عملکرد سازمان خصوصی‌سازی در راستای طرح توزیع سهام عدالت

بعد از این که در سال ۱۳۸۴ به دلایل مختلف، روند اجرای خصوصی‌سازی در کشور نسبت به سال‌های آغازین آن رشد کندتری داشت، در سال ۱۳۸۵ با اعلام سیاست‌های جدید دولت در امر خصوصی‌سازی و تصمیم بر سهام داری گسترده مردم از طریق توزیع سهام عدالت، نقطه عطفی در فرآیند خصوصی‌سازی در کشور آغاز شد.
با این که از آغاز دهه هفتاد، خصوصی‌سازی به‌صورت جدی در کشور مطرح شد و دولت در صدد واگذاری مالکیت‌های غیر ضرور خود به بخش‌های تعاونی و خصوصی برآمد، اما به‌دلایل گوناگون، از جمله محدودیت‌های موجود در اصل ۴۴ قانون اساسی، اهداف در نظر گرفته شده در سال‌های آغازین خصوصی‌سازی به تحقق نپیوست و در واقع، دهه هشتاد به‌ویژه سال ۱۳۸۵ را می‌توان سال عملیاتی شدن این تصمیم ملی قلمداد نمود. در گزارش ذیل چکیده‌ای از اهم فعالیت‌هائی سازمان خصوصی‌سازی به‌ویژه اقدامات صورت گرفته در زمینه طرح سهام عدالت از نظر خوانندگان محترم می‌گذرد.
در سال ۱۳۸۵، سازمان خصوصی‌سازی در راستای اجرای طرح توزیع سهام عدالت در مصوبه‌ای، با عنوان ”آئین نامه اجرای افزایش ثروت خانوارهای ایرانی از طریق گسترش سهم بخش تعاون براساس توزیع سهام عدالت“، عملیات اجرائی واگذاری سهام عدالت به مشمولین شناسائی شده را با اهداف زیر آغاز کرد:
۱) توسعه مشارکت عمومی
۲) توزیع عادلانه ثروت و درآمد و کاهش فاصله طبقاتی و فقر
۳) کاهش تصدی‌گری دولت
۴) افزایش سهم بخش تعاون در اقتصاد کشور
۵) استفاده از روش‌های سالم و شفاف جهت واگذاری سهام شرکت‌های دولتی
با توجه به این که طرح توزیع سهام عدالت به‌عنوان یک طرح ملی در کشور مطرح شد، کلیه دستگاه‌های اجرائی کشور از بالاترین رده سیاست‌گذاری در قوه مجریه، هیأت محترم وزیران و مقام ریاست جمهوری تا پائین‌ترین تشکیلات اجرائی تصویب شده برای اجرای طرح (شرکت تعاونی عدالت شهرستانی) در یک اقدام همه جانبه و هماهنگ، به تدوین قوانین و مقررات، شناسائی و ثبت نام مشمولین، شناسائی و آماده‌سازی شرکت‌ها و در نهایت، توزیع سهام قابل واگذاری پرداختند.
