ایران زادگاه صنایع دستی

صنایع‌دستی حاصل فکر، عمل و ابتکار و خلاقیت سازنده آن است و با ویژگی‌های ارزشمند خود از جمله تولیدات غیر وابسته‌ای است که نیاز به حمایتی مبتنی بر شناخت کامل ارزش‌های اختصاصی آن داشته و در این صورت می‌تواند به عنوان یکی از ستون‌های استقلال اقتصادی مطرح شود، اکثر صاحبنظران، ایران را به عنوان یکی از سه قطب مهم صنایع‌دستی جهان می‌دانند که از نظر تنوع رشته‌های مختلف در صدر تمامی کشورها قرار دارد.
با توجه به نظر محققان، پژوهشگران و هنرشناسان مشخص شده که زادگاه صنایع‌دستی و هنرهایی نظیر قالی، فلزکاری، سفال، سرامیک و ... کشور ایران بوده است و نمونه‌ای از آثار هنرمندان صنایع‌دستی کشورمان در تمامی موزه‌ها و مراکز هنری جهان دارای جایگاه ویژه‌ای است. همچنین صنایع‌دستی جایگاه و اهمیت ویژه‌ای در ایجاد اشتغال، افزایش درآمد، صرفه جویی ارزی، افزایش تولید و درآمد ملی داشته است.
صنایع‌دستی ایران از دو بعد هنر و اقتصاد قابل بررسی است. بعد هنری آن در برگیرنده ارزش‌ها و فرهنگ اصیل ایرانی و اسلامی است و یکی از راه‌های حفظ این فرهنگ و جلوگیری از اشاعه فرهنگ غرب و اتکا به سلایق و پویایی، اندیشه، تفکر و خلاقیت ایرانی در حفظ و احیای صنایع‌دستی ایران است که لازمه این امر آموزش، ترویج و گسترش در زمینه تولید و همگانی شدن مصرف کالای صنایع‌دستی ایران است که همین عامل می‌تواند موجب اشتغال فراوان شود.
در بعد اقتصادی نیزضرورت، ایجاب می‌کند که این صنعت برای ادامه فعالیت صنعتگران و تولیدکنندگان سوق پیدا کند تا به جایگاه مناسبی که موجب توسعه بازار جهانی و صادرات، ارزآوری و افزایش درآمد غیرنفتی است دست یابند و سهم و نقش اساسی در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور داشته باشند.
به باور کارشناسان و برنامه‌ریزان نه اهمیت صنایع‌دستی تنها به‌دلیل درآمد اقتصادی نیست بلکه به لحاظ حفظ ارزش‌ها، اصالت‌ها و خواستگاه فرهنگی و هنری مورد توجه واقع شده است.
با این حال واقعیت‌های صنایع‌دستی ایران، از جمله مسائلی است که باید به طور جدی مورد بررسی قرار گیرد.
محجوب بودن و مظلومیت بیش از اندازه هنرمندان، صنعتگران و تولیدکنندگان صنایع‌دستی در سراسر کشور دغدغه اصلی دست‌اندکاران این حوزه است چنانچه در بین اقشار جامعه هیچ قشری به اندازه آنها مظلوم واقع نشده‌اند. نیم نگاهی به مشکلات بیمه‌ای این عده که تولید آنان مهمترین کالای غیر‌نفتی صادراتی ایران در سطح جهان محسوب می‌شود، کافی است تا نقاط ضعف جدی‌شان بر همگان روشن شود. اما فعالیت سازمان‌های موازی با صنایع‌دستی موجب چندگانگی تصمیم‌گیری در این بخش شده است که نمونه بارز آن تفکیک فرش از صنایع‌دستی کشور است.
وجود رقبای جهانی صنایع‌دستی که باعث تسخیر بازارهای جهانی با الگوگیری و اقتباس از طرح‌های بدیع ایرانی به تولید آثار مشابه صنایع‌دستی ایران پرداخته‌اند از دیگر واقعیت‌های تلخ این حوزه به شمار می‌رود. در صورتی‌که می‌توان با توجه به ویژگی‌های خاص صنایع‌دستی ایران، جایگاه اول را در بحث صادرات جهانی از آن خود کنیم.
به هر حال صنایع ‌ایران باوجود شتاب گسترده صنعت و فناوری مدرن هنوز قلب تپنده فرهنگ و هنر کشور محسوب می‌شود.
● راهکارهای پیشنهادی در جهت رشد و توسعه و ترویج صنایع‌دستی:
در صورتی که صنایع‌دستی به عنوان یک کالای مصرفی و نه کالای لوکس، وارد سبد مصرفی خانواده‌ها شود، می‌توان نسبت به آینده آن امیدوار بود.
