بحثی درباره کارنه تیر(TIR Carnet)

مقاوله‌نامه (تیر) سندی است گمرکی جهت ایجاد تسهیلات در رابطه با تشریفات گمرکی کامیونهای حامل محصولات که در جاده‌های بین‌المللی تردد و از گمرکات مرزی کشورهای مبدأ صادر می‎شود و به موجب آن کالا در وسیله نقلیه جاده‌ای به طور پلمپ شده از خاک کشورهای بین راه عبور می‌کند و تا مقصد نیازی به انجام تشریفات گمرکی نخواهد بود، تدوین گردیده است. کنوانسیون گمرکی مربوط به حمل و نقل بین‎المللی کالا (TIR) در تیر ماه سال ۱۳۳۸ تشکیل گردید و ایران در سال ۱۳۳۹ به این کنوانسیون ملحق شد، در مقررات کنوانسیون در سال ۱۳۵۴ اصلاحاتی صورت گرفت و در سال ۱۳۶۳ به تصویب مجلس شورای اسلامی و تایید شورای نگهبان رسید. قبل از تصویب این کنوانسیون در حمل و نقل بین‎المللی جاده‌ای وسایل نقلیه و کالاها برای عبور (ترانزیت) از خاک هر کشور می‌بایستی در مرز ورودی پس از تنظیم اظهارنامه ترانزیت مورد بازرسی گمرکی قرار می‌گرفت و صاحب کالا با توجه به مقررات داخلی آن کشور سپرده نقدی یا ضمانت‌نامه بانکی تودیع می‌نمود و در اظهارنامه متعهد می‌گردید که کالا را تا موعد مقرر در پروانه ترانزیت از مرز خروجی تعیین شده خارج نماید، در اغلب موارد این تشریفات گمرکی سبب تاخیر و معطلی وسیله نقلیه می‌شد و هزینه‌های اضافی به بار می‌آورد. ضمن اینکه احتمال داشت کالا در این میان خسارت دیده یا مورد دستبرد سارقین قرار گیرد.
برای رفع این معضل به منظور تسریع در حمل و نقل بین‎المللی، کاستن از تشریفات گمرکی و جلوگیری از خسارتهای احتمالی در جریان ترانزیت بین‎المللی کالا کنوانسیونی تحت عنوان کنوانسیون گمرکی مربوط به حمل و نقل بین‎المللی کالا در جاده‌ها تحت نام کارنه‌های تیر به ابتکار اتحادیه بین‎المللی حمل و نقل جاده‌ای “International Road Transport Union (IRU)” منعقد شد که در سال ۱۹۷۵ جای خود را به کنوانسیون دیگری به همین عنوان داد. که طبق این کنوانسیون سندی برای ترانزیت بین‎المللی کالا صادر می‎شود که کارنه یا دفترچه تیر «Transport International Routier
TIR نام دارد. و بدین مناسبت اعضای کنوانسیون موظفند سازمانی را برای صدور کارنه تیر و تضمین پرداخت هزینه‌های ناشی از تخلفات از مقررات کنوانسیون تعیین نمایند. به موجب قانون الحاق ایران به کنوانسیون مزبور مورخ ۱۳۶۳ اطاق بازرگانی و صنایع و معادن به عنوان موسسه صادر کننده و ضامن کارنه تیر مشخص شده است.
● کارنه تیر:
به زبان فرانسه چاپ می‎شود مع‌هذا ممکن است دارای صفحات اضافی شامل ترجمه متن کارنه به زبان کشور محل صادر کننده هم باشد.
برای کالاهای هر وسیله نقلیه ترکیبی (وسایل نقلیه متصل شده به یکدیگر) یا برای چندین کانتینر که بر روی یک وسیله نقلیه یا ترکیبی از آنها بار شده‌اند. یک کارنه صادر می‌شود که فقط برای یک سفر معتبر است. بر روی کارنه شماره اسناد جدا شدنی برای کنترل گمرکی. اسناد تصفیه برای عملیات حمل و نقل ذکر شده است. تعداد برگهای کارنه تیر بر حسب تعداد کشورهای واقع بین مبدأ و مقصد کالا بین حداقل ۶ و حداکثر ۲۰ برگ متفاوت است.
