرر نظیر آب‎ لیمو استفاده شود.
دكتر هارواد فریمن رییس بیمارستان جراحی هارلم در جریان تحقیقات پزشكی دریافت كه امید به زندگی یك مرد در هارلم نیویورك از امید به زندگی یك مرد بنگلادشی كمتر و بخشی از آن نیز به علت مصرف سیگار و الكل است. او در جریان یك سخنرانی در كلیسای هارلم گفت: «آیا فروش سیگار و الكل به جامعه‎ای كه بالاترین نرخ مرگ و میر نسبت به دیگران را دارد، ‌اخلاقی و انسانی است؟» به دنبال این گونه خطابه‎ها، حركت اعتراضی با سیاه‎ كردن بیل‎بوردهای سفید با هدف نمایاندن تأثیر شوم آنها شروع شد.
حركت اعتراضی به بیل‎بوردهای تبلیغاتی به منطقه هارلم نیویورك محدود نشد. در دالاس هم، گروهی برای رنگ‎كردن بیل‎بوردها بسیج شدند.
فشارهای وارده، دامنه تبلیغات سیگار و الكل را محدود كرد. در ژوئن ۱۹۹۰ سازمان دارنده ۸۰ درصد بیل‎بوردها اعلام كرد كه برابر خط‎مشی جدید، نصب بیل‎بورد برای تبلیغ مواد مضر برای اقلیتها، در فاصله حداقل ۵۰۰ متری مدارس، محل عبادت و یا بیمارستانها ممنوع و تعداد بیل‎بوردها برای تبلیغ سیگار و یا الكل محدود خواهدشد. ضمناً برچسبهایی تهیه شد كه بر روی بیل‎بوردهای نصب شده در نزدیكی مدارس، كلیسا و یا بیمارستانها، تبلیغ سیگار و یا الكل در آن بیل‎بورد را ممنوع می كرد.
● چرا اعتراض؟
آیا كمپانی سیگار رینولد موجب این انتقادهاست؟ بدون شك مصرف سیگار و الكل در بالارفتن نرخ مرگ و میر سیاهان در عصر معاصر تأثیر مستقیم دارد. علی رغم ادعای ضعیف بعضی از كمپانی‎ها در انكار موضوع، بدون هرگونه تردیدی باید پذیرفت كه تولید كنندگان سیگار محصولات خود را برای مصرف بازار جدید با استراتژی از قبل تعیین شده عرضه می‎كنند.اگرچه بعضی گروه‎ها نظیر سیاهان جوان، رنگ‎پاشی روی بیل‎بوردها را یك كار اشتباه خوانده و می‎گویند كه پاشیدن رنگ روی بیل‎بوردها بدین معنی است كه ما سیاهان آن قدر نادان هستیم كه آنها می‎توانند با بیل‎بورد روی ما تأثیر بگذارند ولی رئیس بنیاد بنجامین در رابطه با اعتراضات ضد سیگار و الكل و پاشیدن رنگ روی بیل‎بوردها می گوید كه سفیدها به قدر كافی شعور دارند كه تابلو را خوانده و به آن توجه نكنند ولی سیاهان فاقد این منطق هستند.
به طور یقین ترغیب افراد برای مصرف‎ نكردن سیگار و الكل به مراتب مشكل‎تر از محروم‎كردن آنهاست و بهترین شیوه آن است كه كسی سیگار و یا الكل نخرد.
