عصر نو سنگی

در هنر دوره دیرینه سنگی، انسان که در اوج تعقل به سر می برد، توانست دنیای خویش را با تصویر بنمایاند و به صورت انتزاعی در آورد. بدین سان او با تسخیر و نگهداشتن تصویر این جهان کوشید بر آن مسلط شود.
در دوره نوسنگی انسان با اختراع کشاورزی و اهلی کردن برخی از جانوران وحشی گامی غول آسا در جهت تسلط واقعی و عملی در محیط خویش برداشت. پس از اینکه ذخیره غذایی کافی برای خویش تغییر کرد، از شکارگری به رمه داری، کشاورزی و احتمالاً در حدود هفت هزار سال پیش از میلاد به شهرنشینی تغییر حالت داد. شکار گر سرگردان به اجتماعی سازمان یافته پیوست که در روستاهای محاصره شده با مزارع کشت شده به زندگی خویش ادامه می داد. از آن پس مراحل تکاملی طولانی در جهت تسلط فنی باور نکردنی انسان بر محیط طبیعی آغاز شد و امروزه نیز ادامه دارد. پیش از پایان یافتن عصر سنگ هزار و صد و پنجاه پیش از میلاد در بخش هایی از اروپا انسان خط و اسلوب های اندازه گیری که از ابزارهای ضرور معنوی برای انتقال و ثبت تجربه ها و محاسبه و پیش بینی تغییرات مکان و زمان به شمار می روند اختراع کرد.
خواهیم دید که به احتمال زیاد این اختراعات با اهمیت بی کرانی که برای پی ریزی تمدن داشته اند تدریجاً در خاور نزدیک ( آسیای غربی ) تحقق یافته اند و مورد استفاده قرار گرفتند. رفته رفته از طریق داد و ستد، کوچ نشینی و شتاب گرفتن مهاجرت اندیشه ها تأثیر فرهنگ نسبتاً پیشرفته خاور نزدیک در بخش عقب مانده اروپای غربی که همچنان در مراحل میان سنگی و نوسنگی تکامل خود به سر می برد احساس شد.
● درشت سنگها
لیکن این تأثیر تا آن اندازه که از طریق رسوم جدید مذهبی و مراسم تدفین و شیئوه مشخص کردن مکانهای مقدس و مقبره ها با سنگ یادبود اعمال می شد از طریق هنرهای جدید اعمال نمی شد . در منتها الیه غربی اروپا – برتانی ،ایرلند ، و انگلستان – ساختمانها یا یادمانهایی از سنگهای عظیم نیمه تراشیده بر جای مانده اند که صدها سال مایه حیرت و شیفتگی آدمیان بوده اند . ابعاد این سنگها ، که در پاره ای موارد به بیش از بیست متر می رسد و چندین تن وزن دارند ، تاریخ دانان را بدین فکر انداخته است که آنها را درشت سنگها ( به انگلیسی : مگالیتس ) و فرهنگ پدید آورنده آنها را فرهنگ درست سنگی بنامند . ساختمانهای درشت سنگ ، تقریبا" در ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد در اروپای غربی به ظهور می رسند .
نخستین نمونه های این ساختمانها در کنار نخستین دهکده های اسکان یافته و استحکامات بندی شده جنوب اسپانیا و پرتغال یافت شده اند . این دهکده ها احتمالا" سکونتگاههای کوچ نشینان یا نتیجه گسترش امپراتوری یا اقتصاد از سرزمینهای خاور نزدیک بوده باشند ، و یگانه فرهنگ دارای تمدن شهر نشینی در دنیای غرب آن روزی به شمار می رفتند . بدین ترتیب ، درشت سنگها ، مظاهری از آغاز نفوذ فرهنگی یا مذهبی بیگانه به نظر می رسند که ساکنان بومی اسپانیا و پرتغال آن را پذیرفتند . این فرهنگ از سرزمینهای یاد شده در امتداد ساحل اقیانوس اطلس به سوی شمال گسترش یافت و تقریبا" در سال ۲۰۰۰ پیش از میلاد به میان ساکنان جزایر بریتانیا راه یافت .
ساختمانهای درشت سنگ ، چندین نوع دارند . دولمن یا ساختمان تخته سنگی ، از چند سنگ بزرگ عمودی با یک تخته سنگ به جای سقف تشکیل شده است . دولمنها احتمالا" بقایای گورهایی دالانی هستند که کپه خاک رویشان را آب باران شسته و برده است .