در این راستا، سازمان خصوصی‌سازی که به‌عنوان دبیرخانه ستاد مرکزی توزیع سهام عدالت معرفی شده بود، به انجام وظایف متنوع و بسیاری پرداخت که عبارتند از:
الف) اجرای سیاست‌های مقرر و مصوبات ستاد مرکز سهام عدالت
ب) مدیریت اجرای طرح
ج) هماهنگی با دستگاه‌های اجرائی، سازمان‌های حمایتی و ستادهای اسانی در جهت اجرای طرح
هـ) سازمان‌دهی فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغاتی
و) پیشنهاد ضوابط، دستوراعمل‌ها، آئین‌نامه‌ها، مصوبات و لوایح لازم به مراجع ذیربط
ز) طراحی فرآیندها و نرم‌افزارهای جامع اجرای طرح
ح) پیشنهاد فهرست سهام قابل واگذاری متضمن قیمت و برنامه زمان‌بندی و واگذاری سهام مصوب
ط) تهیه و نهائی نمودن بانک اطلاعاتی مربوط به مشخصات مشمولین طرح
نوع وظایف تعریف شده برای سازمان خصوصی‌سازی به گونه‌ای بود که محوریت مجموعه فعالیت‌های این سازمان را در سال ۱۳۸۵ به خود اختصاص داد و نتایج اقدامات، منجر به فعالیت‌های اساسی به‌منظور بسترسازی و اجرای طرح گردید، که از جمله این اقدامات می‌توان به وارد ذیل اشاره نمود:
۱) برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی، راهبری و کنترل اجرای مراحل مختلف طرح شامل:
ـ تهیه برنامه زمان‌بندی اجرای واگذاری سهام به مشمولان مراحل اول، دوم و سوم طرح
ـ برگزاری همایش آشنائی دست اندرکاران با طرح
ـ تشکیل جلسات مستمر استانی به منظور هماهنگی جهت انجام امور محوله
ـ بازدید از استان‌ها به منظور بررسی روند پیشرفت‌ طرح
ـ ارتباط مستمر با دبیرخانه‌های استانی جهت راهبری و کنترل اجراء برنامه زمان‌بندی
ـ زمینه‌سازی و برگزاری جلسات ستاد مرکزی سهام عدالت با حضور ریاست محترم جمهور و سایر اعضا
ـ تهیه و پیشنهاد اطلاعات آئین‌نامه واگذاری سهام عدالت و سایر مقررات اجرائی لازم
ـ حسب مورد تهیه پیشنهاد و تصویب قرارداد واگذاری سهام عدالت، اساسنامه شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی، مشمولین مرحله دوم طرح و فهرست شرکت‌های قابل واگذاری
۲) تشکیل شرکت کارگزاری سهام عدالت:
پس از تشکیل شرکت کارگزاری سهام عدالت و تصویب اساسنامه نهائی آن، شرکت یاد شده با جذب نیروهای متخصص و کارآمد و تصویب چارت سازمانی و تعریف و سازمان‌دهی تشکیلات شرکت، به تدوین آئین‌نامه‌های مورد نیاز شرکت پرداخت. البته در حال حاضر، در لایحه قانونی اصلاح مواردی از قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و اجرای سیاست‌های کلی اصل (۴۴) قانون اساسی که مراحل تصویب نهائی خود در شورای محترم نگهبان را پشت سر می‌گذارد این شرکت واسط، منحل و شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی که شرح آن در ادامه می‌آید عهده‌دار وظایف آن خواهند بود.
در جهت انجام بهینه مربوط به امور واگذاری سهام عدالت، نمونه گزارش فعالیت برای شرکت‌های سرمایه‌پذیر، شرکت‌های سرمایه‌گذاری و شرکت‌ کارگزاری سهام عدالت تهیه شد تا با فراهم کردن زمینه ارایه اطلاعات همگن، نظارت بر اجرای طرح مزبور با دقت و کارآئی بیشتری صورت می‌گیرد.
● اقدامات شرکت کارگزاری سهام عدالت
پیگیری اقدامات اجرائی با هماهنگی سازمان خصوصی‌سازی و سازمان بورس و اوراق بهادار تهران در جهت پذیرش شرکت‌های ملی فولاد مبارکه، ملی صنایع مس ایران، سیمان دشتستان و مپنا که منجر به عرضه اولیه مس ایران، سیمان دشتستان و مپنا که منجر به عرضه اولیه شرکت‌های فولاد مبارکه و ملی صنایع مس ایران در بورس گردید و نیز اقدام جهت پذیرش در بورس برای شرکت‌های کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، ایرالکو و فولاد خوزستان
پیگیری انتقال شرکت‌های بورسی (چادرملو، حمل و نقل پتروشیمی، فولاد مبارکه، نیرو ترانس، ملی صنایع مس ایران، پارس سوئیچ، سیمان داراب و گل‌گهر) به‌صورت معاف از مالیات و شرکت‌های غیر بورسی (فولاد آلیاژی ایران، سابیر، کشتیرانی ج.ا. ایران، مشانیر، سیمان دشتستان) به شرکت کارگزاری سهام عدالت
۳) آماده‌سازی سهام عدالت جهت واگذاری شامل:
ـ تهیه و ارایه فهرست اولیه شرکت‌های شناسائی شده به ستاد مرکزی جهت تصمیم‌گیری در مورد واگذاری شرکت‌های مورد نظر
ـ بررسی گزارش‌های حسابرسی شرکت‌ها جهت انتخاب شرکت‌های سود ده به‌منظور واگذاری در قالب طرح سهام عدالت
ـ تشکیل بانک اطلاعاتی حاوی اطلاعات مالی شرکت‌های قابل واگذاری
ـ آماده‌سازی شرکت‌های مشمول واگذاری جهت ورود به بورس
ـ پیگیری تصویب درصد سهام قابل واگذاری شرکت‌ها در راستای طرح توزیع سهام عدالت در هیأت عالی واگذاری
ـ قیمت گذاری سهام شرکت‌های مشمول واگذاری در قالب طرح توزیع سهام عدالت
بر همین اساس، درصد، تعداد و ارزش سهام واگذار شده در قالب طرح سهام عدالت، تا فروردین ماه سال جاری (۱۳۸۶) به شرح شماره (۱) می‌باشد.