این صفحات دارای شماره ۱ و ۲ هستند که اصطلاحاً (وله) volet می‌نامند. و بر روی آنها تمام مشخصات کالا ذکر می‌گردد در صورتی که کالا فقط بین یک گمرک مبدأ و یک گمرک مقصد حمل شود کارنه باید حداقل دارای دو برگ برای کشور مبدأ و دو برگ برای کشور مقصد و دو برگ برای هر کشوری باشد که از آن عبور می‎‌کند. برای هر محل اضافی جهت بارگیری یا تخلیه دو برگ دیگر لازم است. با رسیدن وسیله نقلیه حامل کالا به مرز ورودی مثلاً کشور (A) یک برگ (شماره فرد) از کارنه برای انجام بازرسی به مقامات گمرک سپرده شده و وسیله نقلیه وارد خاک این کشور می‌گردد. پس از رسیدن به مرز خروجی کشور (A) یک برگ دیگر (شماره زوج) جهت تصفیه به گمرک ارائه می‎شود برگ دوم به مرکز کنترل ارسال و با برگ اول مطابقت داده می‎شود تا بدین ترتیب معلوم گردد که کالا در کشور (A) تخلیه نگردیده است.
چه در غیر اینصورت حقوق و عوارض و سایر مالیاتهای متعلق به کالای تخلیه شده به عنوان ورود قطعی از ضامن وصول خواهد شد شایان ذکر است طبق مفاد کنوانسیون نیز لازم است که وسیله نقلیه پس از بارگیری در گمرک کشور مبدأ بازرسی و لاک و مهر (سیم و سرب با پلمپ) نمود و پلاکهای مستطیل شکل با علامت TIR در قسمتهای جلو و عقب وسیله نقلیه نصب می‌گردد. برای جلوگیری از سوء استفاده طرفهای کنوانسیون باید نمونه مهرهائی را که به کار می‌برند برای یکدیگر در سال دارند. وسیله نقلیه و کانتینر خود نیز باید طبق استانداردهای مقرر در کنوانسیون باشد، از جمله قسمت اطاق بار باید به گونه‌ای ساخته شود که پس از پلمپ نمودن به هیچ وجه نتوان بدون شکستن پلمپ آن را باز کرد و بدین وسیله باری را از آن خارج کرد یا بار جدیدی را در آن گذاشت. همچنین اطاق باد باید قسمت عقب آن دارای دری باشد که پس از بسته شدن به آسانی بتوان قفل آن را پلمپ کرد و به علاوه وسیله نقلیه نباید دارای فضاهای مخفی و دور از دید برای بازرسی گمرک باشد.
همین طور اگر برای پوشش کالا چادر برزنتی به کار می‌رود این چادر باید دقیقاً مطابق با ضوابط مقرر در کنوانسیون باشد. در صورت رعایت مقررات فوق‎الذکر دارندگان کارنه تیر می‌توانند پس از پلمپ وسیله نقلیه در محل بارگیری یا در نزدیک‌ترین گمرک به این محل در کشور مبدأ بدون معطلی و بدون انجام تشریفات گمرکی ناظر بر ترانزیت خارجی کشورهای مختلف را پشت سرگذاشته تا مقصد نهایی به راه خود ادامه دهند، به عبارت دیگر مقامات گمرکی کشورهای بین راه الزامی ندارند وسیله نقلیه و کالا را مورد بازرسی کامل قرار دهند، مگر اینکه در موارد استثنائی انجام چنین بازرسی‌هائی ضرورت پیدا کند که در این صورت وسیله نقلیه مجدداً پلمپ خواهد شد.
