میراث نیاکان و وظیفه گران مردمان هنرپرور کشور ما

در هریك از شهرهای ایران اگر به تحقیق بپردازیم هزاران ساختمان و اثر بی نظیر هنری می یابیم كه هر كدام در نوع خود مانند ندارند و از شاهكارهای معماری و هنری جهان به شمار می روند ولی... یكی از دوستان نگارنده كه عمر خویش را در راه شناساندن آثار هنری باارزش ایران به مردم جهان وقف كرده است پس از سالها رنج و فداكاری در برابر یكی از آثار باستانی كه علی رغم كوششهای وی ویران گشته و به مخروبه ای بدل شده بود با آه و افسوس فراوان می گفت: «عشق ورزیدن نسبت به هیچ مطلبی در ایران به اندازه عشق به آثار باستانی، انسان را فرسوده نمی سازد و رویاهایش را تباه نمی كند».
شك نیست كه سازمانها و دستگاهای مربوطه مانند اداره كل باستان شناسی و انجمن آثار ملی كوششهای گرانبهایی برای نگاهداری آثار هنری به كار می برند ولی به نظر می رسد تا هنگامی كه همگی مردم یك كشور از خرد و بزرگ به ارزش و زیبایی آثار كهن خویش پی نبرند هرگز نمی توان در این راه نتیجه كامل گرفت و تا هنگامی كه هنوز در كشور ما كسانی پیدا می شوند كه هنگام بازدید از بناهایی مانند چهل ستون عالی قاپو با میخ و مداد و دیگر ابزارها بر روی نقاشیهای نفیس و گرانبهای این ساختمانها یادگار می نویسند و یا صورتهای نقاشی را خراش می دهند هرگز نمی توان به نگهداری آثار باستانی خوش بین بود.
از این گذشته بسیاری از خانه ها و ساختمانهای افراد كشور ما جزو بناهای تاریخی و باستانی به شمار می رود و در پاره ای از آنها گچ بریهای زیبا، كاشی های خوش نقش و مشبك های شیشه ای گرانبها یافت می شود و معماری خانه جزو شاهكارهای هنری محسوب می شود.
چنین خانه هایی در سایر كشورهای جهان كه دولت هزینه و بودجه كافی برای نگهداری آثار كهن دارد از صاحبان آن خریداری می شود و به موزه و كتابخانه بدل می شود و آنها را همان گونه برای نسلهای آینده نگاهداری می نمایند در پاره ای كشورها كمیسیونهای مخصوص هر ساله تعدادی از بناهای كشور را که دارای ارزش هنری باشد و كهنگی آن به حد معینی رسیده باشد جزو بناهای ملی اعلام می نماید و از آن تاریخ صاحب آن بنا حق هیچگونه تغییری در ساختمان و زینتهای كهنه آن ندارد و چنانچه تغییر و یا ترمیم و تعمیری در بنا لازم باشد ناچار است به سازمانهای مربوط مراجعه كند و با نظر كارشناسان آگاه، آن نقص را رفع كند ولی در كشور ما كه هنوز چنین مقرراتی وضع نگشته پاره ای از مردمان خانه های بسیار باارزش چند صدساله را از روی ناآگاهی و یا تقلید كوركورانه از همسایگان و یا به جهن فرنگی مآبی آن خراب می كنند و به جای آن ساختمان تازه و به قول خودشان «مدرن» بر پا می سازند و اگر ساختمانهای كهنه و كاشیهای زیبا و درهای منبت و پنجره های مشبك باشد آنها را جداگانه به دلالان می فروشند و به حساب خود آن را تبدیل به احسن می نمایند.
از مردمی چون ملت كهنسال ما به این پیشینه بزرگ فرهنگی و آن گذشته درخشان تاریخی این كارها شایسته نیست.
در هیچ جای دنیا همه اقدامات را تنها نباید دولت به عمل بیاورد بلكه بر هر فردی است كه به سهم خویش برای بهبود وضع كشور چه از نظر مالی، چه معنوی همكاری كند. خوبست مردم كشور ما از این راهنمایی ها بیشتر بهره جویی كنند وگرنه تلاشهای دستگاههای دولتی همانگونه كه یاد شد برای نگهداری آثار زیبای باستانی هرگز كافی نخواهد بود.
اگر امروز به فكر چاره جویی نباشیم و این میراث بزرگ فرهنگی را كه بناهای تاریخی باشد نگاهداری نكنیم دیری نخواهد گذشت كه كشور ما این گرانبهاترین سرمایه خویش را كه مایه شادمانی ما ایرانیان و آبروی مملكت در نزد بیگانه یی است كه از ایران دیدن می كنند به كلی از دست خواهد داد.
یكی از سنتهای پسندیده نیاكان هنردوست ما آن بوده كه بر مزار بزرگان قوم خویش آثار هنری كم نظیری وقف می كردند و برای بزرگداشت آنان گرانبهاترین پدیده های هنری را در مقبره آنان گرد می آوردند به طوری كه این چنین جایگاهها همواره چون نگارخانه چین، پر از نقش و نگارهای دلكش بوده.. امروز پاره ای از گرانبهاترین این آثار به موزه های دنیا انتقال یافته است.
هرگز برای نگارنده روشن نشد این اشیا را چگونه و با چه تمهیدی از این بناها خارج كرده اند و به فروش رسانده اند و درست است كه موزه هایی كه اكنون این آثار را در اختیار دارند از هر جهت در نگاهداری آنها كوشا هستند و ارزش واقعی آنها را درك می كنند و صحیح است كه این آثار به نام كشور ما هر روزه مورد بازدید هزاران نفر از مردم جهان قرار می گیرد ولی همه مسایل پاسخی به چگونگی فروش اثری كه وقف یك بنای تاریخی و مذهبی است نمی توان بود. در این زمینه گفتن بسیار است و شكوه بی شمار.
تا زمانی كه آثار باستانی بر حسب صورت دقیق و رسمی تعیین نگردیده است و جزو بناهای تاریخی ملی به شمار نیامده است وظیفه مردمان هنرپرور كشور ما در اقبال این میراث كهن گرانتر است.

اكبر مختار تجویدی، باستان شناس، نگارگر و نسخه شناس برجسته

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی یادمانهای باستانی