سون هدین (Sven Hedin) کیست ؟

ابعاد و پیچیدگی شخصیت سون هدین کاشف پرآوازه سوئدی، همطراز دامنه کشفیات اوست. کتابهای متعدد و پر شمار وی بارهای و بارها به زبانهای مختلف منتشر شده است.
سون هدین در سال ۱۸۶۵ در استکهلم و در میان خانواده ای گرم و صمیمی متولد شد. خانواده وی میهن پرست و وفادار به خاندان سلطنتی سوئد بود. هدین از کودکی به جغرافیا علاقمند بود و کشفیات کاشفین و ماجراجویان اواخر قرن ۱۹ را در شناسایی نواحی صحرایی، دریاهای یخ زده، فتح کوهها و کشف مسیر رودها و نفوذ به اعماق جنگلها، بدقت دنبال می کرد، و ناظر تکمیل حوزه های شناخت بشر از این سیاره ، در نقشه ها و کتابهای جغرافیایی بود.
او شاهد بود که کاشفین، همچون قهرمانان ملی به وطن باز می گردند. چراکه آنها با گشایش راههایی به سرزمینها جدید و ناشناخته، و معرفی آداب و رسوم ملل دوردست، امکان بهره بردای از منابع سرزمینهای دور را برای ملتهای خود به ارمغان می بردند. در آن زمان اغلب گروهای اکتشافی سوئدی متوجه قطب شمال بودند.
هنگامی که ۱۵ ساله بود به همراه خانواده و دیگر هموطنانش، بازگشت موفقیت آمیز نوردنسکی را به مناسبت عبور از سرزمینهای شمالی، جشن گرفته بودند، در آن هنگام تصمیم به کشف دنیا های ناشناخته گرفت و در این راه مطالعه جغرافیا و زندگینامه و خاطرات کاشفین را آغاز نمود. او در این راه هنر ترسیم نقشه های جغرافیایی و طراحی را در نوجوانی آموخت. وی بعدها گفت "کسی که در کودکی بداند که در میانسالی چه می خواهد همچون من انسان خوشبختی است."
هدین بیش از ۲۰ سال از عمر خویش را در صحراهای آسیا گذرانید، و طی این سالها، دور افتاده ترین نقاط صحراها و دشتهای آسیا را در نوردید و حاصل جستجوهای جسورانه خویش را در ۶۵ جلد کتاب و صدها گزارش علمی در شاخه های جغرافی، تاریخ و باستانشناسی به اطلاع جهانیان رسانید. همچنین اسناد سیاسی و اطلاعات استراتژیکی ذیقیمتی برای دولت متبوعش به ارمغان برد.
بخشی از مخارج سفرها و اردوکشی های طولانی و پر هزینه وی توسط خاندان سلطنتی سوئد تامین شد، و بخش دیگر را حق امتیاز چاپ کتابهایش و همچنین پاداشی که بابت شرکت در سمینار ها و جلسات آموزشی، که در کشورهای مختلف برای معرفی کشفیاتش برگزار شد، تشکیل می داد.
او همواره از همکاری و پشتیبانی اعضای خانواده خود بهره برد، بطوری که هرگز بدون کمک آنها نمی توانست مبادرت به انتشار انبوه کتاب و مقالات علمی بپردازد. سون هدین آزاد زیست، وی با وجود تحصیلات و اطلاعات وسیع در زمینه جغرافیا و شرق شناسی هرگز سمت و مسئولیت اداری یا دانشگاهی بر عهده نگرفت و بطور مستقل دامنه اکتشافات خود را گسترش داد. یافته ها و کشفیات او کم نظیر و ستودنی است. حمایت وی از آلمان نازی در طول جنگ جهانی دوم به شهرتش لطمه زد. وی همواره مورد ستایش فرماندهان آلمانی بود و آنها از نتایج اکتشافات وی در مشرق زمین، جهت شناسایی سرزمینهای دوردست آسیایی بهره مند می گردیدند.
