کوچ و مسیرهای کوچ

عمده عشایری كه در بخش شمالی استان خراسان متمركز شده‌اند، به كوچ می‌پردازند. در این قسمت مسافت مسیر كوچ از كوتاه تا بلند،‌ متغیر است. صرف نظر از كوچ‌های كوتاه كه در درون مناطق ییلاقی و قشلاقی صورت می‌گیرد، مسیرهای اصلی كوچندگان شمال استان خراسان به شرح زیر است :
كوچ بلند به تركمن صحرا : طایفه‌های باجكانلو، قهرمانلو، كاروانلو، ملوانلو، بریهانلو، آمارانلو،‌ رودكانلو و هیزلانلو در حدود اول اردیبهشت كوچ را آغاز می‌كنند. این طایفه‌ها برای رسیدن به محل ییلاقی از مسیرهای مختلفی استفاده می‌كنند. متوسط مسافتی كه طی می‌شود حدود 290 كیلومتر است. در طول كوچ بهاره، گله‌ها روزی یك و گاهی دو منزل را همره با 2 یا 3 روز استراحت طی می‌كنند. در دهم خرداد همه گروه‌‌ها در محل تابستانی مربوطه مستقر می‌شوند و به طور سنتی به مدت 2 ماه و حتی بعضی از تیره‌ها به مدت 80 روز در آنجا اقامت می‌كنند.
كوچ بلند به مناطق سرخس و پاكوه : طایفه‌‌های بروانلو، ورانلو و توپكانلو مانند طایفه‌های دیگر كوچ بهاره را از ناحیه زمستانی به سوی ناحیه تابستانی انجام می‌‌دهند. طایفه بروانلو در طول كوچ بهاره اقدام به شیردوشی می‌كند و به همین دلیل آرام‌تر تغییر محل می‌دهد و معمولاً در حدود اول اردیبشت به ارتفاعات صعود می‌كند، آنان مسافت 140 تا 160 كیلومتری قشلاق و ییلاق را طی می‌كنند و در طول 40 روز بین 5 تا 10 خرداد به ییلاق می‌رسند و حدود 2 ماه و حداكثر تا 15 مرداد در آنجا اقامت می‌كنند. برانلوها حدود 20 مرداد در محل پاییزی خود در حوالی روستای «پس‌پشته» استقرار می‌یابند و به طور سنتی بیش از سه ماه و نیم یعنی تا 10 آذر در آنجا بیتوته می‌كنند. طایفه ورانلوها در سرخس قشلاق می‌كنند و حدود اول اردیبهشت به سوی ییلاق تابستانی حركت می‌كنند كه 240 تا 250 كیلومتر با قشلاقشان فاصله دارد. ورانلوها در حدود اول خرداد به ییلاق می‌رسند. تیر‌ه‌های طایفه توپكانلو 25 فروردین تا 5 اردیبهشت شروع به كوچ می‌كنند و حدود اول تا 5 آبان، مسیر پاییزی میامی را برای رسیدن به محله سنتی زمستانی در دشت سرخس ترك می‌كنند.
كوچ كوتاه به درگز : برخی از ایلات خراسان در حدود دهم اردیبهشت از مسیرهای گوناگون به طرف نواحی مختلف ییلاقی حركت می‌كنند. دو گروه بادلانلو و توپكانلو تا 10 مرداد در ناحیه ییلاقی بیتوته می‌كنند، در حالی كه قاچكانلوها تا 20 و حتی 25 مرداد در ییلاق اسكان می‌یابند. بادلانلوها حدود 20 مرداد در محله پاییزی و در ارتفاع 450 متری مستقر می‌شوند كه در چند كیلومتری درگز واقع شده است. تیره توپكانلوهای درگز در ناحیه قشلاق حدود 190 روز (از 3 آبان تا دهم اردیبهشت‌) اقامت می‌كنند.
كوچ به طرف منطقه سبزوار : نواحی پاییزی و زمستانی تعدادی از عشایر خراسان، خارج از منطقه شمالی خراسان قرار دارد. محله تابستانی آنها در ناحیه شاه‌جهان در شمال و شمال غربی اسفراین واقع شده است. منطقه سبزوار ناحیه زمستانی كردهای كوچ‌نشین است كه از اوایل قرن 10 هـ.ش و قبل از صفویه در بینالود ییلاق می‌كرده‌اند. كوچ‌نشینان این منطقه اول اردیبهشت شروع به بالا رفتن از ارتفاعات می‌كنند و مدت یكماه از طریق اسفراین - بجنورد برای رسیدن به ناحیه تابستانی صعود می‌‌كنند و از اول تا 5 مرداد در آن جا اسكان می‌یابند. سپس به طرف محله‌های زمستانی سبزوار حركت می‌كنند. در منطقه سبزوار، مسیر و ایل راه كوچ‌نشینان نسبتاً مناسب است و امكان تغییر محل داخلی در ناحیه زمستانی وجود دارد، در حالیكه در شمال خراسان ایل راهها اكثراً ثابت هستند و محل قشلاق نیز در تمام دوره ثابت است و بعضی از مسیرهای كوچ نیز كوتاه می‌باشد.