سه شنبه, ۱۱ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 30 April, 2024
مجله ویستا

روش‌ قانونمندی‌ در اسلام‌


روش‌ قانونمندی‌ در اسلام‌
مسلمانان‌ جهان‌ بیش‌ از یك‌ ششم‌ جمعیت‌ شش ‌میلیاردی‌ را تشكیل‌ می‌دهند. اسلام‌ كه‌ در دو حوزه‌ اندیشه‌ و عمل‌ برای‌ انسان‌ معارفی‌ بنیادین‌ و تعیین‌ كننده‌ آورده‌است‌ از سوی‌ مسلمانان‌ در طول‌ تاریخ‌ تاكنون‌ دستخوش‌ تغییرات‌ فراوانی‌به‌ نام‌ مذاهب‌ مختلف‌ شده‌ است‌ لذا تبیین‌ حقوق‌بشر از دیدگاه‌ اسلام‌ بنا به‌ مذاهب‌ مختلف‌، تفاوت‌دارد. برای‌ رسیدن‌ به‌ روش‌ قانونمندی‌ در اسلام‌ابتدا باید فصل‌های‌ مشترك‌ مكاتب‌ اسلام‌ را درك‌كرد سپس‌ براساس‌ آن‌ فصول‌ بقیه‌مباحث‌، به‌ویژه‌ مسائل‌ جدید را مطابق‌ با دیدگاه‌اسلام‌ استدلال‌ و تشریح‌ كرد.
● اصول‌ و دیدگاه‌ مشترك‌
اصول‌ سه‌گانه‌ توحید، نبوت‌، معاد و دیدگاه‌اعجاز قرآن‌ و عدم‌ تحریف‌ آن‌ و سنت‌رسول‌خدا(ص‌) فصول‌ مشترك‌ فكری‌ تمام‌مسلمانان‌ جهان‌ است‌ هیچ‌ مسلمانی‌ وجود نداردكه‌ در زیر ساختهای‌ فكری‌ خود اعتقادی‌ به‌توحید، نبوت‌ و معاد نداشته‌ باشد همچنین‌ هیچ‌مسلمانی‌ سراغ‌ نداریم‌ كه‌ قرآن‌ را كتاب‌ آسمانی‌خود نداند و سنت‌ رسول‌خدا(ص‌) را مبنای‌زندگی‌ خود قرار ندهد این‌ قالب‌های‌ ذهنی‌،مسلمانان‌ را به‌ فصول‌ مشترك‌ عظیمی‌ می‌رساند كه‌آنها را از طبقه‌ و تفكر كفار متمایز می‌سازد اماقانونمندی‌ انسان‌ در زندگی‌ شخصی‌ و اجتماعی‌تنها به‌ آن‌ سه‌ اصل‌ پیش‌ گفته‌ و قرآن‌ بدون‌ تفسیر وسنت‌ بدون‌ نقل‌ صحیح‌ ممكن‌ نیست‌ بنابراین‌ سنت‌پیامبر اسلام‌ كه‌ مجموعه‌ای‌ از گفتار و رفتار پیامبراسلام‌ درباره‌ زندگی‌ شخصی‌ و اجتماعی‌ انسان‌مسلمان‌ است‌ برای‌ قانونمندی‌ مسلمانان‌ نقش‌منحصر به‌ فردی‌ دارد پس‌ باید سنت‌ را شناخت‌اما چگونه‌؟ در اینجا بین‌ شیعیان‌ حضرت‌ علی‌(ع‌) ودیگر مذاهب‌ در خصوص‌ اینكه‌ ما چگونه‌ سنت‌رسول‌خدا (ص‌) را بشناسیم‌ و از چه‌ كسانی‌ معالم‌دین‌ را اخذ كنیم‌؟ اختلاف‌ دیدگاه‌ وجود دارد.شیعیان‌ بر این‌ عقیده‌اند كه‌ ما باید سنت‌رسول‌خدا(ص‌) را از طریق‌ صحابه‌ بزرگ‌ ایشان‌حضرت‌ علی‌ (ع‌) و فرزندان‌ معصومش‌ كه‌ تا سال‌۲۶۰ هجری‌ هنگام‌ شهادت‌ امام‌ حسن‌عسكری‌(ع‌) نسل‌ به‌ نسل‌ حاضر بودند، دریافت‌كرد و از طریق‌ آنان‌ شرح‌ و بسط سنت‌ رسول‌ خدا(ص‌) را شناخت‌ اما برادران‌ اهل‌ سنت‌ چنین‌اعتقادی‌ ندارند بلكه‌ آنان‌ سنت‌ رسول‌ خدا(ص‌)را از مجموعه‌ صحابه‌ و سپس‌ تابعین‌ و سپس‌ تابعین‌تابعین‌ اخذ می‌كنند به‌ دلیل‌ همین‌ دو دیدگاه‌اصلی‌ دو نقل‌ كلی‌ سنت‌ رسول‌ خدا (ص‌) را درمنابع‌ روائی‌ و مجامع‌ حدیثی‌ جمع‌آوری‌ كرده‌است‌ و بر همین‌ اساس‌ جهان‌بینی‌ فقهی‌ فقهای‌شیعه‌ و سنی‌ كه‌ از منابع‌ روائی‌ دوگانه‌ شكل‌ گرفته‌متفاوت‌ شد. بنابراین‌ تفاوت‌ فقه‌ شیعه‌ با فقه‌ سنی‌به‌طور اصولی‌ ریشه‌ در منابع‌ فقه‌ دارد منابع‌ فقه‌شیعه‌ از طریق‌ اهل‌ بیت‌ پیامبر (ص‌) به‌ ایشان‌می‌رسد و منابع‌ فقه‌ سنی‌ از طریق‌ صحابه‌ دیگر غیراز ائمه‌ معصومین‌ شیعه‌ به‌ پیامبر (ص‌) می‌رسد ونتیجه‌ اینكه‌ اگر چه‌ منبع‌ قرار دادن‌ قرآن‌ و سنت‌برای‌ قانونمندی‌ انسان‌ مسلمان‌ مشترك‌ بین‌ شیعه‌ وسنی‌ است‌ اما سنن‌ منقوله‌ و آیات‌ مشروحه‌ در دودیدگاه‌ شیعه‌ و سنی‌ متفاوت‌ است‌ و به‌خاطر همین‌تفاوت‌، قانونمندی‌ شیعه‌ و سنی‌ تا حدودی‌ ازیكدیگر متفاوت‌ است‌.
● علت‌ تفاوت‌
تفاوت‌ در فروع‌، ریشه‌ در تباین‌ دو دیدگاه‌شیعه‌ و سنی‌ در اصول‌ دارد تشیع‌ و تسنن‌ دو تفكراست‌ عالم‌ فكر و عالم‌ معنی‌ عالم‌ تباین‌ است‌بنابراین‌ وقتی‌كه‌ تشیع‌ علاوه‌ بر سه‌ اصل‌ توحید،نبوت‌، معاد، به‌ عدل‌ و امامت‌ نیز اعتقاد دارد ونتیجه‌ آن‌ ارائه‌ جهان‌بینی‌ دیگری‌ در حوزه‌اندیشه‌ و عمل‌ غیر از آنچه‌ برادران‌ اهل‌ سنت‌ارائه‌ می‌دهند می‌شود اعتقاد به‌ عدالت‌ حضرت‌باری‌تعالی‌ در تشریع‌ احكام‌ شرعی‌ و اعتقاد به‌جانشینی‌ امامان‌ معصومین‌ (ع‌) و نقش‌ آنان‌ درتشریح‌ و تبیین‌ سنت‌ رسول‌خدا(ص‌) تفكر تشیع‌ رااز تفكر تسنن‌ متمایز می‌سازد.
تمایز در فروع‌ و قانونمندی‌ شخصی‌ واجتماعی‌ كه‌ ریشه‌ در تمایز اصول‌ و فهم‌ اصول‌دارد اعتقاد از روی‌ عقل‌ به‌ اصل‌ امامت‌ تنها یك‌باور نیست‌ كه‌ از آن‌ تعبیر به‌ اصول‌ دین‌ شود بلكه‌یكی‌ از بنیان‌های‌ اصلی‌ قانونمندی‌، تشیع‌ است‌ كه‌شیعه‌ علوی‌ را به‌ سنت‌ نبوی‌ واز آن‌ مرحله‌ به‌توحید الهی‌ می‌رساند. اطاعت‌ از خداوند خالق‌منان‌ كه‌ به‌ درك‌ عقل‌ عملی‌ درك‌ می‌شود و درقرآن‌ نیز ارشاد به‌ اطعیوا... شده‌ است‌ در پیروی‌از سنت‌ رسول‌ خدا عملی‌ می‌شود و بعد از عصرنبوت‌، فهم‌ سنت‌ نبوی‌ بنا به‌ تبیین‌ و تشریح‌ اهل‌بیت‌ (ع‌) ممكن‌ و میسر می‌شود پس‌ علت‌ اساسی‌تفاوت‌ در قانونمندی‌ مسلمانان‌ و عمل‌ به‌ فروع‌،درك‌ و اعتقاد اصول‌ به‌ویژه‌ خاص‌ اصل‌ امامت‌است‌.