بالاخره هرگاه ایالت و یا فدرال همانند رادیو و تلویزیون در دو دهه قبل، تصمیم به منع تبلیغ سیگار و الكل در بیل‎بوردها بگیرد، در آن صورت خط نهایی را باید كجا كشید؟ آیا در آن صورت باید تبلیغ برای سایر اقلام گران نظیر كفشهای ورزشی نیز منع شود؟ و یا اینكه تبلیغات غذاهای پرچربی كه كلسترول خون و یا فشار خون را بالا می‎برند منع شود؟
● نشانه گیری بازارهای خارجی
در اوایل ۱۹۸۴ پزشكان كالج رویال انگلستان مصرف سیگار را محكوم و اعلام كردند كه سیگار سالانه ۱۰۰ هزار نفر را در انگلستان می‎كشد و از این بابت ۵۰ میلیون روزكاری در سال به كشور خسارت وارد می‎شود. موضوع سرطان ریه مردان در بوتسوانای افریقای جنوبی در مدت ۱۱ سال، ۶۰۰ درصد افزایش یافته و اتهام سنگینی را بر اپیدمی سیگار وارد كرده است.
علی رغم تلاشهای زیاد صنایع تنباكو در سال ۱۹۸۹ دو دستورالعمل در تبلیغ سیگار توسط كمیسیون اروپا وضع شد كه اولاً تبلیغات تلویزیونی را از اكتبر ۱۹۹۱ قطع كرد و ثانیاً برابر دستورالعمل مقرر شد برای منع سایر تبلیغهای مربوط به مصرف سیگار قوانین لازم در پارلمان اروپا وضع شود. این قوانین هرگونه آگهی و تبلیغ در تلویزیون، سینما و حتی روی فندك و كبریت را ممنوع كرد. موضع صنایع تنباكو در جریان كشمكشها، این بود كه مرگ ۴۳۰ هزار نفر در سال ارتباطی به تبلیغات سیگار ندارد. «جان میجر» نخست وزیر وقت انگلیس با گسترش تحریمهای سیگار مخالفت كرد و پاره‎ای از كشورها از برخورد با تبلیغ سیگار امتناع ورزیدند.
به لحاظ اكراه اروپا، صنایع تنباكوی آمریكا حریصانه به سمت آسیا، آفریقا، اروپای شرقی و كشورهای سابق اتحاد جماهیر شوروی سرازیر شدند. این بازارها به ارزش سالانه ۹۰ میلیارد دلار، با صنایع دخانیات ضعیف، در مقابل سیگار امریكا به شدت آسیب‎پذیر هستند. به عنوان مثال سیگار «مالبورو» در آسیا شناخته‎تر از خود امریكاست. زیرا در این مناطق به علت اینكه طی سالیان طولانی به منظور حفظ صنعت سیگار داخلی، عرضه سیگارهای غربی ممنوع بود، «قحطی سیگار» وجود داشت. ممنوعیت برداشته شده برای كمپانی‎ها این امكان را فراهم می‎كند كه در این بازار وسیع، سیگارهای خود را عرضه كنند. تازه در این كشورها مشكل بهداشت و قانون نصب برچسب اخطار نیز وجود ندارد. به طور مثال در مجارستان سیگار «مالبورو» به جوانان در كنسرت‎های موسیقی بدون هرگونه محدودیت عرضه می‎شود.
در آسیا شركتهای تنباكو و یا دخانیات خارجی با سد تعرفه‎های حمایتی و موانع واردات در هنگام ورود به بازار مواجه هستند. ایالات متحده در استفاده از مفاد ماده (۳۰ قانون) تجارت آزاد و تهدید به مقابله به مثل، برای صدور كالاهای امریكایی به كشورهای ژاپن، كره جنوبی، تایوان و تایلند كه حاضر به بازكردن بازار خود به امریكا نبودند، موفقیت زیاد دارد. زیرا نمایندگان صنایع تنباكو در كنگره نفوذ زیادی در اعمال فشار به كشورها برای بازكردن بازار خود دارند.
تبلیغات و آگهی سیگار در تلویزیون ژاپن برخلاف ممنوعیت آن در امریكا به طور گسترده پخش شد. فروش سیگار در سال ۱۹۸۷ به شدت بالا رفت و مصرف آن بین زنان كه قبل از آمدن كمپانی‎های غربی از سیگار پرهیز داشتند چنان رواج یافت كه میزان آن در بعضی از مناطق آسیا نظیر هنگ كنگ به ۵ درصد زنـان جامعه رسید.
