استانداردهایی که نادیده گرفته می شود

جهانگردان و افرادی که از نزدیک ایران را دیده اند، بر این باورند که ایران خود یک موزه بزرگ است که می تواند به روشنی دستاوردهای تمدن خود را به نمایش بگذارد.
مروری بر نوشته ها و یادبودهایی که جهانگردان و حتی سیاستمداران ویا دانشمندان پس ازدیدن ایران از خود به جای گذاشته اند، مؤید شهرت جذابیت های ایران در جهان است و هیچ کس را یارای انکار این زیبایی ها نیست.
طبیعی است که در این شرایط صحبت از موزه و موزه داری در چنین کشوری با مختصات خاص گردشگری کمی قابل تأمل باشد، قابل تأمل از آن رو که متأسفانه همپا با داشته های تمدن و فرهنگ، موزه هایی در حد و اندازه موزه های بزرگ جهان در ایران شکل نگرفته است. اگر به این مشکل، عدم برخورداری جامعه از فرهنگ موزه پذیری نیز اضافه شود، در می یابیم که در حوزه نظام برنامه ریزی فرهنگی با یک مشکل جدی مواجه شده ایم.
● موزه، سوغات فرنگی
تاریخ تشکیل نخستین موزه در ایران را باید در گنجینه های گرانبهایی که باستان شناسان به دست آورده اند، جست وجو کرد و پس از آن به این نکته اشاره کرد که موزه، سوغاتی دیگر از فرنگ بود که نخستین بار به دستور ناصرالدین شاه قاجار در داخل کاخ سلطنتی گلستان، با اختصاص تالاری به آن در ایران متولد شد که سپس همین مکان با ملحقاتی غنی تر شده و به نام موزه «همایونی» گشایش یافت.
● ایران، سرزمین موزه ها
هرچند که درباره موزه و موزه داری بسیار شنیده و یا بسیار خوانده ایم، اما واقعیت آن است که اطلاعات بسیاری از مردم درباره موزه چیزی فراتر از مباحث تئوریک و داده های عمومی را در برنمی گیرد. منهای این که به دلیل عدم تبیین کارکردهای عمومی و تخصصی، جامعه کنونی ما هنوز نتوانسته تا از ظرفیت موزه های خود برای فرهنگ سازی و توسعه مبانی اقتصاد، استفاده درستی به عمل آورد.
شاید نخستین باورناپذیری به توان فرهنگی موزه ها آن است که مفهوم موزه و اهمیت آن برای بسیاری از ایرانی ها شناخته شده نیست. حال آن که نقش حیاتی موزه ها در جوامع بشری نقشی بدیع، ماندگار و مروج ناب ترین پدیده های فرهنگی بوده، به طوری که موزه ها را می توان مراکز حفظ یادگاران نسل گذشته و در حقیقت گنجینه هنر و تاریخ این دیار خواند.
● موزه، قطب دیگری در گردشگری
بر اساس اساسنامه شورای بین المللی موزه ها (ایکوم)، موزه در حکم یک مؤسسه دائمی و غیرانتفاعی است که باید در خدمت جامعه و توسعه آن باشد و ورود به آن برای افرادی که به منظور مطالعه، آموزش و بهره گیری از شواهد مادی و محیط زیست مردم، محافظت، تحقیق، ارتباط و نمایش به عمل می آورند، آزاد است. یک تعریف دیگر، موزه را بنیادی دانسته که ۳ وظیفه اصلی جمع آوری، نگه داشتن و نمایش اشیا را برعهده دارد. این اشیا ممکن است نمونه هایی از طبیعت و مربوط به
زمین شناسی و ستاره شناسی یا زیست شناسی باشد، یا آن که آفرینش های هنری و علمی انسان را در طول تاریخ به نمایش بگذارد.
کارشناسان فرهنگی و موزه داری، موزه ها را به شکل های گوناگون چون موزه های تاریخ و باستان شناسی، موزه های فضای باز، موزه های مردم شناسی، کاخ موزه ها، موزه های علوم و تاریخ طبیعی، موزه های منطقه ای، موزه های سیار، پارک موزه ها، موزه های نظامی و موزه های اندیشمندان تقسیم بندی کرده اند، اما با ورود مباحث جدید چون غارموزه یا اکوموزه سطوح نوینی از فرهنگ موزه داری پیش روی ما گشوده شده که در نظام برنامه ریزی موزه های منطقه ای می توانند قطب های جدیدی برای توسعه گردشگری به شمار آیند. از سوی دیگر امروزه با تغییر نگرش به موزه در سطح دنیا، موزه ها اشکال متفاوتی یافته اند و نمی توان آنها را در یک قالب واحد نگریست، چون موزه به یک «پدیده مفهومی» تبدیل شده که این پدیده باید از سوی دستگاه های آموزشی و اجرایی مورد بحث، بررسی و در نهایت به یک سمت و سوی خاص جهات فرهنگ سازی، سوق داده شود.