۴) شناسائی مشمولین طرح و تشکیل پایگاه اطلاعاتی جامع مشمولین
از اساسی‌ترین اقدامات انجام یافته در طرح توزیع سهام عدالت، شناسائی مشمولین طرح می‌باشد که کاری بسیاری پیچیده و سختی بوده و نیازمند طراحی نرم‌افزارهای مربوطه و هماهنگی با کلیه سازمان‌های حمایتی در خصوص دریافت اطلاعات و سپس پالایش و نهائی نمودن یک فهرست قابل اعتماد و اتکاء در این خصوص می‌باشد، به گونه‌ای که همپوشانی‌های متعدد و مکرر در اطلاعات ارایه شده توسط نهادهای حمایتی را مشخص نموده و نسبت به ارایه یک فهرست جامع در این خصوص، شامل اسامی کلیه افراد مشمول بر مبنای کد ملی و تفکیک شده به استان‌ها و شهرستان‌های مختلف، اقدام نموده است. در راستای اقدامات انجام یافته، مشمولین مرحله اول طرح در ۳۰ استان کشور نزدیک به تعداد ۵ میلیون نفر بر مبنای کد ملی شناسائی گردیدند و بانک اطلاعاتی مربوطه نیز نهائی شد.
در این زمینه، اقدامات ذیل انجام پذیرفت:
ـ تهیه فرآیند ارتباطی و اطلاعاتی جهت هماهنگی کلیه ارکان طرح در شناسائی مشمولین
ـ برگزاری جلسات با نمایندگان نهادهای حمایتی، سازمان ثبت احوال کشور و دبیرخانه‌های ستادهای استانی جهت هماهنگی در جمع‌آوری اطلاعات
ـ تهیه نرم‌افزار ورود اطلاعات و چاپ گزارش‌های مورد نیاز
ـ پالایش و تجمیع اطلاعات
ابلاغ فهرست نهائی مشمولین مراحل مختلف طرح به ستادهای استانی جهت فراخوان عضویت در تعاونی
ارایه گزارش‌های مستمر به دبیر ستاد مرکزی جهت کنترل مراحل انجام طرح لازم به ذکر است، به‌منظور کنترل نهائی و اطمینان از این که هر یک از مشمولان طرح از ثبت نام خود کاملاً مطلع بوده و فراهم نمودن زمینه دریافت سود سهام توسط هر یکاز مشمولان، برنامه‌ای برای تعاونی‌های عدالت شهرستانی تعریف شد که طی آن، این تعاونی‌ها با ارسال فراخوان‌هائی که در دبیرخانه‌های استانی فراهم شده بود از هر یک از مشمولان مجدداً ثبت‌نام به‌عمل آمد و نهایتاً بانک اطلاعاتی مشمولان مرحله اول با ضریب اطمینان بسیار بالائی به درج اطلاعات مشمولان پرداخت.