چنانچه شركتی با محدودیتهای جدی مواجه باشد، آیا نباید به دنبال بازارهای دیگری برود؟ این درست چیزی است كه تولید كنندگان سیگار در آمریكا انجام می‎دهند. زیرا اعلام این مطلب كه سیگار به تندرستی انسان لطمه می‎زند، گرچه این لطمه آنی نیست ولی بازتاب جدی بر صنعت تنباكو داشته است. تا زمانی كه مردم حاضر به پذیرش ریسك مصرف سیگار باشند، آیا تولید كننده، دست‎اندركار تبلیغ و یا فروشنده جزء آن باید مورد قضاوت منفی قرار گیرد؟
موقعی كه در اثر تبلیغات پیچیده و برنامه‎ریزی شده، مردم در كشورهای توسعه نیافته به مصرف سیگار روی می‎آورند، آیا ما موظف هستیم در مورد اخلاقی و پذیرفته‎ بودن كار تأمل كنیم؟
● قوانین تشریفاتی
جنگ بین صنایع تنباكو و تبلیغات تواماً با اداره نظارت بر مواد غذایی و دارویی در عرصه حقوقی ادامه یافت و در آن زمان نمایندگان صنایع تنباكو در كنگره سعی كردند كه یك سری ضوابط ملایم وضع كنند. «فیلیپ موریس» سازنده سیگارهای «مالبورو» تندتر از سایر تولید كنندگان در حمله به منتقدان بود. در سال ۱۹۹۴ «فیلیپ موریس» مسئولان شهر سان‎فرانسیسكو را به دادگاه كشاند تا بارزترین سنگر مبارزه با سیگار را از بین بردارد. زیرا برابر ضوابط وضع شده قرار بود كه از اول ژانویه ۱۹۹۵ كشیدن سیگار در ادارات و رستوران‎ها ممنوع شود و وی قصد داشت كه این قانون را از طریق دادگاه نقض كند.
جفری بایبل رئیس فیلیپ موریس كه عمر خود را صرف توسعه كمپانی در سطح جهان كرده است، اعلام كرد كه دشمنان صنایع تنباكو با اقدامات قضایی و رسانه‎های عمومی حمله می‎كنند ولی ما كیسه مشت آنها نیستیم و موقعی كه راه ما درست است به مبارزه ادامه خواهیم داد. او برای تقویت موضع صنایع تنباكو بلافاصله میزان هزینه تبلیغات سیگار را در سال ۱۹۹۴ دو برابر كرد و این مبلغ را به ۲/۲۴۳ میلیون دلار رساند. او استدلال می كند، سیگار در عرصه‎های مختلف اقتصاد تأثیر دارد و در صورت حذف شدن، این عرصه‎ها لطمه می‎بینند.
به عنوان مثال، توزیع‎كنندگان، رانندگان، صاحبان دستگاههای فروش اتوماتیك سیگار، صاحبان بیل‎بوردهای تبلیغاتی سیگار و صدها شغل دیگر از محل سیگار امرار معاش می‎كنند. به عنوان مثال، طبق گزارش وال‎استریت ژورنال، در یك دكه كوچك واقع در نیوجرسی، كه چیپس، روزنامه و بلیت بخت‎آزمایی می‎فروشد، ۴۰ درصد فروش كل را سیگار تشكیل می‎دهد. ضمناً كشاورزان ایالات جنوبی نیز از كاشت تنباكو امرار معاش می كنند و به سهولت نمی‎توانند به سراغ كاشت محصول دیگری بروند. این ادعایی است كه گزینه‎های دیگر اشتغال، خلاء ناشی از صنایع تنباكو را پر می‎كند، اما به سالهای دهه گذشته نگاه كنیم خواهیم دید این اتفاق به سهولت میسر نیست.

ترجمه و تلخیص : مرتضی شانی

منبع : ماهنامه تدبیر