● موزه ها را دریابیم
عدم برخورداری از فضای کافی و در حد اشیای تاریخی که منطبق با استانداردهای جهانی باشد، عدم تجهیز موزه ها به سیستم تجهیزات الکترونیکی، کمبود اعتبارات، کمبود نیروی حفاظتی، نبود راهنما و... از مهم ترین مشکلات موزه های کشوراست که نیاز به بازنگری در آن به وضوح نمایان است.
کارشناس مسئول موزه های استان کردستان در این باره می گوید: اگر استانداردسازی در موزه ها را در حد استانداردهای جهانی ببینیم، موزه های ما با این استانداردها فاصله زیادی دارند. به گفته سیدمحسن علوی، هنوز موزه و موزه داری در ایران جا نیفتاده است و تا زمانی که نیاز به ایجاد موزه به وجود نیاید، هیچ کار درستی در این زمینه انجام نمی دهیم.
به عقیده او، موزه داری در غرب برای نیاز ایجاد شد، ولی در ایران از سوی ناصرالدین شاه قاجار از روی تقلید به وجود آمد؛ به همین دلیل، باید نخست نیاز را در جامعه ایجاد کنیم تا به بالاترین سطح در استانداردهای موزه داری برسیم.
● موزه های کردستان، خارج از فضای استاندارد
سیدمحسن علوی با اشاره به این نکته که موزه های کردستان در خانه های قدیمی ایجاد شده اند، اظهار می کند: این فضاها استانداردهای لازم را برای یک موزه نمی توانند فراهم کنند، چون موزه باید تابع شرایطی خاص باشد. کارشناس مسئول موزه های استان کردستان به اهمیت بحث ویترین در استانداردسازی فضایی که برای نمایش یک شیء مورد نیاز است، اشاره می کند و اظهار می دارد: باید به نسبت هر شی که در ویترین قرار دارد، فضایی آزاد در کنار ویترین باشد تا بازدیدکننده به راحتی همه ابعاد، شیء را بتواند ببیند، مثلاً برای یک شی ۲ متری باید ۶ متر فاصله گذاشت.
وی درباره وضع کنونی موزه های کردستان، توضیح می دهد: در کردستان موزه حمام خان که پار سال گشایش یافت، امسال به دلیل بارندگی و نفوذ آب به دیوارهای ساختمان برای مرمت بسته شده که به علت نبود اعتبار، هنوز کاری برای آن انجام نشده است.
همچنین موزه های تیمچه بیجار که بافته های استان را در خود جا می دهد و موزه حمام حاج صالح سقز که قرار است، موزه تاریخ شهر سقز شود و موزه باستان شناسی کردستان در شهر سنندج که اکنون مرحله نخست آن دردست انجام است، ۳ موزه در دست ساخت کردستان هستند که قرار است بقیه مراحل اجرایی آنها بعد از تأمین اعتبار انجام شود.کارشناس مسئول موزه های استان کردستان همچنین ۲ موزه مردم شناسی در عمارت آصف که به خانه کرد مشهور است و موزه باستان شناسی را که در بخش بیرونی عمارت ملالطف الله شیخ الاسلام (خانه سالار سعید) قرار دارد، را از دیگر موزه های این استان معرفی کرد.
علوی، مشکل اساسی را در استانداردسازی موزه ها، مشکل اعتبار آنها ارزیابی کرد و افزود: موزه های کردستان نسبت به اعتباری که در اختیار آنها قرار گرفته است، برای رسیدن به استاندارد تلاش کرده اند، اما در حد معقول در این زمینه کار نشده است، هرچند که اکنون یک موزه در کردستان با مشخصات استاندارد در دست مطالعه است.در جمع بندی این نکات به اختصار باید گفت: شاید اگر در طول ۲ دهه گذشته کمی برای اقتصاد میراث فرهنگی و
موزه، توجه و برنامه ریزی شده بود، اکنون شاهد گشایش سرفصل های جدیدی در این حوزه بودیم.

سارا طالبی زاده

منبع : روزنامه ایران