دیسکهای نوری

این مقاله ، درباره یکی از تکنولوژیهای جدید اطلاعات سی – دی – رام (CD – ROM ) و نقش أن درامر اطلاع رسانی بحث می کند .
بررسی تاریخچه اطلاع رسانی بعد از جنگ جهانی دوم ، از شروع نمایه سازی تا به وجود آمدن بانکهای اطلاعاتی ، از قبیل دایلوگ ( Dialog ) اوربیت (Orbit ) و کوستل (Questel ) بحث مقدماتی مقاله است .
مقایسه تطبیقی بانکهای اطلاعاتی ، با سی دی – رام و بیان ویژگی های دیسکهای نوری موضوع اصلی مقاله است . به نظر نویسنده ، استفاده از دیسکهای نوری ، روند رو به گسترش فعالیتهای اطلاع رسانی را دچار تحول بزرگی خواهد کرد .
شاید صحبت کردن از تاکتیکها در زمانی که هنوز استراتژی مشخص نشده است ، چندان مفید به فایده نباشد . اما بحثی که درباره سی- دی – رام (CD – ROM ) ها در این مقاله مطرح شده است ، نه تنها درمعرفی آنهاست ؛ بلکه با توجه به خصوصیات ویژه ای که دارد ، می تواند در تعیین خط مشی اطلاع رسانی کشور ایفای نقش کند .
پی بردن به نقش اطلاعات در تحقیق و توسعه و به وجود آوردن تکنولوژی جدید ، منجر به ایجاد روشهای مختلف برای ذخیره و بازیابی اطلاعات شده است . نمایه سازی Kwic Uniterm , Kwoc از جملهاین روشهاست ۱ ، که هرکدام مزایای خاص خود را دارد . تهیه میکروفیش از مجلات ، پدیده ای دیگر برای به نظم درآوردن و استفاده سریعتر از دانش بشری بود ۲ !
با ورود کامپیوتر به دنیای اطلاع رسانی ، تحول بزرگی به وقوع پیوست . موسسات تولید اطلاعات ، با استفاده از کامپیوتر ، آنچنان به حجم تولید اطلاعات خود افزودند که ، اصطلاحی نظیر "انفجار اطلاعات " ، انقلاب اطلاعات " ، عصر اطلاعات " و …. به واژگان واژه نامه اضافه شد . حجم زیاد اطلاعات و تنوع موضوعی آن ، پایگاههای اطلاعاتی مانند :
▪ abstracts Medline
▪ STIN
▪ Physical abstracts Chemical …
را به وجود آورد . استفاده از اطلاعات این پایگاهها ، به ایجاد بانکهای اطلاعاتی منجر شد . از جمله مشهورترین این بانکها ، می توان Orbit , Dialog در امریکا ، STN آلمان ، blaise انگلستان و Questel فرانسه را نام برد .
برای پی بردن به اهمیت "سی – دی – رام " ها و مقایسه آنها با بانکهای اطلاعاتی ، ابتدا ساختار و طرز کار با بانکهای اطلاعاتی شرح داده می شود مقایسه سی – دی – رامها با این بانکها از آن جهت قابل توجه است که دیسکهای نوری ، خود نوعی پایگاه اطلاعاتی هستند . و پایگاههای اطلاعاتی ، نقش اول را در نظامهای اطلاع رسانی ایفا می کنند .
بانکهای اطلاعاتی ، واسطه هایی هستند بین تولید کنندگان و مصرف کنندگان اطلاعات . یک بانک اطلاعاتی ، با پایگاههای اطلاعاتی متعددی در ارتباط است . و اطلاعات را از طریق خطوط پیوسته (Online) دریافت و به همین طریق در اختیار مصرف کننده قرار می دهد . مثلأ بانک اطلاعاتی Dialog با حدود ۴۰۰ پایگاه اطلاعاتی مانند : EBIS, American banker news, NTIS Agricola , Chemical Industry Notes , ۳ و تقویت کتابخانه ها ، آموزش نیروی انسانی ماهر و متخصص اطلاع رسانی و تقویت کتابخانه ها ، آموزش نیروی انسانی ماهر و متخصص اطلاع رسانی INSPEC, ERIC و …. در ارتباط است .
