تنفس چرخشی

تمدن غنی ایران بارهاوبارها در گذر تاریخ مورد هجوم و تاخت‌وتاز اقوام و فرهنگهای مختلف قرار گرفته است. ‌آنچه در این تبادل خونین فرهنگی بر جای گذارده شد جز پیچیدگی و فراموشی برای این فرهنگ كهن چیز دیگری نبود. البته ناگفته پیداست كه تمدن ایرانی تأثیرات درخشانی نیز به یادگار گرفته است ولی هنوز صدای سم‌ّ ضربهٔ اسبان و چكاچك شمشیرها در جای‌جای تاریخ موسیقی ما به گوش می‌رسد و این را فقط آنان كه محرم‌اند خواهند شنید. بنای تخت جمشید و یادگار پرسپولیس بهترین مؤید بر عظمت روح هنرمند ایرانی از یك‌سو و ظلم و ستمی كه در طول تاریخ بر وی رفته از سوی دیگر می‌باشد.
در هر حال، هر ازگاهی در گوشه و كنار تحقیقات جهانی می‌توان رد‌ّ پایی از این دیرینگی را جست‌وجو كرد. موسیقی نیز مانند هر شاخصهٔ فرهنگی دیگر كشور ما، قصهٔ پ‍ُرغصهٔ خود را دارد. شاید كمتر ایرانی را بتوان یافت كه نوای دلنشین سورنا و دهل را در مراسم نوروز در ذهن و خاطرهٔ خود نداشته باشد و شاید این مشخصهٔ فرهنگی آن‌قدر جلوی چشم قرار دارد كه حضور آفتابی‌اش مورد سهل‌انگاری قرار گرفته است. غفلت از اینكه نوازندگان سورنا با آن گونه‌های پرباد وارث چه میراث كهنی می‌باشند، یادگاری كه نوازندگان برتر موسیقی جهان چون دیزی گیلیسبی به خوبی از آن بهره جسته‌اند.
مقاله‌ای كه در زیر به آن اشاره خواهد شد به خوبی نشان‌دهندهٔ این واقعیت است كه فرهنگ این مرز و بوم تا چه اندازه در انتظار چشمان كنجكاو و تیزبین نسلی است كه در هر تپش او را فریاد می‌زند.
● چگونه می‌توان تنفس چرخشی را یاد گرفت؟
تنفس چرخشی یا Circular Breathing تكنیكی است كه نوازندگان سازهای بادی را قادر به نگه داشتن صدای ساز برای مدت زمان طولانی می‌سازد. این عمل به وسیله به داخل كشیدن هوا از طریق بینی هم‌زمان با جریان هوا در میان ساز انجام می‌پذیرد. در این روش گونه‌‌ها همانند د‌َم آهنگری عمل می‌كنند. این روند شامل چهار مرحلهٔ كاملا‌ً مشخص می‌باشد:
۱) هنگامی كه نوازنده ذخیرهٔ هوایی‌اش رو به اتمام است گونه‌ها باد می‌شوند یا در اصطلاح پف می‌كنند.
۲) هوا از طریق گونه‌ها و با كمك ماهیچه‌های این بخش از صورت به داخل ساز هدایت می‌شود و صدا تا زمانی كه عمل دم از طریق بینی اتفاق می‌افتد باقی نگه داشته می‌شود.
۳) همچنان كه هوا در گونه‌ها كم می‌شود و هوای كافی از طریق بینی به داخل ششها راه می‌یابد، سق نرم دهان بسته شده و هوا دوباره از ششها مصرف می‌شود.
۴) گونه‌ها به موقعیت طبیعی‌شان برگشت داده می‌شوند.
فرآیند تعویض هوا از ششها به گونه و بالعكس تنها فاكتوری است كه بسیاری از افراد را از موفقیت در تنفس چرخشی باز می‌دارد. متدهای بسیاری برای تعلیم این احساس وجود دارند. در ذیل روشی برای فراگیری این تكنیك یاد داده می‌شود كه می‌تواند به طور منحصر به فردی مفید واقع شود. مثل هر تكنیكی برای حصول نتیجهٔ مطلوب بایستی به طور پایه و روزانه تنفس چرخشی را تمرین كرد. به‌علاوه شروع به كار با یك ساز در طول تمرین و در اسرع وقت بسیار مهم است.
تمرینات بسیار مهم هستند اما اگر هنرجو نتواند به نتایج دلخواهش با ساز دست یابد مفید نخواهد بود. تمرینات مقدماتی در هشت مرحله به شرح زیر انجام می‌شوند:
۱) گونه‌ها را باد كنید (پف كردن گونه) و نفس را به طور طبیعی از گونه‌ها بیرون دهید. این كار به گسترش احساس تنفس از طریق گونه‌ها كمك خواهد كرد.
