یکشنبه, ۹ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 28 April, 2024
مجله ویستا
عرفان اسلامی، مسیحی و بودایی اشتراک یا افتراق؟
نگاه تطبیقی به عرفان اسلامی، مسیحی و بودایی و بیان اشتراكات و اختلافات آنها مجالی به وسعت چندین كتاب میطلبد. این نوشته برخی از نمودهای چشمگیر فرهنگ عرفانی مكاتب یاد شده را بررسی میكند. باشد كه مقبول مردمِ صاحب نظر شود.
معرفة النفس
یكی از اساسیترین پرسشهای بشر شناخت مبدأ، معاد و خویشتن است. انسانها همیشه در پی این بودهاند كه كیستند، از كجا آمدهاند، چه شدهاند و به كجا میروند.
درتاریخ آیین هندو، دو فرقه مبتدع به نامهای جینی (Jainism) و بودایی (Budhism)۱ ظهور كردند. این دو مكتب میكوشند، با سلوك اخلاقی و ریاضتهای ویژه، انسان را در گرایش به جهان درون و فرورفتن در اعماق وجود مدد رسانند. بوداییان معتقدند آزادی و نجات انسان، برای رسیدن به غایت خویش، فقط از راه خویشتنشناسی تحقق میپذیرد.۲این خویشتنشناسی و درون كاوی در دنیای مسیحیت به گونهای دیگر رخ مینماید. "پولس"۳ كه دومین مؤسس مسیحیت خوانده میشود،۴ با طرح اصل آزادی ضمیر و حریت روح، به نفی شریعت پرداخت. به اعتقاد او، حقیقت مسیح در باطن مؤمن تجلی میكند و او را به سر منزل رستگاری رهنمون میشود. از این رو، ضرورت ندارد پیوسته به دستورهای رسمی و قوانین دینی رجوع شود.۵ البته برخی از شاخههای عرفان مسیحی به بخش از احكام شریعت توجه دارند.
در عرفان اسلامی، این خویشتنشناسی به قدری ظریف و دقیق با خداشناسی گره میخورد كه نظیر آن در عرفان بودایی و مسیحی دیده نمیشود. امیرمؤمنان و فخر عارفان علی(ع) میفرماید: "من عرف نفسه فقد عرف ربه؛ هر كس خود را شناخت تحقیقا خدا را شناخته است."۶ حضرت این شناخت را برترین شناختها میداند: "افضل المعرفة معرفة الانسان نفسه؛ برترین شناخت، شناخت نفس است."۷ درباره پیوند خویشتنشناسی و خداشناسی در عرفان اسلامی میتوان گفت، معرفت خداوند سبحان دو گونه است:
۱. شناخت كنه و حقیقت حق تعالی
بسیاری از محققان این شناخت را ناممكن میدانند؛ ولی گروهی معتقدند، اگر ادراك حضوری باشد، درك كننده به اندازه ظرفیت وجودیاش حقیقت و كنه خدا را در مییابد؛ زیرا خداوند تعالی علّتِ نفس است و نفس وجود متنزل علّت به شمار میآید. از این رو با ادراك حضوری نفس (شهود قبلی) كنه و حقیقت خدای تعالی به نحو تمام و كمال شناخته نمیشود. معلول به اندازه خود، كمال علّت را میشناسد.
۲. شناخت آثار، صفات و شؤون حق تعالی
این معرفت ممكن است؛ زیرا شناخت آثار و صفات و شؤون نفس، درهمان مرتبه خود، با آثار و صفات و شؤون حضرت حق تعالی سنخیت دارد؛ همان گونه كه ذات اقدس خداوند دارای صفات و شؤونی است؛ برای مثال، صفات ذاتی حق تعالی عین ذات او است؛ هر یك از صفات ذاتی عین دیگری است؛ صفات ذاتی عینا و مصداقا واحدند، گرچه مفهوما تعدد دارند۸؛ علم به ذات درباره حق تعالی یعنی حضور خود ذات برای ذات.۹ نفس هم با صفات خود همین نسبت را دارد. اگر نفس با این ویژگیهای ذاتی و صفاتی شناخته شود، برترین شناختها است كه در پی آن انسان به عرفان ربّ هم نائل میگردد؛ زیرا از سویی نفس از همه چیز به انسان نزدیكتر است و از سوی دیگر، ذات و صفات و شؤون او با ذات و صفات و شؤون ذات اقدس الاهی سنخیت دارد.