● شناسائی مشمولین مرحله اول طرح
مشمولین مرحله اول با همکاری نهادهای حمایتی ذیربط و از بین دهک‌های پائین درآمدی کشور یعنی:
ـ کلیه افراد نیازمند مشمول طرح شهید رجائی و عایله تحت تکفل آنها
ـ کلیه افراد خانواده‌های مشمول طرح مددجوئی کمیته امداد امام‌خمینی (ره) و تحت حمایت معیشتی این نهاد
ـ کلیه کودکان و زنان بی‌سرپرست تحت حمایت معیشتی مستمر سازمان بهزیستی کشور
ـ کودکان بد سرپرست تحت حمایت معیشتی مستمر سازمان بهزیستی کشور
ـ معلولان نیازمند تحت حمایت معیشتی مستمر سازمان بهزیستی کشور
ـ کلیه اعضای خانواده‌های دارای معلول تحت حمایت معیشتی مستمر سازمان بهزیستی کشور
ـ رزمندگان فاقد شغل و درآمد و خانواده‌های تحت تکفل آنها
به تعداد ۴،۹۸۱،۵۰۷ نفر به شرح جدول شماره (۲) شناسائی گردیدند.
● شناسائی مشمولین مرحله دوم طرح
به‌منظور شناسائی مشمولین مرحله دوم طرح که شامل روستائیان و عشایر فاقد شغل و کم درآمد می‌باشد نیز گام‌هائی اساسی برداشته شده است و با تهیه ۲،۰۰۰،۰۰۰ فرم الکترونیکی جمع‌آوری اطلاعات، نسبت به شناسائی حدود ۶،۰۰۰،۰۰۰ نفر مشمول طرح اقدام گردیده است. در حال حاضر، براساس تصمیم‌ ستاد مرکزی توزیع سهام عدالت، کار توزیع فرم و ثبت نام مشمولان مرحله دوم در حال اتمام بوده و برنامه واگذاری سهام به ۶،۰۰۰،۰۰۰ روستائی در دست اقدام است.
● شناسائی مشمولین مرحله سوم طرح
به‌منظور شناسائی مشمولین مرحله سوم طرح که شامل بازنشستگان و کارمندان با حقوق کمتر از ۲۰۰،۰۰۰ تومان می‌باشد نیز ضمن تهیه ”دستورالعمل جمع‌آوری الکترونیکی اطلاعات مشمولین“، نسبت به ”تهیه ساختار اطلاعاتی مورد نیاز مشمولین“، ”ابلاغ زمان‌بندی اجرای طرح“ و ”برگزاری جلسه توجیهی جهت مدیران کل امور اداری، به‌منظور آشنائی با نحوه جمع‌آوری و سامان‌دهی اطلاعات“، اقدام گردیده است، به گونه‌ای که در حال حاضر بسیاری از دستگاه‌ها نسبت به جمع‌آوری اطلاعات کارکنان خود و ارسال آنها به دبیرخانه ستاد مرکزی توزیع سهام عدالت برای کارهای بعدی اقدام نموده‌اند.