ارتباط با بانکهای اطلاعاتی ، از طریق خطوط تلفن امکان پذیر است . و چنانچه این ارتباط بخواهد از طریق کشور دیگری ، برقرار شود به یک خط تلفن از طریق ماهواره ، یک دستگاه مودم و یک مونیتور نیاز است . در این روش ، استفاده کننده از اطلاعات ، دارای چندین شماره رمز است . بعد از اینکه او توانست ارتباط تلفنی برقرار نماید و پس از تایید شماره های رمز ، تماس برقرار می شود . سپس استفاده کننده – که باید با زبان خاص بانک مربوط آشنا باشد – مطالب مورد نظر خود را ، از طریق زبان خاص بانک وارد می کند . بانک ، این دستورات را دریافت نموده و با سرعت ، مطالب خواسته شده را ارسال می نماید . اطلاعات ارسالی ، در فایلی که قبلأ توسط استفاده کننده مشخص گردیده ذخیره می شود و استفاده کننده ارتباط را قطع می کند . بانک د رپایان جستجو ، قیمت تمام شده را به دلار اعلام می کند . هزینه به حساب مشتری گذاشته می شود و در پایان هر فصل ، صورت حساب ارسال می گردد .
کتابخانه دانشگاه علوم و صنایع دفاع ، با بانکهای اطلاعاتی BLA/SE , QUESTEL , STN , ORBIT , DIALOG در ارتباط است و جستجوهای متعددی را از این طریق امجام داده است . در این جستجوها چند مورد قابل توجه است :
▪ هزینه اطلاعات درخواستی ، با توجه به اینکه به دلار مطالبه می شود گران است : هزینه یک جستجوی ۵ دقیقه ای ( از زمان برقراری ارتباط تا پایان ارسال اطلاعات ) جهت دریافت اطلاعات کتابشناختی حدود ۳۷ مدرک ، توسط بانک ، ۴۳ دلار اعلام شده است . البته قیمت مکالمه تلفنی از راه دور و حق اشتراک نیز به این مبلغ اضافه می شود .
▪ با توجه به نرخ گران به دست آوردن اطلاعات از این طریق ، مسئول جستجو برای به حداقل رساندن قیمت ، تحت فشار روانی مسئله ای به نام " سرعت " است .
▪ دستیابی به اطلاعات کتابشناختی و در نهایت چکیده مطالب یک جستجو، منظور نهایی را مرتفع نساخته و تازه جستجوگر باید ، به دنبال به دست آوردن اصل مدرک یا مدارک باشد . این مدرک ممکن است یک کتاب ، مقاله ، ثبت نوآوری ، مقاله ای از یک کنفرانش یا خلاصه مذاکرات یک گردهمایی باشد . و چنانچه خوشبینانه به مسئله نگاه کنیم و فرض را براین بگذاریم که به احتمال ۳۰ درصد ممکن است ، مقاله در داخل کشور وجود داشته باشد ، به احتمال ۷۰ درصد مطالب مورد نظر باید از خارج تهیه شود . نرخ به دست آوردن کپی یک مدرک – البته چنانچه مانع قانونی نداشته باشد – از قرار صفحه ای ۱۰ دلار ، از یک تا ده صفحه است . و صفحه ای ۲۰ دلار ، از ۱۱ تا بیست صفحه .
▪ احتمال قطع ارتباط در هنگام جستجو از شهرستانها ۳۰ درصد است ۴ . عللی از قبیل قطع برق ، اشکال در شبکه ارتباطی و اوضاع جوی ، میتواند از علل قطع ارتباط محسوب گردد . بنابراین باید به تجهیزات مورد نیاز اشاده شده دربالا ، دستگاه (Unintrrupt Power UOS System ) و دو عددباطری ۲۴ ولت را نیز اضافه کنیم .
۵ – تعدادی از فایلهای اطلاعاتی ، به روی کشورهای در حال رشد بسته است . از جمله فایلهای quide , Petroleum & Gas , Nuclear ABS Chemical Requlation and و ۰۰۰۰
● سی . دی – رام (CD – ROM ) ها
CD – ROM کوته نوشت کلمات Only Memory Compact Disk Reas است : دیسکهای فقط خواندنی . اولین نمود سی . دی – رامها در بازار تجارت در سال ۱۹۸۵ بود ۵ .
سی . دی - رام دیسکی است دایره ای به قطر ۱۲۰ میلی متر وضخامت ۲/۱ میلی متر ۶ . اما ظرفیت آنها : برای درک ظرفیت یک سی . دی – رام و برای اینکه در ذهن مقایسه ای به وجود آید توجه به توضیحات زیر مفید خواهد بود :
یک فلاپی دیسک ۵/۳ اینچ ، دارای ظرقیت ۷۲۰ کیلو بایت و ۴۴/۱ مگابایت است . گنجایش سخت دیسک کامپیوترها از ۲۰ تا ۴۰۰ مگابایت است . یک سی . دی – رام ۵۵۰ مگابایت ظرفیت دارد ۷ . یعنی ۵/۱ برابر هارد دیسک کامپیوتر . این بدان معناست که یک دیسک نوری ، می تواند یک دایره المعارف چند جلدی و یا یک واژه نامه با صدها هزار واژه را در خود جای دهد .