ظاهر شریعت
در آیین بودا به اعمال ظاهری چندان توجه نمیشود. بودیسم میگوید: "وصول به غایت و حیات حقیقی انسان، با انجام دادن مراسم قشری عبادی و ریاضتهای طاقت فرسا حاصل نمیشود، بلكه با كشف و شهود میتوان به واقعیت مطلق نائل آمد."۱۰ بودا میگوید: "راه وصول به مقصد و طریقه نجات هر سالك طالب همان تكیه به نفس و اعتماد به نیروی ذاتی خود او است كه باید به وسیله تهذیب وتزكیه باطن خلاصی حاصل كند."۱۱ البته احكامی چند به نام احكام عشره وجود دارد كه هر بودایی باید آنها را رعایت كند.۱۲ این احكام از تراوشهای مكتب بودا است و بخشی از آن با شرایع آسمانی سازگار نیست. مسیحیت، به عنوان یك دین الاهی، شریعت دارد؛ ولی كم و كیف آن در طول تاریخ دچار تحریف و انحراف گشته است. با ظهور "پولس" كه نخست یهودی بود و پس از پذیرش مسیحیت مدعی شد حضرت عیسی(ع) مأموریت امت را به وی سپرده است،۱۳ شریعتی كه حضرت عیسی(ع) برآن مهر تأیید گذاشت نسخ گردید. به اعقتاد او، با تجلی مسیح درقلب مؤمن رجوع به دستورهای دینی ضرورت ندارد. به هر روی، آنچه نزد او مهم است، ایمان به مسیح است نه عمل به شریعت. پطرس، حواری دیگر مسیح، بر حفظ شریعت تأكید میكند. اختلاف پولس و پطرس، آینده دو شاخه اصلی كاتولیك و پروتستان را در گستره اعمال عبادی و شریعت ترسیم كرد. پروتستانها كه پیرو پولساند، معتقدند اعمال صالح میتواند شخص نجات یافته را ارتقا دهد.۱۴ به طور كلی، مسیحیت به آیین هایی اعتقاد دارد كه میتوان آن را اعمال عبادی تلقی كرد؛ اما با توجه به فاصله گرفتن این اعمال از شریعت حضرت عیسی مسیح(ع) میزان كار آمدی آنها قابل نقد و بررسی است. در عرفان اسلامی، شریعت و طریقت و حقیقت به همدیگر گرهای ناگشودنی خوردهاند. نقطه امتیاز عرفان اسلامی در ابعاد گوناگون زندگی خود را نشان میدهد. سكولاریزم از ساحت قدس آن فرسنگها فاصله دارد؛ شریعت آن ساخته و پرداخته انسان هایی كه به پارهای از عجایب نفس دست یافتهاند، نیست؛ شریعت ناب آن، برخلاف مسیحیت، هرگز دستخوش تحریف و دسیسه سلیقههای نظریه پردازان دینی نشده است؛ رعایت واجبات و محرمات آن حتی برای مؤمنان به كمال رسیده الزامی است و وصول به حقیقت از التزام به شریعت ذرهای نمیكاهد.
از دیدگاه اسلامی، سیر و سلوك عرفانی بخش دقیقتر و لطیف شریعت است نه راهی مستقل در كنار راه شرع. اگر اصطلاح شریعت رابه احكام ظاهری اختصاص دهیم، باید بگوییم طریقت در طول شریعت یا در باطن آن قرار دارد؛ برای مثال شریعت احكام ظاهری نماز را تعیین میكند و طریقت عهدهدار راههای تمركز حواس و حضور قلب و شروط كمال عبادات است. شریعت بر انجام عبادات به انگیزه مصونیت از عذاب الاهی و رسیدن به نعمتهای بهشتی تأكید دارد و طریقت به خالص كردن نیت از هر چه غیر خدا است سفارش میكند؛ همان كه در روایات اهل بیت(ع) "عبادت احرار" نامیده شده است. شرك در شریعت همان شرك جلی، مانند پرستش بتها، است؛ اما در طریقت انواع دقیقتری از شرك (خفی و اخفی) مطرح است؛ در طریقت هر گونه امید بستن به غیر خدا و بیم داشتن از غیر او و كمك خواستن از غیر او ـ در صورتی كه بر اساس اطاعت امر الاهی نباشد ـ نوعی شرك شمرده میشود.۱۵ احكام شریعت هر چه بیشتر با احكام طریقت گره خورد و عمق پیدا كند، از كمال بیشتری برخوردار میشود و انسان را به مرتبه بالاتری از حقیقت میرساند. نه شریعت بدون طریقت به آن حقیقت ناب میرسد و نه طریقت بدون شریعت.