● تشکیل شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی
در راستای اجرائی شدن طرح توزیع سهام عدالت، شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی در تمام مراکز استان‌های کشور و به تعداد ۳۰ شرکت، متشکل از شرکت‌های تعاونی شهرستانی استان مربوطه، با اهداف ذیل تشکیل گردیدند:
مشارکت در مالکیت و مدیریت و اصلاح ساختار بنگاه‌های دولتی واگذار شده جهت افزایش کارآئی آنها
تجهیز پس‌اندازهای شرکت تعاونی شهرستان و سایر سهام‌داران و هدایت وجوه به سمت سرمایه‌گذاری‌های مولد در کشور و کمک به ارتقاء رشد و توسعه اقتصادی توأم با عدالت
این شرکت‌ها سهامی خاص بوده و براساس مقررات لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت مصوب اسفند ماه سال ۱۳۴۷ تشکیل گردیده و طبق قوانین جاری جمهوری اسلامی ایران و اصول حاکم بر شرکت‌های تجاری و رعایت مفاد اساسنامه مربوطه، اداره خواهند شد و قابلیت ورود به بورس را جهت اجراء وظایف محوله دارا می‌باشند. وظایف اصلی این شرکت‌ها عبارت است از:
ـ هرگونه خرید و فروش سهام شرکت‌ها و مؤسسات عمومی و دولتی، تعاونی و یا خصوصی و اوراق بهادار
ـ هرگونه سرمایه‌گذاری و یا سرمایه‌گذاری مشترک با شرکت‌های داخلی و خارجی در داخل یا خارج از کشور
ـ ارایه خدمات اقتصادی، فنی، مالی، اعتباری، حسابرسی، سرمایه‌گذاری، مشاوره‌ای و مدیریتی به شرکت‌های تحت پوشش، شرکت‌های تعاونی شهرستان‌ها و سایر شرکت‌های دولتی و غیر دولتی و اشخاص حقیقی و حقوقی
ـ تشکیل، تأسیس، ثبت و راه‌اندازی شرکت‌های صنعتی و معدنی، تولیدی، ساختمانی، پیمانکاری، خدماتی، بازرگانی، سرمایه‌گذاری، آموزشی، مطالعاتی و مشاوره‌ای و یا مشارکت حقوقی و مدنی در این قبیل شرکت‌ها با بخش خصوصی یا عمومی
ـ انجام و ارایه خدمات پرتفوی گردانی
ـ اعطای تسهیلات به شرکت‌های تابعه و وابسته
ـ انجام مطالعات و بررسی‌های اقتصادی، فنی، مالی، مدیریتی و نظارت و اجراء طرح‌های سرمایه‌گذاری اقتصادی و صنعتی و ایجاد شرکت‌ها و مؤسسات مطالعاتی و اجرائی در جهت تحقق هدف‌های شرکت
مشارکت در اصلاح ساختار، نظام‌ها و مدیریت شرکت‌هائی که سهام دارند در جهت افزایش کارآئی آنها
تملک و اداره هرگونه سهام و حقوق مالکانه متعلق به دولت که به موجب قوانین و مقررات به شرکت واگذار می‌شود
ـ تأمین وجوه فروش اقساطی از محل سود دریافتی از سهام تملک شده شرکت‌های دولتی
ـ اداره امور سرمایه‌گذاری‌ها به نمایندگی از طرف اشخاص حقیقی و حقوقی دولتی و غیر دولتی
ـ اخذ نمایندگی، ایجاد شعبه و اعطای نمایندگی در داخل و خارج از کشور
ـ انجام و ارایه مطالعات و فعالیت‌های پژوهشی در جهت تدوین استراتژی‌ها و دستیابی به فن‌آوری‌های روزآمد و توسعه شرکت‌های تابعه انجام هرگونه فعالیت مجاز که به‌طور مستقیم یا غیر مستقیم برای تحقق اهداف شرکت لازم بوده و با موضوع فعالیت شرکت مرتبط باشد
● تشکیل تعاونی‌های عدالت شهرستانی
به موجب همکاری بسیار نزدیک سازمان خصوصی‌سازی، دبیرخانه مرکزی سهام عدالت و وزارت تعاون، مقدمات تشکیل شرکت‌های تعاونی شهرستان شامل تهیه اساس‌نامه آنها، مراحل متعدد تأسیس، ثبت و انتصاب اعضای هیأت مدیره، مدیرعامل و سایرساز و کارهای استقرار این شرکت‌ها فراهم شد و تا پایان سال ۱۳۸۵، تعداد ۳۳۷ شرکت تعاونی عدالت شهرستانی در ۳۳۶ شهرستان، تشکیل و کار ثبت نام مشمولان و توزیع سهام بین آنها آغاز گردید.
در حال حاضر، قریب به ۵ میلیون نفر مشمولان مرحله اول طرح، عضو این تعاونی‌ها هستند و تعاونی‌های عدالت شهرستانی در هر استان نیز عضو شرکت سرمایه‌گذاری آن استان به‌شمار می‌روند.
