دود سیگار بر چشم ...

سیگار اگرچه ماده ای مضرّ است، اما بازار پرمصرف و مخاطبان ۱۰ تا ۱۲ میلیون نفری آن در ایران، انگیزه های فراوانی برای كسب سود - چه قانونی و چه غیرقانونی - ایجاد می كند. بازار سیگار ایران طی ۴ تا ۵ ماه اخیر به سمتی گرایش پیدا كرده كه منافع باندهای زیرزمینی پرقدرت در حال گسترش است. در ابتدای تابستان امسال كه مدیریت جدید شركت دخانیات ایران را تحویل گرفت، این شركت در وضعیتی بود كه كمتر كسی جرات در اختیار گرفتن سكان هدایت آن را به خود می داد، چرا كه وجود پرونده های اتهامی، حضور مأموران قوه قضاییه و دیوان محاسبات و ارایه طرح تحقیق و تفحص مجلس هفتم، شركت دخانیات را در سیبل اتهامات بسیاری قرار داده بود. با این حال، در اواخر دولت آقای خاتمی، وزیر سابق ترجیح داد كه شخصی از ساختمان ستادی وزارت صنایع و معادن را به ساختمان نوساز خیابان وزرای تهران اعزام كند.
●هولوگرام های تقلّبی
نخستین عاملی كه به شدت در بازار سیگار كشور شكل گرفت و گسترش یافت، تقلّب هولوگرام سیگارهای تولید داخل و مشاركتی - كه با برندهای خارجی عرضه می شوند - بود، به طوری كه سه نوع سیگار تقلبی با هولوگرام های جعل شده روی پیشخوان مغازه ها و فروشگاه ها، عرضه می شد. در ابتدا كسی به طور رسمی خبری از آن نمی داد، اما بعدها مسؤولان دخانیات وجود این نوع سیگارها را به طور غیررسمی تأیید كردند. نوع اول این سیگارهای تقلّبی، از توتون های درجه ۲ و هولوگرام های درجه ۲ بهره می بردند كه در خارج از مرزها و عمدتاً در كشورهای امارات و پاكستان تهیه می شوند. نوع دوم، از هولوگرام درجه ۱ اما توتون درجه ۲ وام می گیرند كه این نوع نیز در خارج كشور بسته بندی می شوند، چرا كه قاچاقچیان به سرعت خود را با آخرین فن آوری های نرم افزاری و سخت افزاری مجهز كرده و به رقابت با محصولات اصل می پردازند. نوع سوم سیگارها هم همان توتون های درجه ۲ بودند كه هولوگرام اصل را یدك می كشیدند. این نوع سیگارهای تقلبی توانسته بودند هولوگرام سیگارهای مصرف شده داخل كشور را پس از جداسازی از روی پاكت های دور ریخته شده، بر روی محصول تقلبی نصب كنند. این سیگارها از توتون های نامرغوب و تاریخ مصرف گذشته انباری ساخته می شوند كه كماكان در بازار داخلی یافت می شوند. همزمان اخباری از سوی منابع مطلع منتشر شد كه قاچاقچیان سیگار، جامه جدیدی بر محصولات خود پوشانده اند. در واقع، آنها در مواردی موفق شده بودند كانتینرهای قاچاق سیگار را روانه بازار مصرف ایران كنند. به این صورت كه با ارایه مداركی كه ظاهراً نشان می داد محموله تنها برای ترانزیت از ایران است، محموله ها را در كشورمان پیاده می كردند. به موازات، با رشد روزافزون نرخ سیگار، ورود قاچاق سیگار افزایش پیدا كرد؛ چیزی كه دولت و واردكنندگان رسمی از آن به شدت بیم دارند.