۲) دوباره گونه‌ها را باد كنید و یك روزنهٔ كوچك در لبهایتان به وجود آورید. اجازه دهید هوا از میان لبهایتان بگریزد در حالی كه دم و بازدم به طور طبیعی از بینی انجام می‌شود. با كنترل ماهیچه‌های گونه سعی كنید یك جریان هوا برای ۳ تا ۵ ثانیه ادامه یابد.
۳) یك نی كوچك یا كاه در یك لیوان آب قرار دهید و مرحلهٔ دو را با این نی در آب تكرار كنید. هوای كافی باید مصرف شود تا بتواند از روی نی رانده شده و حبابهایی در آب تولید كند. این مرحله باید بارها و بارها تكرار شود تا این كار روند طبیعی خود را بازیابد.
۴) در حالی كه هوا از گونه‌ها بیرون داده می‌شود عمل دم سریع و به طور عمیق از بینی انجام می‌شود. در حینی كه گونه‌ها هنوز اندكی پف‌ كرده‌اند عمل بازدم از طریق دهان همراه با خالی كردن ششها آغاز می‌شود. سعی كنید جریان هوا یا حبابهای تولید‌شده در آب را تا حد امكان ثابت و یك‌نواخت نگه دارید. این مرحله را بارها تكرار كنید.
۵) مرحلهٔ چهار را تكرار كنید ولی ششها را كاملا‌ً خالی نكنید. درست در زمانی كه ششها شروع به خالی شدن می‌كنند دوباره گونه‌ها را باد كنید و عمل دم را با سرعت و به طور عمیق از طریق بینی انجام دهید. بعد از اینكه مقدار كمی هوا به داخل كشیده شد، سقف دهان را ببندید و روش را برعكس كنید تا هوا از ششها مصرف شود. این كار را بارها تكرار كنید. این روندی است كه در تنفس چرخشی انجام می‌شود.
۶) سرِ ساز یا دهنیِ ساز را به تنهایی در دهان قرار دهید. تمرین كنید تا یك فركانس مشخص از طریق باد كردن گونه‌ها و یك فرم طبیعی دهان به طور متناوب به وجود آید. هنرجویان توجه خواهند كرد كه استحكام در گوشه‌های دهان و حمایت از جانب سطح لب بالا بسیار ضروری است.
۷) مراحل ۴ و ۵ را با داخل كردن دهنی ساز به تنهایی در دهان تكرار كنید. هنرجویان در طول این چند مرحله احتمالا‌ً اندكی به ستوه خواهند آمد و شاید متوجه یك وقفه در صدا، حین تعویض صدای تولید‌شده به وسیلهٔ هوا در گونه‌ها به صدای تولید‌شده از طریق هوا در ششها خواهند شد. این كاملا‌ً طبیعی است. تمرینات بعدی سعی در حذف یا روان كردن این وقفه در حد امكان خواهند داشت.
۸) در این بخش باقی‌مانده ساز بایستی به بخش دهنی اضافه شود و بسیار مهم است كه خیلی زود كل ساز مورد استفاده قرار گیرد. هنرجویان نباید برای رسیدن به یك صدای ممتد و قابل استفاده نگران و عجول باشند.
تمرین روبرو برای شروع تنفس چرخشی بسیار مفید خواهد بود. به خاطر داشته باشید كه گسترش این مهارت به زمان زیادی نیاز دارد، بسیاری از نوازندگان پیش از برگزاری هر اجرای عمومی چندین ماه را صرف تمرین این تكنیك می‌كنند، منطقه‌های صدایی بالای ساز بسیار حساس است و به تمرین زیادی نیاز دارد، به طور كلی تنفس چرخشی در منطقه‌های بالایی صدای هر ساز بسیار مشكل است. پوشاندن وقفه در صدا اگر تنفس در حین پاساژ روی نتهای رونده اتفاق افتد بسیار آسان‌تر خواهد بود.در مراحل ابتدایی یادگیری نت سل G بالای خط حامل، یك حد بالا برای موفقیت در تنفس چرخشی است.
آرتیكولاسیون Articulation نیز در حین تنفس چرخشی مشكل است و تا زمانی كه هنرجو در تمرینات با نتهای كشیده و یا نتهایی دارای خطوط اتصال به مهارت نرسیده نباید استفاده شود.

ترجمه: قوام طباطبایی زواره

منبع : پایگاه رسمی انتشارات سوره مهر