● سفرهای سون هدین
▪ دریاچه سرگردان – هدین ۱۸۹۵
▪ اولین سفر ۱۸۹۳ - ۱۸۹۷
سومین سفر هدین به آسیا اولین سفر بزرگ وی محسوب می شود. در سال ۱۸۹۳ از روسیه به قصد شناخت نواحی شمالی تبت و هیمالیا راهی مشرق زمین شد. به منظور شناسایی آسیای مرکزی، فلات پامیر و قرقیزستان کنونی را پشت سر گذاشت. وی نواحی شمالی تبت را در نوردید و به عنوان نخستین کاشف غربی سعی بر صعود به قله ۷۵۰۰ متری مشتاق آتا (Mustagh Ata) نمود که بدلیل عدم وجود امکانات کافی موفق نشد.
در ادامه سفر به سمت شرق وارد صحرای تاکلاماکان شد و از این صحرای مخوف عبور کرده و به رود ختن رسید. در این سفر سخت فقط دو نفر همراه داشت. در نواحی شمالی تاکلاماکان اقدام به نقشه برداری از Lop Nor ، یا دریاچه سرگردان، نمود. وی دریافت که این دریاچه با طغیان و فروکش رودهایی که به آن می ریزند، جابجا می شود. وی در سال ۱۸۹۷ پس از عزیمت به پکن، ماحصل کشفیات خود را در قلب صحراهای چین به اطلاع منابع باستانشناسی آن کشور رسانید. سپس اقدام به تالیف دو کتاب پیرامون سفر خود نمود.
▪ سفر دوم ۱۸۸۹ - ۱۹۰۲
در سال ۱۸۸۹ به منظور تکمیل کشفیات خود بار دیگر به Lop Nor در چین عزیمت کرد. در سال ۱۹۰۰ موفق به کشف شهر باستانی لولان شد. بدین ترتیب پرده از اسرار بسیاری در باره راه ابریشم برداشته شد. وی در این سفر موفق به دستیابی به لهاسا نشد و با نقشه برداری از فلات پامیر سفر خود را به پایان برد. در سال ۱۹۰۲ به سوئد بازگشت و کتابها و مقالاتی بی نظیری از کشفیات خود منتشر کرد.
▪ سفر سوم ۱۹۰۵ - ۱۹۰۸
هدین سفر سوم خود را در سال ۱۹۰۵ به منظور شناسایی صحراهای ناشناخته ایران و تبت از تهران به سمت هندوستان آغاز کرد. وی که مجذوب طبیعت صحراها شده بود، این سفر را تماما به منظور زمین شناسی و توپولوژی نواحی صحرایی ایران و تبت آغاز نمود و یافته های او در این سفر عاری از اطلاعات باستانشناسی است.
وی در ایران اقدام به نقشه برداری از دشت کویر، دریاچه های نمک، کویر لوت و صحراهای شرق ایران نموده و سپس وارد هندوستان و تبت شده و اقدام به نقشه برداری از فلات تبت نموده و همچنین رشته کوههای ترانس هیمالیا (Transhimalaya) رابرای اولین بار شناسایی و نقشه برداری نمود. وی در سال ۱۹۰۸ سفر خود را به پایان برد و ماحصل این سفر را در سه جلد سفرنامه و ۹ جلد کتاب علمی به ثبت رسانید.
▪ سفر چهارم ۱۹۲۷ - ۱۹۳۵
هدین در سفر چهارم خود به آسیا در سالهای ۱۹۲۷ تا ۱۹۳۵ مغولستان، شمال تبت و دیگر نواحی را درنوردید، وی در این سفر تعدادی از دانشمندان و دانشجویان را از کشورهای چین، سوئد و آلمان با خود همراه کرد. وی در این سفر هشت سال متمادی در نواحی بکر شمال غربی چین و مغولستان بسر برد و انبوه اطلاعات گردآوری شده را در قالب کتابها و مقالات بسیار منتشر نمود.
یک جلد از سفرنامه های وی که به سفر از صحراهای ایران اختصاص دارد به فارسی نیز ترجمه و با نام "کویرهای ایران" منتشر شده است. این کتاب با ترجمه روان و تصاویر و نقاشی های متعدد که بدست هنرمند هدین ترسیم شده است، پس از ۱۰۰ سال همچنان بهترین مرجع برای شناخت نواحی کویری ایران است. سون هدین در سال ۱۹۵۲ در استکهلم در گذشت.

محمد حسین نجفی شعاع
http://۷sepehr.blogfa.com