سرتو بالا بگیر رفیق...

آدمی از زمانی که پا بر کره خاکی گذاشت، به بهترین وجهی از المان‌های محیطی برای تصویرسازی و ارتباط برقرار کردن با همنوع خود بهره گرفت. در گذر زمان آیین‌ها و مناسک از سویه فردی بودن خود خارج شدند و نمود جمعی پیدا کردند.
پس از این که ارسطو در بوطیقای خـود چـارچـوب و مرامنامه‌ای برای درام ترسیم کرد، نمایشگران یونان باستان با بهره‌گیری از صورتک، لباس و ابزار پوششی و آرایشی نخستین گام‌ها را برای ساماندهی تیپ‌های نمایشی برداشتند.
به عنوان نمونه، در نمایش‌های یونان باستان بازیگران کفش‌های چوبی خاصی به نام کوتورنوس می‌پوشیدند که صدای آن به عنوان شاخصه‌ای برای معرفی کاراکتر نزد تماشاگران انبوه آشنا بود.
تیپ‌سازی در عرصه کارهای نمایشی هرچند در برابر شـخـصـیـت‌پردازی در درام از اعتبار و منزلت کمتری برخوردار است، اما فرآیند تیپ‌سازی در درجه نخست به توانایی‌های بازیگر، میزان اطلاعات و شناخت او از انواع کنش و واکنش‌های لحظه‌ای اقشار گوناگون در جامعه ارتباط دارد.
روند تیپ‌سازی در نمایش‌های رادیویی با تمرکز بر صدا و حجیم یا نازک کردن اصوات سر و سامان می‌گیرد. در آیتم‌های نمایشی کوتاه‌مدت بازیگر در مواجهه مستقیم یا با واسطه رسانه ــ صوتی و تصویری ــ تیپ مورد نظر را به فـعلیت می‌رساند. حرکات غلو شده اندام، تمرکز بر میمیک و در مرحله آخر بازپروری نوع صدا ابزاری است که به کنش و واکنش‌های بازیگر برای ترسیم تیپ مدد می‌رساند.
مسافرخانه سعادت که این روز‌ها از شبکه یک سیما در محضر قضاوت دیدگان تماشاگران قرار گرفته، مجموعه نمایشی کوتاه است که داستان‌های آن در زمانی حدود ۲۰ دقـیقه به سامان می‌رسند. گروه سازنده این مجموعه نمایشی که پیش از این در «نیمکت» و «توی گوش سالمم زمزمه کن» دریچه تازه‌ای در ارائه آیتم‌های نمایشی کوتاه به جمال مخاطب گشوده بودند، در کوشش تازه خود ضعف‌های پیشین را پوشانده و به بلوغ اجرایی در کار خود رسیده‌اند.
این مهم در درجه نخست به هدایت درست عوامل برنامه از سوی سازنده اثر و بده بستان او با بازیگران ثابتش مرتبط اسـت. درک دقـیـق و سـنـجیده هنرپیشه‌هایی که ردای تیپ‌های گوناگون اقشار اجتماع را به تن می‌کنند با التفات به توانمندی‌های آنان که از تجربه غنی اجرای نمایش‌های صحنه‌ای نشات می‌گیرد، مسافرخانه سعادت را به اثری جمع و جور و شریف بدل کرده است که علاوه بر احترام به شعور مخاطب، اوقات مفرحی را برای بیننده تلویزیونی تدارک می‌بیند.
تیپ‌سازی در مسافرخانه سعادت از ارکان توفیق آن محسوب می‌شود که این مهم را بازیگران با کنترل دقیق حرکات و تمرکز بر ریختار و اصوات انجام می‌دهند. به عنوان نمونه، علی عمرانی با توجه به تجربه غنی در کارهای صحنه‌ای و رادیویی از توانمندی صداسازی خود برای تیپ‌های مختلف به بهترین نحو بهره می‌برد. مضاف بر این که او برای هر تیپ با توجه به ریختاری که برای وی می‌سازند، میمیک و ری‌اکشن خاصی ارائه می‌کند.
تیپ‌سازی به هر روی برای بازیگران حکم حرکت روی تار مو را دارد. هر لحظه ممکن است یک میمیک، صدا یا ری‌اکشن مازاد ریسمان تیپ‌سازی را از دست بازیگر خارج کرده و شمایل کار را سوی هجو، هزل یا لودگی سوق دهد.
درایت و اشراف سازنده اثر بر رویه تیپ‌سازی و پرهیز بازیگران از حرکات اضافه به نیکی توانسته است تیپ‌های گوناگون این آیتم‌های نمایشی را با جذبه همراه کند، مضاف بر این که نوع ماده اولیه محتوایی و چیدمان گفتاری که برای تیپ‌ها توسط نویسندگان این مجموعه سامان گرفته، از گفتار پاک و بهداشتی مرسوم پا فراتر نگذاشته است.
ایجاد تیک و حرکات غلو شده خاص در تیپ‌سازی اهرم مـهـمـی بـرای بـازیـگـران اسـت. از ایـن تـرفند بازیگران مسافرخانه سعادت به بهترین شکل بهره برده‌اند.
در برخی اپیزود‌ها علی عمرانی و افشین هاشمی، تیک‌ها و حرکاتی را چاشنی تیپ‌های نمایش کرده‌اند که در نوع خود بدیع و مفرح است. به هر روی، در سر و سـامان دادن چنین آیتم‌های کوتاه نمایشی یک گروه منسجم تلاش می‌کنند؛ از طراح لباس و گریم، صدابردار تا کارگردان هنری و تلویزیونی، اما این بازیگران هستند که گوی شادابی را سوی دیدگان مخاطب شلیک می‌کنند.
به همین دلیل بازیگران بیشتر زیر ذره‌بین قضاوت قرار گرفته و هر کوتاهی و سهل‌انگاری آنان به حساب گروه تمام شده و هر پیروزی و ظفرمندی اثر به نام خودشان سنجاق می‌شود!

علی احسانی

منبع : روزنامه جام جم