نگاهی به بافت های تاریخی در شهرهای ایران

ایران شهر تاریخ است. از گوشه و کنار ایران که بگذری، نمونه ای از تاریخ و فرهنگ را می توانی پیدا کنی که سندی بر هویت تمام ایرانیان در طول تاریخ است.نمونه هایی از بافت های تاریخی را در همه شهرهای ایران می توان دید و از این رو می توان با نگاهی گذرا به برخی از این بافت های تاریخی در شهرهای گوناگون تاریخ را کاوید.
● استان بوشهر
در استان بوشهر وضعیت متفاوت است. نبود نقشه دقیق از بناهای تاریخی بوشهر و اطلاعات ناکافی، کمبود اعتبار و قرار گرفتن بافت تاریخی در بافت فرسوده وضعیت را دشوار کرده است. محدوده بافت تاریخی بوشهر حدود ۳۰ هکتار و در حال نابودی است.
ضمن اینکه طرح تفصیلی تهیه شده آن توسط سازمان مسکن و شهرسازی بوشهر به مقیاس یک پانصدم جوابگو نیست و اطلاعات لازم را در مورد پلاک ها ازجمله کاربری، تراکم، حجم، پوسته و نما نمی دهد. طبق برآوردها برای مرمت هر مترمربع سقف یک اثر تاریخی در این بافت ۳۵ هزار تومان باید هزینه شود. طرح تفصیلی بافت تاریخی بوشهر در سال ۶۷ تهیه شده ولی طرح بازنگری آن به دلیل نبود اعتبار کافی انجام نشد در نتیجه تغییرات بعدی بافت های فرسوده را نشان نمی دهد.
● استان خراسان جنوبی
برای جلوگیری از آسیب دیدگی در شهرستان بیرجند گزارش ثبت اضطراری بافت تاریخی این شهر تهیه شده که به شورای ثبت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ارائه شد. بافت تاریخی این شهر وسعتی معادل ۹۰ هکتار دارد.
● استان کرمانشاه
بافت تاریخی کرمانشاه نزدیک به یکصد اثر تاریخی را دربرمی گیرد که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. هسته اصلی این بافت به تنهایی ۳۰۰ هکتار وسعت دارد. در این بافت مجموعه ای از آثار تاریخی مانند عمارت، حمام و مسجدهای تاریخی وجود دارند. تخریب بافت تاریخی کرمانشاه از ۵۰ سال پیش آغاز شد، اما در سال های اخیر تخریب ها در بافت تاریخی شدت گرفت. تاکنون ۴۳ اثر تاریخی به صورت تک تک در استان کرمانشاه به ثبت آثار ملی رسیده است.
● استان کرمان
بدنه شمالی خیابان شهدا (زریسف) و بخشی از محدوده پیرامون آتشکده زرتشتیان شهر کرمان در فهرست آثار ملی کشور رسیده است که به زودی در اقدامی هماهنگ و گسترده، مرمت بدنه این محدوده آغاز می شود تا از گسترش تخریب روزافزون آن جلوگیری به عمل آید.
● استان مرکزی
تا پایان سال ۱۳۸۵ طرح ساماندهی و مرمت بازار تاریخی اراک با اعتباری افزون بر ۱۰۰ میلیون تومان تهیه و تصویب شد. هرچند اراک جز شهرهای تاریخی به شمار نمی رود و بیشتر یک شهر صنعتی است تا تاریخی، اما می توان نمونه های زیبایی از یادگارهای گذشته را در آن یافت. همچنین مرمت و بازسازی بخش های مختلف بافت تاریخی نراق که به عنوان قدیمی ترین بافت شهری استان مرکزی شناخته می شود، در دست اقدام است از این رو قرار است آب انبار شهر نراق به عنوان نخستین موزه آب استان مرکزی دایر شود.
● استان یزد
یزد یکی از خوش شانس ترین شهرها در ارتباط با حفاظت از بافت های تاریخی است.۷۴۳ هکتار بافت تاریخی یزد در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و تاکنون سعی شده که در نگهداری آن کوتاهی به عمل نیاید. بافت تاریخی یزد همین طور از معدود بافت های تاریخی است که دچار فراموشی نشده و هنوز شریان های حیات در آن جریان دارد.
خیلی از اهالی یزد در این بافت خشتی و زیبا در عمارت های چشم نواز با بادگیرهای معروف زندگی می کنند. بدین ترتیب بافت تاریخی یزد در کنار جاذبه های دیگر استان نظیر کویر گردی ، بیابانگردی، حمام شن ، اتومبیلرانی در کویر و اسکی باعث اشتیاق بسیاری از گردشگران برای سفر به یزد شده است. بعضی از خانه ها و کاروانسراهای این بافت تاریخی با تغییر کاربری به هتل تبدیل شده اند.
● استان هرمزگان
ساماندهی بافت تاریخی بندرلنگه و کنگ با ۵۰ میلیون اعتبار آغاز شد. در بافت قاجاری کنگ قریب ۴۰۰ واحد مسکونی وجود دارد که نزدیک به ۴۰ واحد آن شرایط ثبت در فهرست آثار ملی را دارد. همچنین در این بافت ۱۱ مسجد تاریخی وجود دارد. اما وضعیت قلعه پرتغالی های این بافت مناسب نیست چرا که این قلعه در بافت مسکونی قرار دارد و به مرور تخریب شده و الان تنها یک برج آن سالم مانده است.
● استان سیستان و بلوچستان
کمیته حفاظت از حریم و بناهای تاریخی زاهدان با همکاری بنیاد مسکن، و شهرداری این استان تشکیل شد. هدف از این کمیته حفاظت از حریم و بناهای تاریخی زاهدان است. خانه ابویی، ساختمان دادگستری و ساختمان شمس از جمله بناهای ثبت شده در زاهدان هستند. ساختمان ابویی برای استفاده عموم به صورت کارگاه سنتی درآمده است و کلاس های آموزشی در آن برگزار می شود.
اما بافت تاریخی استان سیستان و بلوچستان اغلب به صورت بافتی روستایی است که به طور پراکنده در این استان دیده می شود و در حال حاضر با کمبود اعتبارات ملی و کم توجهی مسوولان مواجه شده بدین ترتیب بافت تاریخی استان در انزوا قرار گرفته است. شهر سوخته به همراه تمدن هیرمند در بلوچستان و تمدن حاشیه بم پور و جلگه جازموریان در سیستان که هر کدام نشان از بیش از پنج هزار سال استقرار انسان متمدن و شهری دارند، گواه این قدمت تاریخی است.در همین حال روستاهای تاریخی قلعه نو، تمین، تیس، سب و سه کوهه منسجم ترین بافت های تاریخی استان سیستان و بلوچستان را تشکیل می دهند.
● استان سمنان
سازمان بهسازی و نوسازی شهرداری سمنان نیز قسمت هایی از بافت قدیم این شهر را به سبک معماری تاریخی سمنان بازسازی و احیا کرد. این کار با هدف بازگشت به هویت فرهنگ بومی شهر و پیشگیری از پدیده مهاجرت صورت گرفت. در این نوسازی بخش خصوصی مشارکت فعالی داشتند.

آرتمیس مروی

منبع : روزنامه کارگزاران