به عبارت دیگر ، ، ظرفیت یک دیسک نوری ۲۵۰ هزار صفحه کاغذ A۴ است .
تعداد ژورنالهایی که موضوع آنها سی. دی - رام است ، تا نیمه اول سال ۱۹۹۲ شش عنوان ۸ و تعداد کتب منتشر شده دراین موضوع ۶۵ عنوان بوده است ۹ .
تعداد سی . دی – رامهای منتشر شده در سال ۱۹۸۶ ، چهل و هشت عنوان و در سال ۱۹۹۲ دو هزار و دویست و دوازده عنوان ۱۰ بوده است . البته این آمار فقط مربوط به دیسکهای علمی و فنی است .
کمپانی بوکر (Bowker ) در سال ۱۹۸۹ ULR + BIP + مشهورترین کتابشناسیها و مجله شناسیهای دنیا را بر روی دیسک نوری منتشر کرد . دیکشنری آکسفورد ، Book Bank دائره المعارف
Grolier Citaion Index , Humanities index, Abstract Reasers, Guid Science, و صدها کتاب و مجله دیگر هم اکنون بر روی دیسکهای نوری منتشر شده است ۱۱ .
نکته قابل توجه اینکه بانکهای اطلاعاتی نیز ، تعدادی از فایلهای خود را بر روی دیسک منتشر کرده اند . مثلأ هم اکنون پایگاههای اطلاعاتی EIRC, NTIS , Medline و فایلهای data, Agribusiness Import , Export و ۰۰۰ بانک DIALOG بر روی سی . دی . رام موجود است.
استفاده از سی . دی – رام ، تنها به کامپیوتر "pc " و یک درایو دیسک نوری نیاز دارد . برد ( Board ) درایو مربوط توسط فروشنده در اختیار مشتری گذاشته می شود .
همان اطلاعاتی را که از بانکهای اطلاعاتی می توان به دست آورد ، از طریق سی . دی – رام قابل به دست آوردن است . ضمن اینکه این اطلاعات ، می تواند شامل متن کامل مقالات و یا ثبت نو آوریها باشد و نیاز به سفارش از خارج نیست .
استفاده از سی . دی – رام از طریق منوهای موجود در دیسک و به اصطلاح “Menu drive " صورت می گسرد . و به کارگیری این روش بسیار موثری از استفاده به وسیله دستورات بانک اطلاعاتی است .
مشتری زمانی که یک بار در سال ، دیسکی را مشترک شد ، می داند که برای چه مقدار اطلاعات در مدت معینی چه مقدار پول داده است .
جستجوگر سی . دی – رام ، تحت فشار مسئله ای به نام " سرعت " نیست . او می تواند با حوصله و بدون عجله ، موضوع را بررسی کرده ، اشتباهات رامرتفع ساخته و دوباره حستحو را انحام دهد .
مزیت دیگر دیسکهای نوری ، استفاده از نقشه ها ، جدولها ، تصاویر و نمودارهااست که از طریق بانکهای اطلاعاتی امکان پذیر نیست .
مسئله ای که در مورد دیسکهای نوری ، یک کمبود به حساب می آید ، مسئله روزآمد بودن آنهاست . اطلاعات موجود در بانکهای اطلاعاتی دائما روزآمد می شود . مثلأ در بانک اطلاعاتی DIALOG ، چکیده پایان نامه ها (Dissertation Abstracts ) هر ماه یک بار روزآمد می شود ؛ در صورتی که بر روی دیسکهای نوری هر سال یک بار . نمایه علوم انسانی (Humanities Index ) هر هفته دو بار روزآمد می شود ؛ اما بر روی دیسکهای نوری ، این عمل به صورت فصلی انجام می گیرد ۱۲ .
هم اکنون مجلات IEEE/IEE با متن کامل ( Full text ) همراه با تصاویر ، جدولها و نمودارها بر روی CD – ROM به بازار عرضه شده است . قیمت تمام شده کل مجلات IEEE/IEE برای اشتراک یکساله ۳۰۸۰۰ دلار أمریکاست ۱۳ .
استفاده از این دیسکها ، با توجه به بازیابی مطلب از طرق گوناگون موضوع ، عنوان ، کلیدواژه ، IDBN , ISSN سال انتشار و …. موثر تر و با صرفه تر از استفاده از بانکهای اطلاعاتی است . و دیگر ، دغدغه قیمت ، سرعت و قطع برق باعث نگرانی نخواهد شد .
یک شبکه محلی ازسی . دی – رام ، میتواند در یک کتابخانه و یا مرکز اسناد ایجاد شود . هم اکنون Polytechnic Leicester انگلستان چنین شبکه ای را بوجود آورده است ۱۴ .