این نیم نگاه نشان میدهد معارف بلند عرفان اسلامی به قدری ناب، ظریف، دقیق و خردمندانه است كه دستاوردهای عرفانی مكاتب دیگر با آن قابل مقایسه نیست. معارف برآمده از عرفان اسلامی جویندگان حقیقت را به روشنترین راه معرفت و تشنگان كمال را به زمزم ناب وصال دوست رهنمون میشود.
البته دراین باب حتی در حد اشاره نیز سخنان ناگفته بسیار است؛ برای مثال موضوعاتی چون: توحید، ترك دنیا، رابطه دنیا و آخرت، آثار تكوینی ریاضت، فرق معرفت نفس با قدرت نفسانی و مقام فنا كه میتواند از دیدگاه عرفانی هر سه مكتب (اسلامی، مسیحی و بودایی) بررسی شود .به امید فرصتی دیگر.
پاورقیها:
۱. ر.ك: تاریخ جامع ادیان، جان ناس، ترجمه علی اصغر حكمت، ص ۱۱۰.
۱۱. تاریخ جامع ادیان، ص ۱۳۰.
۱۲. همان، ص ۱۲۸.
۱۳. همان، ص ۶۱۴.
۱۰. ادیان و مكتبهای فلسفی هند، ص ۱۲۰ ـ ۱۶۷.
۱۵. ر.ك: مجله معرفت، شماره ۲۱، ص ۷ و ۸.(مقاله عرفان و حكمت اسلامی، استاد محمد تقی مصباح)
۱۴. درآمدی بر تاریخ و كلام مسیحیت، محمد رضا زیبایی نژاد، ص ۱۵۹ و ۱۶۰.
۲. ر.ك: ادیان ومكتبهای فلسفی هند، داریوش شایگان، ص ۱۲۰ ـ ۱۶۷.
۳. ر.ك: كلام مسیحی، توماس میشل، ترجمه حسین توفیقی، ص ۱۴۰
۴. همان.
۵. كلام مسیحی، ص ۶۱۶.
۶. میزان الحكمه، ج ۶، ص ۱۴۲.
۷. همان، ص ۱۴۰.
۸. نهایة الحكمة، محمدحسین طباطبائی، ص ۲۸۴ و ۲۸۵.
۹. همان، ص ۲۸۸.
منبع:ماهنامه پرسمان ، شماره ۴
منبع : خبرگزاری فارس
همچنین مشاهده کنید
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید میز و صندلی اداری
خرید بلیط هواپیما
گیت کنترل تردد
مجلس مجلس شورای اسلامی ایران حجاب شورای نگهبان دولت سیزدهم دولت جمهوری اسلامی ایران جنگ رئیسی گشت ارشاد رئیس جمهور
هواشناسی تهران تصادف پلیس شهرداری تهران دستگیری سیل قتل وزارت بهداشت کنکور سلامت سازمان هواشناسی
قیمت دلار مالیات قیمت خودرو خودرو بانک مرکزی دلار بازار خودرو قیمت طلا سایپا مسکن ارز ایران خودرو
زنان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی محمدرضا گلزار سریال سینمای ایران تلویزیون سینما سریال پایتخت موسیقی فیلم ترانه علیدوستی قرآن کریم
کنکور ۱۴۰۳ خورشید
اسرائیل رژیم صهیونیستی فلسطین غزه آمریکا جنگ غزه روسیه چین اوکراین حماس عربستان ترکیه
فوتبال پرسپولیس استقلال فوتسال بازی سپاهان جام حذفی آلومینیوم اراک تیم ملی فوتسال ایران تراکتور باشگاه پرسپولیس بارسلونا
تبلیغات اپل ایرانسل فناوری سامسونگ ناسا آیفون بنیاد ملی نخبگان ربات
سرطان خواب بارداری دندانپزشکی مالاریا