● رویكرد فقهی‌ امامیه
پذیرش‌ و اعتقاد اصل‌ امامت‌ طریق‌ رسیدن‌ به‌سنت‌ نبوی‌ (ص‌) را ارائه‌ می‌دهد و مسانید اهل‌بیت‌ (ع‌) را مسند جدشان‌ حضرت‌ رسول‌(ص‌)تعریف‌ می‌كند. تاثیر اصل‌ امامت‌ در فروع‌ فقهی‌ وقانونمندی‌ حقوقی‌ در حد ساختن‌ مكتب‌ حقوقی‌است ‌ولی دیگران نیز در كنار مكتب‌اهل ‌بیت مكاتبی را‌ مطرح‌ كردند و از حمایت‌ دولت‌ مركزی‌وقت‌ برخوردار شدند در نتیجه‌ برای‌ تبیین‌ وتشریح‌ فقه‌ الرسول‌ (ص‌) علاوه‌ بر مكتب‌ فقهی‌جعفری‌ (ع‌) مكتب‌ فقهی‌ حنفی‌ و بعد از او مكتب‌فقهی‌ مالكی‌ و سپس‌ مكتب‌ فقهی‌ شافعی‌ وسرانجام‌ مكتب‌ فقهی‌ حنبلی‌ تاسیس‌ شد. امام‌جعفر صادق‌(ع‌) از نسل‌ پاك‌ دختر رسول‌اسلام‌(ص‌) حضرت‌ زهرا(س‌) است‌. ‌حضرت‌ امام‌ صادق‌ (ع‌) در شهر مدینه‌ بزرگترین‌مكتب‌ حقوقی‌ را در استمرار خط فكری‌حضرت‌علی‌ (ع‌) و فرزندان‌ معصومش‌ (ع‌) بنیان‌نهاده‌و براساس‌ این‌ منبع‌ فقهی‌، مكتب‌حقوقی‌ امامیه‌ شكل‌ گرفت‌ و توسعه‌ یافت‌ بنابراین‌رویكرد فقهی‌ فقه‌ امامیه‌ مبتنی‌ بر اصل‌ امامت‌منابع‌ و قواعد را مطرح‌ می سازد و‌ همواره‌امامان‌ معصوم‌(ع‌) بر این‌ نكته‌ تاكید داشتند كه‌ این‌مفاهیم‌ عبادی‌، حقوقی‌ و جزایی‌ ازرسول‌خدا(ص‌) است‌ و آنان‌ عالم‌ به‌ علوم‌حضرت‌ نبی‌ (ص‌) هستند كه‌ در طی‌ نسل‌های‌گذشته‌، معصومین‌ از حضرت‌ علی‌ (ع‌) و در نهایت‌از حضرت‌ پیامبر(ص‌) فرا گرفتند.
● رویكرد فقهی‌ اهل‌ سنت‌
بعد از مكتب‌ امام‌ صادق‌ (ع‌) كه‌ بنیانگذار مكتب‌فقهی‌ و حقوقی‌ جعفری‌ بود شاگرد ایشان‌ "نعمان‌ایرانی‌ " معروف به‌ ابوحنیفه‌ مكتب‌ فقهی‌ جدیدی‌ باتفاوت‌ در منابع‌ نسبت‌ به‌ مكتب‌ فقهی‌ امام‌ صادق‌تاسیس‌ كرد. "نعمان‌بن‌ ثابت‌" كه‌ نقل‌ شده‌ است‌ ازاصفهان‌ ایران‌ است‌ هم‌ اكنون‌ بیشترین‌ پیروان‌فقهی‌ را در كشورهای‌ اسلامی‌ از عرب‌ و عجم‌دارد و بعد از ایشان‌ مالك‌ و سپس‌ شافعی‌ وسرانجام‌ احمد حنبل‌ مكاتب‌ حقوقی‌ فقهی‌ اهل‌سنت‌ را با حمایت‌ دولت‌ مركزی‌ وقت‌ تاسیس‌كرده‌ و رواج‌ دادند فرقه‌های‌ دیگری‌ نیز درمكاتب‌ فقهی‌ اسلام‌ ظهور كردند بعضی‌ از آنها باگرایش‌ اهل‌ سنت‌ و بعضی‌ دیگر با گرایش‌ اهل‌بیت‌ (ع‌) بودند اما اینها مذاهب‌ چهارگانه‌ اهل‌سنت ومذهب‌ امامیه‌ دوازده‌ امامی‌ نیستند و رویكردفقهی‌ اهل‌ سنت‌ منهای‌ مبانی‌ علمی‌ حضرت‌علی‌(ع‌) و فرزندان‌ معصومش‌ است‌ اما چرا و براساس‌ چه‌ مبانی‌ صلاحیت‌ تاسیس‌ مكتب‌ فقهی‌ دراسلام‌ به‌ چهار بنیانگذار مكتب‌ فقهی‌ اهل‌ سنت‌واگذار شده‌ است‌؟
منبع : خانواده سبز


همچنین مشاهده کنید