همچنین اگر فرش به عنوان نگین صنایع‌دستی ایران جزء رشته‌های صنایع‌دستی محسوب شود و حضور مدیران صنایع‌دستی در شورای کار گردشگری و هماهنگی با رؤسای سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، موفق شوند ویترین‌ها و غرفه‌های فروش صنایع‌دستی را در مراکز اقامتی، سیاحتی و پذیرایی و تمامی اماکنی که قابلیت بازدید و جذب گردشگران را دارند ایجاد کنند بارقه امید دیگری در دل کارشناسان این بخش روشن می‌شود.
خرید آثار هنرمندان و صنعتگران و تشویق آنان به تولید آثار برجسته برای قرار دادن آنها با شناسنامه‌های مشخص در موزه صنایع‌دستی اقدام دیگری است که باید جدی گرفته شود. زیرا این صنعت قابلیت آن را دارد که سازمان میراث فرهنگی،صنایع‌دستی و گردشگری در هتل‌ها، مهمانسراها، مراکز اقامتی و توریستی و فروشگاه‌های صنایع‌دستی با نظارت مدیریت‌های صنایع‌دستی به عرضه و فروش کالای خود به توریست‌ها و مسافران داخلی و خارجی بپردازد.
به منظور رقابت با بازارهای جهانی نیز باید کیفیت مصنوعات دستی را بالا برد و با بسته‌بندی مطلوب، قیمت‌ها را پایین‌تر از نوع خارجی آن اورد.
همچنین جهت شناساندن صنایع‌دستی ایران به عنوان هویت و فرهنگ ایرانی باید از طریق وزارت خارجه در سفارتخانه‌های خارج از کشور فروشگاه‌ یا موزه‌هایی راه‌اندازی شود.
ایجاد شرکت‌های تعاونی مواد اولیه به منظور تهیه مواد اولیه مرغوب، با کیفیت و با قیمت مناسب عرضه به صنعتگران و تولیدکنندگان صنایع‌دستی کشور از دیگر مسائلی است که می‌تواند عملکرد هنرمندان را ارتقا بخشد.
تغییر کاربری برخی مصنوعات صنایع‌دستی بحث تصدی‌گری صنایع‌دستی در برنامه کوتاه مدت، برنامه‌ریزی در خصوص استفاده بهینه از تجارب و دستاوردهای اساتید و پیشکسوتان صنایع‌دستی استان به نسل جوانتر، استفاده از نگاره یا نقش مایه‌های خاص استان در تولیدات صنایع‌دستی، ایجاد رشته‌های صنایع‌دستی در مقاطع عالی دانشگاهی و علمی جهت احیا کردن رشته‌های صنایع‌دستی در حال منسوخ، از راهکارهای اساسی برای تقویت صنعت مذکور به شمار می‌آیند.
برگزاری نمایشگاه از تولیدات کلاس‌های آموزشی به منظور آشنایی مردم با فعالیت‌های آموزشی و اهمیت آن در احیا و ترویج صنایع‌دستی بومی استان و نقش صنایع‌دستی در ایجاد اشتغال، افتتاح بازارچه صنایع‌دستی در مکان‌های مناسب شهرهای توریستی به منظور ایجاد فضایی مناسب برای جذب توریست، از بین بردن موانع گردشگری و فراهم کردن بستر خرید مستقیم برای گردشگران، اختصاص مکان مناسب به عنوان نمایشگاه دائمی تولیدات صنایع‌دستی و شناساندن این صنعت به مردم و کشف استعدادهای هنری با برگزاری نمایشگاه‌های منطقه‌ای، استانی، سراسری و خارج از کشور نیز باید در سرلوحه اقدامات مذکور قرار گیرند.
با این وجود برگزاری نمایشگاه‌ توانمندی‌های صنعتگران و هنرمندان استان در کنار نمایشگاه آثار پیشکسوتان هنرهای سنتی، همایش بازار کار و فروش صنایع‌دستی با هدف ایجاد اشتغال مولد در بخش صنایع و آشنایی تولیدکنندگان، صنعتگران، دانشجویان با راهکارهای مناسب بازاریابی و عرضه محصولات صنایع‌دستی و تشویق، ترغیب و تقویت بنیه مالی تلاشگران عرصه صنایع‌دستی موضوع دیگری است که هنوز جای کار در این رشته ارزآور را دارد.
اما با توجه به اختصاص درصدی از اعتبارات عمرانی برای خرید آثار برجسته هنرمندان و صنعتگران برای ایجاد موزه راهکار دیگری است تا مدیران دستگاه‌های دولتی برای تزیین محیط اداری سازمان خود از آثار هنری بهره گیرند.
بسیاری از متخصصان صنایع‌دستی تشکیل انجمن هنرمندان صنایع‌دستی برای پیگیری و حل مشکلات هنرمندان را گام مؤثر دیگری در این مقوله عنوان می‌کنند هر چند تبلیغ صنایع‌دستی از طریق رسانه‌های گروهی و گردشگران داخلی و خارجی برای رونق این حوزه تاثیر اندکی ندارد.

بهمن عسگری

منبع : مرکز علمی و پژوهشی فرش ایران