●كمبود سیگار
براساس مطالعات انجام شده، در نیمه نخست سال جاری بازار مصرف كشور به ۵/۲۶ میلیارد نخ سیگار نیاز داشته است. این آمار حدوداً نیمی از كل مصرف ۵۴ میلیارد نخ سیگاری است كه برای كل سال ۸۴ پیش بینی شده است. با این حال، جمع تولیدات برندهای داخلی و مشاركتی و وارداتی در شش ماهه اول سال ۸۴ تنها ۵/۱۸ میلیارد نخ بوده است. بدین ترتیب، بازار مصرف كشور با كمبود ۸ میلیارد نخ سیگار مواجه شد. از این رو، نرخ برندهای خارجی رو به افزایش نهاد، در حالی كه قیمت تولیدات داخلی در سراشیبی سقوط قرار گرفت، به طوری كه تا دومین ماه پاییز امسال، قیمت هر كارتن محصولاتی نظیر سیگار بهمن سوییسی با ۴۲ درصد افزایش به ۲۰۵ هزار تومان و سیگار كنت لایت با ۲۵ درصد رشد به ۳۸۵ هزار تومان افزایش یافت. به موازات، سیگارهای مونتانا با ۱۱ درصد و وینستون اولترالایت با ۱۷ درصد افزایش قیمت نسبت به تیر ماه مواجه شدند. حال چنانچه سهم ۴۵ درصدی تولیدات خارجی و مشاركتی برندهای خارجی را با افزایش ۵ تومان در نخ سیگار محاسبه كنیم، می بینیم كه از محل عرضه ۹ میلیارد نخ سیگار، حداقل ۴۵ میلیارد تومان در مدت چهار ماه سود غیرمتعارف كسب شده است. یكی از عوامل كمبود عرضه و به تبع آن گرانی سیگار در داخل كشور، عدم ارسال هولوگرام های تولید شده به ایران بوده است. بر طبق قراردادی كه ایران با ارمنستان منعقد كرده است، آن كشور می بایست تا پایان امسال به طور مرتب این نشان را تولید و روانه كشورمان می كرد. اما اخیراً با عدم ارسال مدارك گمركی، ارمنستان مانع از صدور هولوگرام ها به ایران شده كه این امر از ورود سیگارهای خارجی به بازار مصرف داخلی جلوگیری كرده است، چرا كه بدون نشان دخانیات كه همانا هولوگرام می باشد، نمی توان اقدام به عرضه محصولات وارداتی یا تولید مشترك به بازار كرد. در چنین وضعیتی، بازار موضوعی را تجربه كرده كه پیش از آن سابقه نداشته است. طی ماه های اخیر، فروش غیرنقدی (یك تا ۲ هفته ای) به پیش فروش مبدل شده است، چرا كه بازار با كمبود مواجه است. از سوی دیگر، شركت دخانیات ایران به دلیل اینكه برای عرضه محصول اقدام به اخذ ودیعه می كند، همواره ۳ درصد سود بابت مبالغ دریافت شده پرداخت می كند. از این رو، باید در شرایطی كه قیمت تولیدات داخلی روند نزولی را در پیش گرفته است، به فكر پرداخت سود به توزیع كنندگان سیگار باشد. این در حالی است كه همزمان با اخذ ودیعه، متداول بوده كه تخفیف هایی تا مرز ۱۵ درصد نیز به توزیع كنندگان اعطا می شده است كه این عوامل شرایط مالی پیچیده ای را برای شركت دخانیات پیش بینی می كند. در عین حال، كمبود عرضه سیگار های خارجی - به سبب كاهش عرضه هولوگرام - درآمدهای مالیاتی دولت را هم تحت الشعاع قرار خواهد داد. گفتنی است، در سه سال اخیر به طور متوسط سالانه ۱۰۰ میلیارد تومان درآمد از محل واردات سیگار به خزانه دولت واریز شده است كه شرایط حاضر تحقق این درآمد را با ابهام روبه رو ساخته است. البته چالش های مدیریت جدید دخانیات به این موارد ختم نمی شود و باید به این شرایط، چالش خرید توتون و تنباكو از كشاورزان و پرداخت پاداش و عیدی به كاركنان را هم افزود.

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران