ارتقای فرهنگ غذایی با تعادل و تنوع

کلیه ها به عنوان دستگاهی که اقدام به دفع مواد زائد از بدن می کنند، نقش بسیار مهمی را در سلامت افراد ایفا می کنند. توجه به سلامت کلیه ها و تأثیراتی که بر سلامت عمومی بدن دارند، باعث می شود تا به سلامت این عضو بیشتر توجه کنیم.تأثیر مثبت تغذیه بر سلامت دستگاه های مختلف بدن بر هیچکس پوشیده نیست، از این روی در مورد نقش صحیح تغذیه بر سلامت کلیه ها با دکتر نازنین نوری به گفت وگو نشسته ایم.
تغذیه روزانه افراد و باورهایی که در این زمینه دارند، تا چه اندازه در ایجاد مشکلاتی در کلیه ها مؤثر است
متأسفانه مهم ترین مشکل باور غلط در مورد تغذیه است و می شود با ایجاد تغییراتی در این باور غلط از بروز مشکلاتی در کلیه ها پیشگیری کرد.
چاقی شکمی یکی از موارد مهمی است که باعث می شود تا افراد دچار نارسایی کلیه شوند، ولی می توان با تغذیه صحیح از آن پیشگیری کرد.
● این باورها را در چه چیزهایی می بینید
مردم باورهای غلطی در مورد تغذیه خود دارند برای مثال می گویند برای این که چاق نشویم؛ برنج نمی خوریم، ولی ماست می خوریم. مردم نمی دانند که پنج قاشق ماست به اندازه پنج قاشق برنج کالری دارد. بنابراین اگر از جنبه پیشگیری بخواهیم به مسئله نگاه کنیم باید سه عامل استرس، آلودگی و تغذیه را مدنظر قرار دهیم. این سه عامل در بروز و ایجاد تمام بیماری ها نقش دارند.
باید برای فاکتور تغذیه که یکی از سه عامل مهم در بروز و پیشگیری از بیماری هاست با درک بالاتری برخورد کنیم و بدانیم چه موادی را باید بیشتر مصرف کنیم و چه موادی را باید کمتر مورد توجه قرار دهیم.
● مهم ترین موادی که باید به آنها توجه کرد، شامل چه موادی هستند
توجه به هرم غذایی در پیشگیری از بیماری ها مهم است. پایه هرم غذایی غلات با فیبر کامل است. مصرف نان سفید در جامعه ما روزبه روز در حال زیادتر شدن است، ولی این مسئله اشتباه است. مردم باید سراغ غلات و مواد با فیبر بالا بروند و از نان سنگک و جو و ‎.‎.‎. بیشتر استفاده کنند زیرا مصرف این مواد باعث می شود تا چربی خون بالا نرود و فرد دچار گرفتگی عروق و در پی آن گرفتگی و آسیب به عروق کلیه نشود. همان طور که مردم باید به سلامت قلب خود با کنترل چربی توجه داشته باشند باید بدانند که چربی خون روی عروق کلیه هم تأثیر منفی می گذارد، بنابراین با کنترل میزان چربی خون خود قلب و کلیه خود را سالم نگه دارند.
بنابراین توجه به مصرف غلات کامل و نان با فیبر کامل مهم است.
● قبلاً دیده می شد که سبدهای سبزی در وعده های غذایی سر سفره قرار می گرفت ولی حالا مصرف سبزیجات کمتر شده است، این بی توجهی چه مشکلاتی را ایجاد می کند
بعد از توجه به غلات با فیبر کامل، توجه به مصرف میوه و سبزیجات است. متأسفانه مصرف سبزیجات کم است و مصرف میوه نیز در ایران روی منحنی ها بیانگر آن است که به صورت متوسط مصرف می شود. باید روزانه سه تا چهار میوه مصرف کرد و مصرف سبزیجات را نیز به صورت تازه مورد توجه قرار داد. خیلی خوب است که سالاد و خیار و گوجه با آبلیمو را به صورت روزانه داشته باشیم زیرا اثر بسیار خوبی روی چربی خون دارد.
● چاقی چه تأثیرات منفی روی کلیه می گذارد
وقتی فردی چاق می شود کلیه با حجم بدن که بالاتر رفته روبه رو می شود. بنابراین ناچار می شود که بیشتر روی مایعات بدن کار و فعالیت داشته باشد و به صورت ناخودآگاه کار کلیه بیشتر می شود و این باعث می شود تا به تمام واحدهای کلیه فشار وارد شود و در نتیجه کم کم کلیه ها ضعیف شوند و به آنها آسیب وارد شود. از طرف دیگر چاقی باعث می شود تا بدن نسبت به انسولین و دیابت مقاوم شود.
۶۰ درصد از بیماری های کلیوی به خاطر قند بالای خون است. خوردن زیاد غذا بدون فیبر و خوردن شکلات و شیرینی و چاقی باعث پرکاری کلیه، دیابت و آسیب رسیدن به کلیه ها می شود.
● بین کلیه ها و نمک چه ارتباطی وجود دارد
مهم ترین پایه برای سلامت کلیه ها، کاهش نمک است. در رژیم های غذایی پرنمک می بینیم که فشار خون فرد بالا می رود بنابراین با مصرف نمک بیشتر کلیه دچار مشکل و آسیب می شود. پس مردم برای حفظ سلامت کلیه خود باید از مصرف نمک پرهیز کرده و با کم کردن نمک آسیب رسیدن به کلیه هایشان را کم کنند.
● در مورد سبزیجات تازه، مصرف چه سبزی هایی در اولویت قرار دارند
بهترین سبزی، سبزی خوردن است. سبزیجات برگ سبز بیشتر از انواع دیگر سبزی ها فیبر دارند.
● این روزها آمار بیانگر آن است که روزبه روز بر تعداد مبتلایان به دیابت افزوده می شود که بالطبع باعث ایجاد مشکلات و نارسایی در کلیه می شود، چگونه می توان پیشگیری کرد
کسانی که ریسک خطر دیابت فامیلی در خانواده دارند، در برابر مشکلات کلیوی آسیب پذیرتر هستند. در حقیقت باید بدانیم کسانی که این مشکل را دارند اگرچه اشتهای کمتری دارند، ولی چاق تر می شوند.
یک مشکلی که وجود دارد این است که افراد خود را با هم به لحاظ اندامی و تغذیه ای مقایسه می کنند، در حالی که هر بدنی ژنتیک خاص و عادات مخصوص به خود را دارد. ما باید متوجه شویم که بدن ما با چه چیزی چاق می شود و مشکلاتش چیست و در نهایت این که وزن مان از حدی بالاتر نرود و اگر لازم است برای کنترل آن کمتر بخوریم با کمتر کردن مصرف نمک و کنترل چربی و خوردن فیبر می توانیم بدن مان را محافظت کنیم.
● روغن ها و چربی ها چه نقشی دارند
روغن جامد را باید از برنامه غذایی حذف کرد و به جای آن بهتر است که از روغن زیتون استفاده شود.
روغن های مایع در برابر حرارت، رادیکال آزاد تولید می کنند ولی روغن زیتون در حرارت ملایم شعله تنها روغن تک اشباع شده ای است که حتی رادیکال آزاد زیاد تشکیل نمی دهد و هر چند در سرخ کردن زیاد توصیه نشده، ولی در پخت وپز و مصرف آن برای سالاد خیلی خوب و برای دم کردن برنج بسیار مناسب است.
توصیه می کنم در سرخ کردن از روغن های مایع سرخ کردنی استفاده شود، تا رادیکال های آزاد بوجود نیاید.
● روغن زیتون خوب چه ویژگی هایی دارد
رنگ روغن نباید کدر شود. اگر رنگ روغن کدر بود، یعنی این که روغن کامل نیست و خالص بودن یا نبودن آن به رنگ روغن برمی گردد.
● گوشت ها در هرم غذایی چه تأثیری در سلامت کلیه ها دارند
گوشت ها بطورکلی به دو دسته قرمز و سفید تقسیم می شوند. بدن به پروتئین نیاز دارد، بنابراین باید روزانه سه تا چهار واحد گوشت را مصرف کند. میزان حداقل گوشت مصرفی یک فرد بزرگسال باید ۱۲۰ گرم باشد و برای زن و مرد نیز این میزان فرقی ندارد.
● گوشت قرمز مفیدتر است یا گوشت ماکیان و ماهی
گوشت قرمز برای کم خونی مفید است، ولی افرادی که کلسترول بالایی دارند یعنی این که چربی زیادی دریافت می کنند. در حالی که آنهایی که تری گلیسیرید بالا دارند یعنی از مواد شیرین و غلات بدون فیبر (برنح و نان سفید) زیاد استفاده کرده اند. حبوبات از گروه غذایی است که می تواند جایگزین گوشت شود. سویا نیز همین گونه است باید بیشتر مورد توجه زنان قرار گیرد.
در فرهنگ غذایی ما تعادل و تنوع باید جا بیفتد و از تمام گروه های غذایی مثل سبزیجات، میوه، غلات، لبنیات و گوشت مصرف کرد و نمی شود یکی را جایگزین دیگری کرد.
● جایگاه لبنیات در هرم غذایی و سلامت بدن چگونه است
روزانه باید سه، چهار سهم از این گروه مصرف کرد. مصرف روزانه سه لیوان شیر اهمیت زیادی دارد. فرقی بین مصرف شیر و ماست نیست. خیلی از افراد به خاطر کمبود آنزیم نمی توانند شیر مصرف کنند بنابراین به جای یک لیوان شیر می توان به آنها توصیه کرد تا از یک لیوان ماست استفاده کنند که از نظر ارزش غذایی و کالری نیز یکسان و برابر هستند.
● مصرف پنیر چه تفاوتی با شیر و ماست دارد
اگر فرد فشار خون نداشته باشد. می تواند از پنیر استفاده کند. پنیر سدیم زیادی دارد و می توان آن را در آب قرار داد تا نمک خود را از دست بدهد.
پنیر خامه ای کالری بیشتری دارد بنابراین افرادی که کلسترول بالایی دارند می توانند پنیر خامه ای نخورند. فشار خونی ها باید کمتر پنیر مصرف کنند یعنی روزانه در حدود دو قاشق مرباخوری ولی از نظر ارزش غذایی پنیر کالری بالایی دارد و یک قوطی کبریت پنیر به اندازه یک لیوان شیر و ماست ارزش دارد.
● در قله هرم با شیرینی ها و مواد قندی مواجه می شویم، مصرف این مواد باید چگونه باشد
شیرینی ها، مواد قندی، شکر و مربا کمترین ارزش غذایی را دارند و باید محدود مصرف شوند. این مواد قند خون را بالا می برند و از عوامل مستعدکننده بیماری های کلیه هستند.
● مصرف روغن در گروه های سنی مختلف باید چگونه باشد
روغن غذای بچه های زیر ۱۲ سال را نباید محدود کرد. در حالی که برای بزرگسالان باید مصرف روغن محدود شود.
مهمترین نکته این است که روغن مصرفی باید مایع باشد و کره و روغن جامد را باید از عادات غذایی کنار گذاشت. بچه ها را باید از مصرف نمک پرهیز داد و طوری عادتشان داد تا غذای کم نمک بخورند و از سبزیجات و میوه بیشتری استفاده کنند. الان اکثر بچه ها سبزیجات را نمی پذیرند مادر باید از کودکی سبزی را سر سفره بگذارد تا جزو عادت غذایی بچه اش شود و کم کم به آن علاقه پیدا کند.
● برای هله هوله ها و مصرف آن در کودکان چه نظری دارید
از چیپس، پفک و نوشابه باید پرهیز کرد. برای بچه ها آجیل را توصیه می کنم. بچه ها را از خوردن آجیل منع نکنید، ولی نوشابه باعث می شود تا جذب کلسیم پائین برود.
● از چه سنی باید وزن بچه ها را کنترل کرد
کنترل وزن مهمترین مسئله است. بعد از سن ۱۵ سالگی باید دختران و پسران دائماً خود را وزن کنند و بدنشان را کنترل کنند.
وقتی مهمترین عامل در سلامتی کنترل وزن است، باید اهمیت خاصی برای آن قائل شویم و از سن ۴۰ سال به بالا باید فشار خون را دائماً کنترل کرد.
انجام آزمایشات سالیانه خون خیلی مهم است تا با شناخت کلسترول و چربی خون از وضعیت بدن مان آگاه شویم.
● چه چیزی در هرم غذایی توصیه نشده، ولی باید به آن توجه داشت
پرهیز از نمک و انجام حرکات ورزشی در هرم غذایی مورد توجه قرار نگرفته، ولی باید به آن توجه داشت. باید در هفته سه بار ورزش کرد تا در چربی موجود در خون تعادل ایجاد شود.
● مبتلایان به بیماری های کلیوی چند گروه هستند و چگونه باید به لحاظ تغذیه ای بیماری خود را کنترل کنند
افراد مبتلا به بیماری های کلیوی به چهار گروه تقسیم می شوند، عده ای که مدت کوتاهی است متوجه شده اند که کراتنین شان بالا رفته است و هنوز دیالیز نمی شوند، باید مصرف نمک را محدود کنند.
گروه دیگر افرادی هستند که به دیالیز رسیده اند و شامل دو گروه دیالیز خونی و دیالیز سفاتی می شوند. گروه بعدی پیوندی ها هستند.
تغذیه برای این گروه هنوز جا نیفتاده است و آنان اطلاعاتی ندارند که در موارد نارسایی کلیه چه بخورند و چه بکنند.
● رژیم غذایی این چهار گروه با هم فرق دارد
بله، در گروه اول افراد باید نمک را تا حد ممکن از غذای خود حذف کنند نمک موجود در غذای آنها در کل یک روز باید حداکثر یک قاشق چایخوری باشد و در پختن غذا به آن نمک اضافه نکنند.
یک سری از این افراد پتاسیم بالایی دارند بنابراین نباید موز، کرفس، گوجه فرنگی، سیب زمینی و.‎.‎. را مصرف کنند. گروهی دیگر از آنان فسفرشان بالاست که باید از مصرف حبوبات و آجیل پرهیز کنند. مهم این است که بیمار را آگاه کنیم تا خودش متوجه شود که چه کاری انجام دهد و اطلاعات لازم را داشته باشد.
ولی نکته مهم این است که مهمترین محدودیت در این افراد محدود کردن پروتئین است و آنها نباید به اندازه ای که افراد معمولی از گوشت یا مرغ استفاده می کنند، از آن استفاده کنند و فرقی هم بین گوشت و مرغ وجود ندارد.
در حقیقت کلیه مثل صافی است از یک صافی اگر آب دائماً عبور کند سوراخ صافی گشاد نخواهد شد ولی اگر چیزی بخواهد غیر از آب یا همراه آب از صافی عبور کند باعث ایجاد فشار به صافی و خراب شدن آن می شود. پروتئین صافی کلیه را دچار مشکل می کند.
بنابراین محدودیت پروتئین خیلی مهم است و مصرف لبنیات و گوشت باید در آنها مورد توجه قرار گیرد.
نمی گویم پروتئین حذف شود بلکه باید کم مصرف شود و به این گروه از افراد براساس احتیاج بدنی شان رژیم غذایی داد، حتی غلات هم پروتئین دارند و تنها چربی است که پروتئین ندارد.
وقتی پزشک تغذیه دستور داد بیماری باید ۳۰ گرم گوشت مصرف کند، نباید میزان آن بالاتر برود. با تغذیه مناسب می شود جلوی نارسایی کلیه را گرفت این افراد باید مراقب چاقی خود باشند چون چاقی همان طور که گفته شد به کلیه آسیب می رساند.
● محدودیت کدام گروه بیشتر است
دسته سوم و دوم که دیالیز می شوند، کمتر است. محدودترین افرد به لحاظ تغذیه ای دسته اول هستند. این گروه باید پروتئین روزانه خود را محاسبه کنند زیرا اغلب کم اشتها هستند. در این گروه بدن به خاطر کالری پروتئین را تجزیه می کند و کراتنین بالا می رود و کار کلیه بیشتر می شود. گروه دوم و سوم باید پروتئین شان را کنترل کنند.
ولی یک نکته مشترک بین چهار گروه وجود دارد و آن هم این است که مصرف نمک را تا حد ممکن کم کنند.
نمک دشمن کلیه است. از طرف دیگر باید در گروه دوم و سوم که کم اشتها هستند، وعده های غذایی کم حجم وجود داشته باشد و به دفعات غذا بخورند. باید هر یک ساعت و نیم تا دو ساعت توزیع مناسب وعده غذایی انرژی لازم به بدن افراد رسانده شود تا بافت دچار تجزیه نشود.
● پیوندی ها تا چه زمانی باید تغذیه خاصی را رعایت کنند
بعد از پیوند یک ماه اول است که باید تغذیه شان را مراعات کنند و پس از آن باید حتماً زیر نظر پزشک متخصص قرار گیرند.
این افراد پس از یک ماه باید از مواد پرفسفر استفاده کنند زیرا دیگر دچار نارسایی کلیه نیستند و مصرف شیر باید در آنها بالا برود. بنابراین یک ماه بعد از پیوند مصرف گوشت زیاد و مصرف چند لیوان شیر در روز به آنها توصیه می شود.
باید توجه داشت مصرف مواد قبل از پیوند و بعد از پیوند برای آنها آزاد است و تنها محدودیت در مصرف نمک است.
این افراد باید از تمام گروه های هرم غذایی مصرف کنند و غلات پرفیبر را مورد توجه قرار دهند ولی قله هرم را کمتر مصرف کنند.
نباید چهار میوه را در یک زمان مصرف کنند چون قندشان بالا می رود، بلکه باید در وعده های غذایی آن را تقسیم کرده و در وعده های کم حجم و با فاصله های کوتاه قرار دهند.

سمیه صیادی فر

منبع : روزنامه ایران