● واگذاری سهام عدالت
پس از فراهم آوردن بسترهای لازم جهت واگذاری سهام عدالت، به شرح مذکور در بندهای فوق، زمینه این واگذاری‌ها فراهم گردیده و برگه‌های عدالت که سبدی از سهام ۱۴ شرکت برمبنای درصد مصوب و به ارزش بیش از ۲۳ هزار میلیارد ریال است به مشمولین مرحله اول طرح، یعنی ۵،۰۷۴،۹۸۱ نفر از پائین‌ترین دهک‌های درآمدی جامعه، واگذار گردید.
● اطلاع‌رسانی در زمینه طرح سهام عدالت
پس از واگذاری سهام عدالت، از دیگر اقدامات انجام یافته بر مبنای دستور ریاست جمهوری، اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی انجام طرح می‌باشد که در این زمینه نیز ضمن جمع‌آوری کلیه مستندات طرح و چاپ و انتشار آن به صورت کتاب، نسبت به برگزاری کارگاه‌های منطقه‌ای سهام عدالت جهت آموزش و توجیه دست‌ اندرکاران طرح در سطح کلیه استان‌های کشور، اقدام گردیده است. این کارگاه‌ها در ۶ منطقه از کشور که کلیه استان‌ها را تحت پوشش قرار داده بودند توسط سازمان خصوصی‌سازی و با هماهنگی و همکاری سازمان‌های امور اقتصادی و دارائی استان‌ها انجام یافته است.
● آخرین مصوبات وتحولات انجام شده در طرح توزیع سهام عدالت
بانک سپه به‌عنوان بانک توزیع کننده سود برای مشمولان مرحله طرح سهام‌عدالت تعیین شده است.
مبلغ ۵ میلیون ریال سهام عدالت مشمولان مرحله اول با تصویب ستاد مرکزی سهام عدالت به ۱۰ میلیون ریال افزایش یافته است.
در جلسه مورخ ۲۲/۶/۸۶ ستاد مرکزی توزیع سهام عدالت، علاوه بر سهام شرکت‌هائی که در جدول شماره (۱) این گزارش آمده است، سهام شرکت‌های ایران خودرو، سهام ایرانی تولید (سایپا)، سرمایه‌گذاری رنا، بانک ملت و پست بانک نیز جهت توزیع در قالب سهام عدالت به تصویب رسیده است.
از سود سهام مشمولان مرحله اول، مبلغ ۴۰۰ میلیارد ریال به‌عنوان منابع مالی جهت سرمایه‌گذاری در اختیار شرکت‌های سرمایه‌گذاری استان، مبلغ ۱۰۰ میلیارد ریال به‌عنوان هزینه‌های شناسائی و ثبت نام مشمولان در اختیار دبیرخانه ستاد مرکزی و دبیرخانه‌های ستادهای استانی و شرکت‌های تعاونی عدالت شهرستانی و مابقی به‌عنوان قسط اول خریداری شده به سازمان خصوصی‌سازی اختصاص یافته و توزیع سود بین سهام‌داران (مشمولان مرحله اول) در نظر گرفته شده است.
آمار و اطلاعات ارایه شده در این بخش حاکی از عزم، جدیت و تلاش سازمان خصوصی‌سازی و واحدهای وابسته به آن در جهت اجرای بهینه مفاد ”آئین‌نامه افزایش ثروت خانوارهای ایرانی.... است. این سازمان بر اجرای هرچه بهتر طرح مزبور در راستای تکالیف محوله در چارچوب سیاست‌های کلی اصل (۴۴) قانون‌اساسی اهتمام ورزیده و تا این تاریخ توانسته است بیش از ۲۳ هزار میلیارد ریال سهام عدالت را بین قریب به ۵ میلیون نفر از خانوارهای نیازمند توزیع نماید. با اجرای موفقیت‌آمیز مرحله اول این طرح و شناسائی چالش‌های مربوطه، سازمان خصوصی‌سازی همزمان با اجرای عملیات، به مطالعات راهبردی گسترده‌ای نیز همت گماشته و با روشن و شفاف شدن جریان واگذاری‌ها امید است در مدت زمان پیش‌بینی شده ـ و یا حتی زودتر از آن ـ واگذاری سهام عدالت به افراد مورد نظر را به پایان برساند.

منبع : ماهنامه اقتصاد خانواده