گورهای دالانی ، یعنی نوع غالب گور درشت سنگ – اکنون هزاران گور از این دست در فرانسه و انگلستان وجود دارد – دالانی دارد که تخته سنگهای بزرگ منتهی به محفظه ای مدور و غالبا" دارای طاقی پیش آمده در حکم دیوارهایش هستند و در آن هریک از چند حلقه سنگی از پشت ردیف زیرین به درون کشیده می شود تا آنکه حلقه ها از بالا مسدود می شوند . این گورها را غالبا" در شیب تپه ها می ساختند یا با چند کپه خاک می پوشاندند ، و احتمالا" با گورها « لانه زنبوری » میسنی که به خوبی نگه داری شده اند ( تصویر ۱۱۹ و مطالب زیر ) ارتباط دارند . در کارناک واقع در برتانی ، تک سنگهای بزرگی به نام منهیر به طور قائم و در ردیفهای موازی کارگذارده شده اند ، که برخی از آنها تا چندین کیلومتر امتداد می یابند و از چندین هزار تکه سنگ تشکیل می شوند . سازندگان این یادمانها ظاهرا" هدفی مذهبی داشته اند و شاید آنها را برای پرستش مردگان یا خورشید بر پا می داشته اند .
گاهی این سنگهای بزرگ را دایره وار بر پا می داشتند و نام کروملک بر آنها می نهادند ؛ از جمله شگفت انگیزترین کروملها می توان به دو کروملک در ایوبری و استونهنج ( تصویرهای ۲۷ و ۲۸ ) انگلستان اشاره کرد . ساختمان واقع در ایو بری درون حلقه ای سنگی قرار دارد که قطرش به بیش از ۱۲۰۰ متر می رسد . بقایای استونهنج ، مجموعه ای از سنگهای بزرگ رسوبی و « سنگهای کبود » شنی کوچکتر هستند .
حلقه بیرونی از تک سنگهای حمال گذاشته شده است . حلقه بعدی از سنگهای کبود شنی تشکیل شده بود که به نوبه خود بر نیم حلقه ای نعل اسبی شکل ( انتهای باز به سوی خاور ) از ساختمانهای سه سنگی محیط بود – پنج جفت از بزرگترین سنگهای شنی و دارای سنگ حمال ، هر یک از ۴۵ تا ۵۰ تن وزن دارد . سنگ دیگری که تک و رو به خار قرار گرفته ، « پاشنه – سنگ » است ، و اگر شخصی در وسط این مجموعه بایستد و به بیرون بنگرد ، در برابر نقطه ای ایستاده است که خورشید در نخستین روز انقلاب صیفی از آن طلوع می کند اگر این سنگ را بلند کنیم تا خط بر آمدن آفتاب در نخستین روز انقلاب صیفی سال برپا شدنش دقیقا" مشخص شود ، طبیعتا" – در اثر عوامل نجومی – چنین نتیجه می شود که مسیر این خط با گذشت زمان ، مختصر تغییر پیدا کرده است . مقدار انحراف ، برابر خواهد بود با زمانی که از بر پا شدن این سنگها گذشته است ؛ بدین ترتیب ، عمر این ساختمان عظیم معلوم می شود .
بنابر محاسبه ای که در اوایل سده بیستم به عمل آمد معلوم شد که خورشید در نخستین روز انقلاب صیفی سال ۱۶۸۰ بیش از میلاد دقیقا" بر بالای سنگ نشانه طلوع کرده بود و با محور این پرستشگاه و جاده منتهی به آن در یک خط قرار داشت . تاریخگذاری به روش کربن ۱۴ این محاسبه را تأیید کرد ، هرچند ممکن است اصلاحاتی که اخیرا" در محاسبه مزبور به عمل آمده است تاریخ یاد شده را به مقدار قابل توجهی عقب تر ببرد .
امروزه محاسبات کامپیوتری باعث پیدایش مشاجره تازه ای پیرامون استونهنج شده است . اما نه بر سر تاریخ ساختمان آن ، بلکه بر سر هدف از ساختمان آن . این بنای اسرار آمیز که در سده های میانه معتقد بودند کار جادوگری به نام مرلین است که آن را از ایرلند ربوده و به آنجا آورده یا کار نژادی از غولهاست . در روزگار ما به عنوان یک تقویم بسیار دقیق و دلیلی بر رشد سریع نیروی عقلی انسان شناخته می شود .
تک سنگهای استونهنج حتی امروزه در محیطی مخروبه مانند برپامانده اند ، عظمتی بی مانند دارند و آفریده تلاش قهرمانانه جسمی و فکری نوع بشر هستند . در ایوبری نیز مانند استونهنج در مجموعه دایره های متحدالمرکز با گزرگاهها یا راههای ارتباطی منهنی گرایش به نظم ، تقارن و توازنی احساس می شود که نه فقط نشانه ای از مراسم پیشرفته و سازمان یافته جادویی و دینی است بلکه نشان می دهد که یک حس رشد یابنده هندسی نیز در اثر مشاهده حرکت ظاهری ماه و خورشید در انسان آن روز پدید آمده بود .

منبع : واحد مرکزی خبر