گرچه کارنه تیر، مهر کننده و صاحب کالا را از الزام به تنظیم اسناد گمرکی کشورهای بین راه و تودیع سپرده با ضمانت نامه ویژه ترانزیت معاف می‌دارد ولی مانع اجرای محدودیتها و نظارتهائی که طبق مقررات داخلی این کشورها در زمینه اخلاقی، بهداشتی و امنیت عمومی وجود دارد نمی‌شود و وصول عوارضی را که ممکن است به موجب همین مقررات پیش بینی شده باشد منتفی نمی‌سازد. همچنین مقامات گمرک ممکن است برای حمل کالا در قلمرو کشور متبوع خود محدودیتهای زمانی برقرار کرده یا تقاضا نمایند که وسیله نقلیه مسیر مشخصی را طی کند یا برای جلوگیری از سوء استفاده لازم است تشخیص دهند که وسیله نقلیه به هزینه حمل کننده همراهی (اسکورت) شود.
چنانچه معلوم گردد که پلمپ وسیله نقلیه یا کانتینر در مرز خروجی دست خوردگی یا در چادری که کالا را پوشانیده پارگی ایجاد شده است و دلایل مستدلی در این مورد ارائه نگردد وسیله نقلیه با کانتینر مشمول جریمه خواهد شد. در صورت پارگی چادر یا شکستگی پلمپ در اثر تصادف یا حوادث غیر منتظره حمل کننده باید مراقبت کند که هر چه زودتر صورتمجلس با تائید مقامات کشوری که وسیله نقلیه یا کانتینر در آن قرار داد تنظیم گردد. چنانچه انتقال کالا از وسیله نقلیه یا کانتینر تحت پوشش کارنه به وسیله یا کانتینر دیگر اجتناب ‌ناپذیر باشد این اقدام باید در حضور یکی از مقامات بار شده صورت پذیرد. البته در صورت احتمال خطر قریب‌الوقوع که ضرورت تخلیه فوری بار را ایجاب کند، راننده می‌تواند بدون تقاضا از مقامات مذکور در فوق رأساً اقدام نماید.
طبق مفاد کنوانسیون تیر موسسه ضامن تعهد می‌کند که در صورت تخلف دارنده کارنه تیر TIR از مقررات این سند، حقوق و عوارض گمرکی متعلق به کالا و هرگونه عوارض تاخیر، و سایر عوارض و هر نوع جریمه نقدی مربوط را طبق مقررات کشوری که جرم در آن واقع شده بپردازد. البته این تضمین رافع مسئولیت اشخاصی نیست که از مقررات کنوانسیون تیر TIR تخلف کرده‌اند، مسئولیت ضامن در قبال مقامات یک کشور عضو کنوانسیون فقط از زمانی آغاز می‎شود که کارنه تیر TIR از طرف مقامات گمرکی آن کشور مورد قبول قرار گرفته باشد.
به علاوه موقعیت موسسه ضامن تنها در قبال کالاهائی نیست که در کارنه ذکر شده‌اند بلکه شامل کالاهائی نیز می‌گردد که در کارنه گنجانده نشده ولی به طور غیر قانونی در قسمت پلمپ شده وسیله نقلیه یا کانتینر قرار دارند. به هر حال زمانی که مقامات گمرکی کشوری بدون قید و شرط کارنه تیر TIR را تصفیه می‌کنند دیگر نمی‌توانند از موسسه ضامن مبالغ فوق‎الذکر را مطالبه نمایند مگر اینکه مفاصا حساب مجعول باشد.
قابل ذکر است کشورهائی که عضو کنوانسیون مربوط به حمل و نقل بین‎المللی کالا در جاده‌ها تحت کارنه تیر TIR نیستند مقررات داخلی خود را در خصوص ترانزیت خارجی کالا به اجرا گذاشته و تعهدی در پذیرش کارنه تیر ندارند. البته به علت قبولی گسترده کنوانسیون این امر مشکل چندانی را به وجود نمی‌آورد.

منابع:
کتاب آشنائی با تعاریف بازرگانی اقتصادی, موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی حمل و نقل و بانکداری بین‎المللی- از انتشارات کمیته ایرانی اطاق بازرگانی بین‎المللی
اسعد استیفائی کارشناس رسمی دادگستری رشته وسایط نقلیه موتوری

منبع : ماهنامه کارشناس