آقای ویلفرد لنکستر ( F.W. Lancaster ) در کتابش ۱۵ با توجه به تکنولوژی جدید اطلاع رسانی ، درباره کتابخانه های بی کتاب صحبت میکند و نظریات موافقان و مخالفان این نظریه را بیان نی نماید . آقای ریموند کرویل ( Raymond Kerweil ) نویسنده و مخترع ، از پایان عمر کتابها بحث می کند . او می نویسد : "در سیکل زندگی هر تکنولوژی هفت مرحله متمایز را می توان تشخیص داد :
۱) مرحله قبل از بوجود آمدن ؛
۲) اختراع ؛
۳) توسعه ؛
۴) بلوغ ؛
۵) نمودهای سقوط ؛
۶) نسخ ؛
۷) ترک ۱۶ .
او برای تایید نظر خود مثالهایی آورده است . از جمله اینکه : اختراع کاستهای نوار ضبط صوت ، باعث منسوخ و متروک شدن دیسکهای صوتی گرامافون شد .
آقای کرویل معتقد است که با اختراع سی . دی – رام ، عمر کتابها به سر آمده است . و در آینده ای نه چندان دور کتابها منسوخ و متروک گردیده و دیسکهای نوری جایگزین آنها می شود . ما در اینجا نمی خواهیم درباره این نظریه شاید افراطی بحث کنیم .
● نتیجه گیری
آمار و ارقام ارائه شده درمورد دیسکهای نوری بیان کننده رشد سریع این تکنولوژی جدید اطلاعاتی و اطلاع رسانی است .انتشار ۶ عنوان مجله در مورد این تکنولوژی جدید ، همچنین بیانات آقای ویلفردلنکستر و عقیده آقای کرویل ، نمایانگر تاثیر زیاد دیسکهای نوری در دنیای اطلاعات و اطلاع رسانی است . برخورد اولین امواج دریای سی . دی – رام با صخره های تکنولوژی اطلاعات به نسخ میکروفیشها منجر شد . هم اکنون ، کمپانی Bell & Howell خط تولید میکروفیش خود را به تولید س . دی – رام تغییر داده است !
استراتژیستهای اطلاع رسانی و تعیین کنندگان خط مشی اطلاعاتی کشور ، باید در معادلات خود متغیر سی . دی – رام را در جایگاه معلومات گذاشته و به وسیله آن پاره ای مجهولات را کشف نمایند . به وجود آوردن یک شبکه اطلاع رسانی از طریق سی . دی – رامها می تواند بخشی از نظام اطلاع رسانی را تشکیل دهد .

ارجاعات
۱- اطلاع رسانی ( تهران : مرکز اسناد و مدارک علمی ایران )
۲- در همین مقاله ، از منسوخ شدن تولید میکروفیشها صحبت خواهیم کرد .
Dialog Cataloge ۱۹۹۲
۴ – از ۱۰ ارتباط ۳ ارتباط در ضمن دریافت اطلاعات مدارک قطع شده است .
۵ – C. J . Amstrong and J,A. Large . CD ROM Information Products : an evaluative guide and directory . ( Hants , England : gower , ۱۹۹۰ ) PP inside front cover .
۶ – همان ( منبع شماره ۵ )
۷ – همان ( منبع شماره ۵ )
۸ – Ulrich , s Plus ( CD ROM ).( New York , NY :Bowker Electronic Publishing ), ۳ rd ed ., ۱۹۹۰
۹- Books in print plus ( CD ROM ) ( New York , NY: Bowker Electronic publishing ) , ۵ th ed ., ۱۹۹۰
۱۰- Metthew Finlay , Joanne Mitchell , editors. The CD ROM directory ۱۹۹۲ , ۷th ed ., ( London: TEPL publishing c ۱۹۹۱ ) PP:۷-۹
۱۱-همان .
۱۲- C.J.Armstrong and J.A.Large .CD ROM Information productis: an evaluative guide . (Hants , England: Gower . ۱۹۹۰) .
۱۳-پرفرمای این مجلات بر روی دیسکت نوری توسط دانشگاه علوم و صنایع دفاع دریافت شده است .
۱۴- Kirsten black . “ CD-ROM Networking: the Leicester Polytechnic experience “ in ASLIB information , ۲۰ (۷/۸) , ۱۹۹۲. PP:۲۸۸-۱۹۰
۱۵- ف . دبلیو لنکستر ، کتابخانه ها و کتابداران در عصر الکترونیک ، ترجمه اسد الله آزاد ( مشهد : آستان قدس ، ۱۳۶۶ ) .
۱۶- Raymond Kerweil . “The future of libraries”, in Library Journal . ۱۱۷(۱, ۳, ۵), ۱۹۹۲

منبع : فصلنامه علوم اطلاع رسانی